Dieta w atopowym zapaleniu skóry (AZS)
Szacuje się, że w Polsce na atopowe zapalenie skóry cierpi aktualnie ok. 4,7% dzieci. W Europie na AZS cierpi prawie 16% dzieci. Statystyki w Polsce wskazują na niemalże podwojenie liczby chorych w ciągu niecałych 10 lat – z 6,1% w 2000 roku do 11,1% w 2009 roku (na podstawie badań w woj. łódzkim). Dane te są niezwykle niepokojące i wskazują na konieczność wdrażania działań informacyjnych dla rodziców dzieci chorych na AZS i osób dorosłych, które pomogą im w codziennym życiu z chorobą. Jednym z istotnych aspektów, który wpływa na stan skóry i jakość życia pacjentów, jest odpowiednio dobrana dieta. Warto zatem poznać kilka wskazówek, które mogą przynieść ulgę.
SPIS TREŚCI:
1. Czym jest AZS?
2. Przyczyny
3. Diagnostyka
4. Leczenie
5. Dieta w AZS
6. Inne czynniki sprzyjające złagodzeniu objawów
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym jest AZS?
Atopowe zapalenie skóry zwane jest również egzemą lub wypryskiem atopowym. Jest to zapalna choroba skóry o charakterze przewlekłym, mająca podłoże genetyczne w nieprawidłowej reakcji immunologicznej organizmu.
Zmiany skórne mają charakter liszajowaty. Skóra chorych jest sucha, szorstka, często łuszcząca i zaczerwieniona. Wzmożony świąd powoduje chęć drapania skóry, co dodatkowo zaostrza jej stan.
U niektórych osób objawy choroby zanikają w okresie dojrzewania i dzieci cierpiące na AZS „wyrastają” z choroby. Niestety część chorych zmaga się z nią przez całe życie, a egzema stanowi czynnik zwiększonego ryzyka wystąpienia astmy, alergicznego nieżytu nosa czy przewlekłego zapalenia spojówek.
AZS pojawia się najczęściej u dzieci w wyniku nieprawidłowej reakcji odpornościowej organizmu na nawet niewielką dawkę alergenu. Dodatkowe zaburzenia produkcji ceramidów skórnych i pracy gruczołów łojowych, a także niedobór filagryny skutkują powstaniem wyprysku atopowego.
U dzieci, które chorują na egzemę, obserwuje się częste alergie, w tym alergie pokarmowe i nadwrażliwość na substancje dodane do żywności. Badacze twierdzą, że zachodni model żywienia oparty na spożyciu dużej ilości produktów wysokoprzetworzonych, bogatych w cukier, oleje rafinowane, za to ubogi w warzywa i owoce sprzyja powstawaniu AZS i powoduje nasilenie objawów chorobowych.
2. Przyczyny
Etiologia egzemy jest złożona i nadal nie do końca poznana.
Jako główne potencjalne przyczyny AZS badacze wskazują:
– czynniki genetyczne, mutację w obrębie genu kodującego filagrynę, białko odpowiedzialne za nawilżenie i elastyczność skóry;
– czynniki środowiskowe. AZS sprzyjają nadmierna higienizacja, skażenie środowiska, palenie papierosów w ciąży lub samo bierne palenie, przewlekły stres u kobiet będących w ciąży, nieodpowiednia dieta.
3. Diagnostyka
Diagnoza opiera się na stwierdzeniu minimum trzech z przedstawionych kryteriów większych.
Należą do nich:
– świąd;
– charakterystyczne umiejscowienie zmian. U małych dzieci na policzkach, głowie, tułowiu i pośladkach, u starszych osób na zgięciach stawów, dłoniach, policzkach;
– dodatni wywiad w rodzinie;
– przewlekły charakter zmian.
Należy też stwierdzić minimum dwa z przedstawionych kryteriów mniejszych.
Należą do nich m.in.:
– wczesny początek zmian;
– podwyższony poziom przeciwciał IgE;
– dodatnie wyniki skórnych testów punktowych;
– nawracające zapalenie skóry, spojówek, nosa;
– rogowacenie, suchość skóry;
– świąd, zwłaszcza po spoceniu lub podrażnieniu;
– zaostrzenie zmian po stresie.
