Zaparcia u dzieci – jak sobie z nimi radzić
Zaparcia to powszechny problem wśród dzieci. Najczęściej występuje on w okresie nauki kontroli wypróżnień. W tej grupie wiekowej przeważają zaparcia czynnościowe, których powodem nie jest żadna choroba, lecz wiele współistniejących czynników – m.in. nieprawidłowe nawyki, błędy żywieniowe czy siedzący tryb życia. W tej sytuacji oprócz konsultacji z lekarzem warto przyjrzeć się diecie dziecka i wprowadzić kilka zmian, które mogą wspomóc leczenie i zapobiec nawrotom.
SPIS TREŚCI:
1. Zaparcia – definicja i kryteria
2. Jak wspomóc leczenie dietą?
3. Dobre nawyki w toalecie
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Zaparcia – definicja i kryteria
Zaparcia to utrudnione, wymagające wysiłku oddawanie stolca lub wypróżnienia rzadziej niż 2 razy w tygodniu. Innymi objawami są popuszczanie stolca, obecność mas kałowych w odbytnicy oraz występowanie twardych i obfitych stolców. Szacuje się, że problem zaparć może dotyczyć nawet 30% dzieci (M.M. van den Berg, M.A. Benninga, C. Di Lorenzo 2006). Niekiedy najmłodsi przyjmują tzw. postawę retencyjną, czyli taką, która wskazuje na świadome wstrzymywanie wypróżnienia, np. zaciskają lub krzyżują nogi, zastygają w bezruchu lub chodzą na palcach.
Nieleczone zaparcia mogą niekorzystnie wpływać na dalszy rozwój dziecka oraz jego samoocenę (czasem problemowi towarzyszy brudzenie bielizny, co może obniżać poczucie własnej wartości). Dodatkowo mogą pojawić się zaparcia nawykowe, kiedy to maluch świadomie wstrzymuje wypróżnienie w obawie przed pojawieniem się bólu czy dyskomfortu. Warto pamiętać, że proces leczenia jest często długotrwały i wymaga współpracy i wsparcia całej rodziny. Głównym sposobem terapii są zlecane przez lekarza środki farmakologiczne. U dzieci często są to leki osmotycznie czynne działające miejscowo w jelicie grubym – laktuloza lub makrogole.
Zaparcie może być również objawem chorób – nie tylko układu pokarmowego. W tym przypadku należy zwrócić uwagę na towarzyszące objawy alarmowe, które mogą wskazywać na inne niż czynnościowe przyczyny zaparć. Będą to m.in. wymioty, gorączka, krew w stolcu, niedożywienie czy zaparcia w 1. miesiącu życia. Wówczas należy rozpocząć dalszą diagnostykę.
2. Jak wspomóc leczenie dietą?
Podczas komponowania diety dziecka warto wziąć pod uwagę kilka kwestii. Korzystny wpływ na prawidłową częstość wypróżnień ma odpowiednia podaż błonnika pokarmowego. Dobrymi jego źródłami są warzywa i owoce (zwłaszcza te spożywane ze skórką lub zawierające drobne pestki) oraz produkty zbożowe pełnoziarniste. Odpowiedni poziom błonnika w jadłospisie można obliczyć samemu bądź poprosić o to dietetyka. Jeśli dziecko spożywa go zbyt mało, warto zwiększyć jego udział w diecie. Należy jednak robić to stopniowo, tak aby uniknąć nieprzyjemnych objawów, np. wzdęć czy gazów. Nie powinno się także wprowadzać do menu więcej błonnika, niż jest to zalecane, gdyż zbyt duża podaż może obniżać wchłanianie niektórych składników mineralnych i zmniejszać wartość energetyczną jadłospisu.
Zalecane dobowe spożycie błonnika zgodnie z wiekiem dziecka (M. Jarosz i wsp. 2017):
– 1–3 lata – 10 g,
– 4–6 lat – 14 g,
– 7–9 lat – 16 g,
– 10–15 lat – 19 g,
– 16–18 lat – 21 g.
Błonnik działa korzystnie tylko w połączeniu z wodą. Niedobór płynów przy jednoczesnej dużej ilości tego składnika w diecie może prowadzić do nasilenia zaparć. Należy więc zwracać uwagę na to, ile oraz co pije dziecko. Najlepszym wyborem jest woda – warto zatem wprowadzić ją już od samego początku rozszerzania diety. Jeśli dziecko nie toleruje jej smaku, można zachęcać je do picia poprzez przygotowanie domowej wody owocowej: wystarczy do dzbanka z płynem dodać dowolne owoce. Najlepiej sprawdzą się cytryna, pomarańcza, arbuz czy maliny. Jeśli dziecko pije dużo soków, zaleca się stopniowo rozcieńczać je wodą. W przypadku zaparć dobrze sprawdzi się podawanie soków 100% (np. jabłkowego, winogronowego, gruszkowego), jednak należy traktować je bardziej jak lekarstwo niż napój służący do zaspokajania pragnienia.