Konieczne jest przeprowadzenie testów w kierunku alergii pokarmowych, ponieważ eliminacja alergenów istotnie wpływa na poprawę stanu skóry pacjenta.
4. Leczenie
Leczenie ma charakter złożony i obejmuje leczenie miejscowe, ogólne oraz ma charakter przeciwzapalny i wzmacniający stan skóry.
W leczeniu miejscowym stosowane są:
– glikokortykosteroidy, które wykazują silny efekt przeciwzapalny, antyproliferacyjny i immunosupresyjny;
– inhibitory kalcyneuryny działające przeciwzapalnie;
– takrolimus i pimekrolimus mające silne działanie immunosupresyjne.
W leczeniu ogólnym stosowane są:
– leki antyhistaminowe hamujące świąd;
– cyklosporyna i glikokortykosteroidy. Aktualnie coraz rzadziej stosowane
w leczeniu ogólnym z uwagi na skutki uboczne.
W leczeniu uzupełniającym stosowane są:
– fototerapia. Promieniowanie UV o odpowiedniej długości fali wykazuje działanie immunosupresyjne;
– preparaty z kwasem gamma-linolenowym;
– psychoterapia;
– balneoterapia;
– leczenie przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze lub antybiotykoterapia w przypadku nadkażeń skóry;
– unikanie ekspozycji na czynniki zaostrzające objawy, np. wysoką temperaturę, alergeny.
Leczenie często polega na stosowaniu kilku preparatów jednocześnie i emolientów, przestrzeganiu odpowiedniej diety oraz zmianie stylu życia. Uzyskanie remisji AZS wymaga dyscypliny nie tylko ze strony pacjenta, ale również jego rodziny. W literaturze można znaleźć coraz to nowsze doniesienia na temat potencjalnie skutecznych metod leczenia AZS.
Ważne, aby stosowanie jakiegokolwiek leku czy suplementu konsultować z lekarzem. Tylko pozostawanie pod stałym nadzorem dobrego specjalisty pozwoli na skuteczne zniwelowanie objawów.
5. Dieta w AZS
W celu zmniejszenia objawów AZS należy wprowadzić do diety kilka prostych zmian, aby skutecznie wspomóc leczenie główne dobrane przez naszego lekarza.
Dieta jest bardzo ważną formą terapii, o której nie należy zapominać w trakcie leczenia pacjenta z AZS. Stanowi jego nieodzowną część i trudno jest uzyskać poprawę stanu skóry bez poprawy nawyków żywieniowych.
Przyszłe mamy, które mają w rodzinie osoby chore na AZS lub ich partner posiada dodatni wywiad rodzinny w kierunku tej choroby, powinny zadbać o zdrowie swojego dziecka jeszcze przed poczęciem i kontynuować dobre nawyki żywieniowe w trakcie ciąży.
Do podstawowych zasad należą:
– unikanie alergenów pokarmowych – w przypadku potwierdzonej badaniami alergii należy wykluczyć z diety produkt uczulający. Aby nie doszło do powstania niedoborów, konieczne jest wprowadzenie odpowiedniego wymiennika danego produktu, który będzie miał podobne właściwości odżywcze, ale nie będzie działał alergizująco. Najczęściej u pacjentów z AZS stwierdzana jest alergia na mleko krowie, jaja, owoce, np. cytrusy czy truskawki, oraz marchew. Należy również pamiętać o potencjalnych alergiach krzyżowych;
– warzywa i owoce – spożywanie porcji świeżych warzyw i owoców w ilości ok. 700 g na dobę. Badania dowiodły, że prawidłowe spożycie warzyw i owoców zmniejsza ryzyko astmy jako następstwa AZS w wyniku wysokiej podaży witamin i antyoksydantów. Dbajmy o to, aby niezależnie od pory roku na naszym talerzu pojawiły się świeże owoce i warzywa. Warto również spożywać je w postaci warzywnych zup, sałatek czy surówek;
– zdrowe kwasy tłuszczowe – zwiększenie podaży wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, zwłaszcza kwasów omega-3 w korzystnej proporcji do kwasów omega-6, najlepiej w stosunku 1 : 2 lub 1 : 4. Kwasy omega-3 znajdziemy w tłustych rybach morskich, np. śledziu i łososiu, owocach morza, orzechach, oleju rzepakowym i sojowym, migdałach, pestkach dyni. Z kolei kwasy omega-6 są obecne w oleju z wiesiołka, ogórecznika, słonecznika, kukurydzy, a także w sezamie i awokado;
– zwiększenie spożycia produktów zawierających bakterie probiotyczne – duża ilość wysokiej jakości produktów fermentowanych poprawia jakość mikroflory jelitowej, co zmniejsza ryzyko wystąpienia AZS u poczętego dziecka o 21%. Warto zatem włączyć do swojej diety jogurty, kefiry, maślanki, a także kapustę kiszoną czy ogórki.
Dodatkowo u osób dorosłych zaobserwowano złagodzenie objawów po podawaniu doustnym szczepów Lactobacillus casei i paracasei. W przypadku dorosłych warto zatem rozważyć suplementację odpowiednio dobranym probiotykiem;
– witaminy i składniki mineralne – warto zadbać o prawidłową podaż witaminy D i antyoksydantów. Witamina D zmniejsza ryzyko alergii i łagodzi przebieg zmian skórnych. Z kolei antyoksydanty, zwłaszcza witaminy C i E, selen, retinol i beta-karoten, hamują stany zapalne skóry i zmniejszają działanie wolnych rodników, pomagają w regeneracji uszkodzonej skóry. Oleje roślinne, tłuste ryby, orzechy i ziarna są cennym źródłem witaminy E.
Beta-karoten znajdziemy w marchwi, papryce, szpinaku czy morelach. Z kolei cytrusy, papryka, brokuł, czarna porzeczka, aronia to cenne źródła witaminy C. Selen znajdziemy w orzechach brazylijskich, czosnku, grzybach czy soczewicy;
– rezygnacja z żywności przetworzonej – należy unikać produktów wysokoprzetworzonych, dań typu fast food, konserwantów i barwników, ponieważ u niektórych pacjentów wywołują one zaostrzenie stanu skóry w wyniku nadwrażliwości na dany składnik chemiczny. Warto zatem zadbać, aby dieta była jak najmniej przetworzona i opierała się na produktach naturalnych;
– nawodnienie – koniecznie należy zadbać o prawidłowe nawodnienie. Skórę należy nawilżać nie tylko od zewnątrz, ale również od środka. Minimum 1,5 l wody mineralnej dziennie to podstawa zachowania optymalnego nawilżenia skóry. Warto pamiętać, że u osób trenujących lub w trakcie wysokich temperatur ilość wypijanej wody powinna wzrosnąć nawet do 2,5 l na dobę.
6. Inne czynniki sprzyjające złagodzeniu objawów
Oprócz czynników żywieniowych badacze wskazują kilka innych kwestii, które mogą znacząco poprawić stan skóry.
Są to:
– rzucenie palenia – palenie nasila stan zapalny skóry, utrudnia gojenie się zakażeń, nasila działanie wolnych rodników, co finalnie wpływa na pogorszenie kondycji skóry. Dodatkowo palenie, w tym palenie bierne w trakcie ciąży, istotnie zwiększa ryzyko AZS u dziecka;
– alkohol – picie alkoholu powoduje ogólne odwodnienie organizmu, co wpływa również na przesuszenie skóry i zaostrzenie świądu;
– stosowanie emolientów – odpowiednio dobrane do stanu skóry preparaty nawilżające pozwalają na zewnętrzne nawilżenie skóry i przynoszą ulgę w świądzie. Dodatkowo regenerują skórę i tworzą warstwę ochronną przed patogenami. Warto wybrać preparat bez konserwantów, barwników czy zapachu, aby nie uczulał i nie podrażniał skóry pacjenta. Dermatolog z pewnością wybierze najlepszy produkt lub zleci stworzenie indywidualnej mieszanki aptecznej;
– odpowiednia odzież – noszenie delikatnej odzieży i bielizny z naturalnych, niepodrażniających ciało materiałów. Warto, aby ubrania były przewiewne i luźne, co pozwoli na lepszą cyrkulację powietrza i uniknięcie obtarć. Należy unikać ubrań z wełny czy lnu, które drażnią skórę;
– prawidłowa pielęgnacja – mycie skóry za pomocą delikatnych środków myjących o właściwościach nawilżających, w wodzie letniej lub delikatnie chłodnej. Skórę należy wycierać miękkim, świeżym, wyprasowanym ręcznikiem lub ręcznikami papierowymi;
– unikanie stresu – stres jest aktualnie wskazywany jako jedna z głównych przyczyn zaostrzenia stanu skóry pacjentów. Warto zatem zadbać o odpowiednie techniki relaksacyjne lub inne sposoby rozładowania negatywnych emocji. W przypadku niektórych pacjentów korzystne efekty przynosi psychoterapia.