Dobrym pomysłem jest wprowadzenie do diety produktów, które mają delikatne działanie przeczyszczające, takich jak suszone śliwki (jako dodatek do owsianki lub kompotu owocowego) czy siemię lniane (warto przygotować z niego kisiel bądź zmielić i dodawać do potraw w ciągu dnia). Dzieciom powyżej 3. r.ż. można również podać niewielkie ilości ksylitolu – korzystnie wpływa na mikrobiotę jelitową i działa lekko przeczyszczająco.
Produkty nasilające problem zaparć to: banany w dużej ilości, słodycze (szczególnie te z dodatkiem czekolady i kakao), gotowana marchewka, biały ryż i drobne kasze (manna, ryżowa, kukurydziana). Sugeruje się również ograniczenie spożycia mocnej herbaty oraz produktów wzdymających, np. warzyw kapustnych.
3. Dobre nawyki w toalecie
O prawidłowe nawyki związane z oddawaniem moczu i stolca dobrze zadbać już od momentu nauki załatwiania potrzeb do nocnika czy toalety. Ważne jest wsparcie ze strony rodziców oraz obserwacja sygnałów gotowości do odpieluchowania i na tej podstawie wybranie odpowiedniego momentu. Warto stworzyć dziecku komfortowe warunki do nauki: zadbać o spokojne miejsce i korzystać z nakładek na sedes i podnóżka, tak aby pozycja przy wypróżnianiu była prawidłowa (zbliżona do kucania). Nie należy wywierać na dziecku presji, pospieszać go lub zawstydzać – lepiej delikatnie przypominać o wizytach w toalecie, nagradzać starania i doceniać nawet samo siadanie na nocnik czy sedes. Nie powinno się wyrażać negatywnych uwag co do wyglądu lub zapachu stolca, gdyż może to doprowadzić do wstrzymywania defekacji przez dziecko. Dobrze oswajać temat wypróżnień – na rynku dostępnych jest wiele książeczek opowiadających o robieniu kupy i tłumaczących kwestię korzystania z toalety. Przy okazji treści te często poszerzają wiedzę malucha dotyczącą trawienia.
Dzieciom mającym skłonność do zaparć warto zaproponować prowadzenie dzienniczka wypróżnień, w którym fakt ten zaznaczany jest np. kolorowymi naklejkami lub rysunkami, co wzmacnia pozytywne odczucia. Dodatkowo w ten sposób rodzice i lekarz mogą śledzić rytm wypróżnień. Dobrze jest również zachęcać dziecko do aktywności fizycznej poprawiającej funkcjonowanie jelit. U niemowląt i małych dzieci można wprowadzić masaż brzuszka i gimnastykę nogami, u starszych sprawdzą się takie aktywności jak basen, spacery, gimnastyka czy aktywne spędzanie wolnego czasu z rodzicami.
Po zakończeniu leczenia dobrze jest kontynuować dietę obfitującą w owoce, warzywa i produkty zbożowe pełnoziarniste. Warto pomagać dziecku w utrzymywaniu regularnego rytmu wypróżnień poprzez przypominanie o wizytach w toalecie, tak aby nie zwlekało z defekacją. Niekiedy nawroty dolegliwości mogą pojawiać się w stresujących sytuacjach lub w przypadku konieczności korzystania z obcej toalety, np. w czasie wakacji. Wówczas powrót do stosowanego leczenia zazwyczaj szybko przynosi pozytywny efekt.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Horvath A., Dziechciarz P., Wybrane zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego, Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży, pod red. Szajewskiej H., Horvath A., Kraków 2017, 199–202.
Jarosz M. et al., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, pod red. Jarosza M. et al., Warszawa 2017.
Kamińska D., Diagnostyka i leczenie czynnościowego zaparcia stolca u dzieci – wytyczne ESPGHAN i NASPGHAN, „Standardy Medyczne/Pediatria” 2014, 11, 217–219.
Kwiecień J., Kryteria Rzymskie IV (2016) – aktualne wytyczne rozpoznawania i leczenia czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego u dzieci, „Standardy Medyczne/Pediatria” 2016, 13, 597–605.
Ryżko J., Dądalski M., Oracz G., Terapia zaparć stolca u dzieci, „Standardy Medyczne/Pediatria” 2009, 6, 257–264.
Ryżko J., Zaparcia u dzieci, mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/ukladpokarmowy/70979,zaparcia-u-dzieci (31.10.2022).
van den Berg M.M., Benninga M.A., Di Lorenzo C., Epidemiology of Childhood Constipation: A Systematic Review, „American Journal of Gastroenterology” 2006, 101(10), 2401–2409.
Wiercińska M., Zaparcia czynnościowe: przyczyny, objawy, leczenie, mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitogrube/74266,zaparcia-czynnosciowe (31.10.2022).