Inne zasady:
– zawsze przed założeniem nowo kupionych ubrań należy je dokładnie wyprać, wypłukać i wyprasować, aby pozbyć się środków chemicznych, które mogą podrażnić skórę;
– dbanie o odpowiednie nawilżenie pomieszczeń. Warto zainstalować nawilżacz powietrza, który sprzyja utrzymaniu prawidłowego nawilżenia skóry;
– jeśli mamy alergie na kurz, sierść czy roztocza, niestety nie możemy posiadać zwierząt, a dodatkowo należy pozbyć się puchatych dywanów, koców, poduszek czy zasłon.
Jeśli jesteś osobą aktywną fizycznie, koniecznie zadbaj o prawidłowe nawodnienie w trakcie treningu i po nim. Po zakończonych ćwiczeniach jak najszybciej weź prysznic, wytrzyj się czystym ręcznikiem, nawilż swoją skórę odpowiednim preparatem i przebierz się w czyste ubrania.
Uważaj na ilość stosowanej magnezji i ogólnodostępne na siłowni środki do dezynfekcji sprzętu, ponieważ mogą one silnie wysuszać twoją skórę. Dzięki tym prostym zabiegom możesz uniknąć zaostrzeń choroby.
7. Podsumowanie
Atopowe zapalenie skóry niestety jest coraz częstszym schorzeniem występującym w naszym społeczeństwie. Choroba ta ma złożoną etiologię
i wymaga kompleksowego leczenia. Warto jednak pamiętać, że odpowiednio dobrana dieta pozwoli nie tylko na poprawę wyników leczenia farmakologicznego AZS, ale również na polepszenie ogólnego stanu zdrowia i samopoczucia. Warto zatem kwestię swojej diety powierzyć specjaliście z zakresu dietetyki klinicznej, który ułoży indywidualną dietę wspomagającą leczenie pacjenta.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Banasiewicz-Tenerowicz A., Jak walczyć z atopowym zapaleniem skóry, Kraków 2011.
Jaszczuk N., Atopowe zapalenie skóry – charakterystyka schorzenia i postępowanie dietetyczne, „Journal of NutriLife” 2016, 12.
Liebhart J. et al., The prevelence of allergic diseases in Poland – the result of PMSEAD study in relation to gender differences, „Advances in Clinical and Experimental Medicine” 2014, 23(5), 757–762.
Rymarczyk B., Gluck J., Rogala B., Rola alergenów pokarmowych w zaostrzeniach atopowego zapalenia skóry u osób dorosłych, „Alergia Astma Immunologia” 2012, 17(3), 136–141.
Silny W. et al., Atopowe zapalenie skóry – współczesne poglądy na patomechanizm oraz metody postępowania diagnostyczno-leczniczego. Stanowisko grupy specjalistów Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, „Advances in Dermatology and Allergology” 2010, 27(5), 365–383.
Oficjalna strona PTCA, ptca.pl/index.php/choroby-atopowe/atopowe-zapalenie-skory (2.07.2017).
Woldan-Tambor A., Zawilska J. B., Atopowe zapalenie skóry (AZS) – problem XXI wieku, „Farmacja Polska” 2009, 65(11), 804–811.
Zielińska A., Rola żywienia w profilaktyce i leczeniu atopowego zapalenia skóry u dzieci, „Zeszyty Naukowe (Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości w Warszawie)” 2015, 2(1), 7–19.
