Ziołolecznictwo w chorobach układu pokarmowego
Człowiek, żyjąc wśród natury, od zawsze czerpał z jej dobrodziejstw. Ludzie pierwotni, którzy trudnili się głównie zbieractwem, nie tylko zaspokajali swój głód, lecz poznawali świat roślin pod kątem ich właściwości. Nie od dziś wiadomo, że rozwój medycyny bazuje właśnie na metodzie prób i błędów. Człowiek obserwował zwierzęta i ich zachowanie w stosunku do roślin oraz testował na własnej skórze ich działanie, zdobywał wiedzę na temat ich prozdrowotnych i trujących właściwości. Wraz ze zdobywaniem coraz większego doświadczenia rodziła się nasza wiedza o właściwościach flory.
Informacje te przez wieki służyły ludziom i do dziś nie straciły na aktualności, nadal są wykorzystywane w lecznictwie.
SPIS TREŚCI:
1. Historia ziołolecznictwa
2. Ziołolecznictwo dziś (zioła a leki syntetyczne)
3. Zastosowanie ziół w leczeniu chorób układu pokarmowego
4. Niepożądane reakcje i interakcje
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Historia ziołolecznictwa
Najstarsze informacje dotyczące medycznych zastosowań ziół sięgają starożytnego Egiptu, gdzie powstały pierwsze uprawy roślin leczniczych, m.in. lnu, rycynusu. Z Indii wywodzi się wiedza na temat zastosowania imbiru, cynamonu czy żeń-szenia. Z kolei Grecy odkryli właściwości odurzające m.in. bielunia, lulka czy maku, zaś w Rzymie słynny Galen usystematyzował wiedzę o lekach i ziołach. Duży wkład w rozwój medycyny opartej na ziołach mieli Arabowie, którzy zajmowali się nie tylko uprawą i rozprowadzaniem roślin leczniczych, ale także ich przetwarzaniem i otrzymywaniem leków na ich bazie poprzez destylację, odparowywanie i filtrowanie olejków eterycznych. Nie sposób nie wspomnieć o roli Kościoła w rozwoju ziołolecznictwa. To właśnie przy klasztorach powstawały ogrody, w których uprawiano rośliny i zioła, które później były dostarczane okolicznej ludności, np. w postaci suszu herbacianego czy nalewek leczniczych. Doskonałym przykładem jest zakon bonifratrów, który do dzisiaj kultywuje tę tradycję.
2. Ziołolecznictwo dziś (zioła a leki syntetyczne)
Czym właściwie jest ziołolecznictwo?
Ziołolecznictwo, inaczej nazywane fitoterapią, to jedna z gałęzi medycyny alternatywnej. To dziedzina wiedzy zajmująca się wykorzystywaniem preparatów roślinnych w walce z wieloma jednostkami chorobowymi. Fitoterapia to zbiór wiedzy o właściwościach leczniczych substancji czynnych zawartych w roślinach, ich wpływie na organizmy żywe oraz interakcjach zachodzących pomiędzy lekami syntetycznymi a produktami roślinnymi.
Początki XIX wieku charakteryzują się szybkim rozwojem chemii analitycznej, która wniosła do medycyny niezaprzeczalnie niezbędne produkty, jakimi są leki syntetyczne. Niestety wzrost ich popularności przyczynił się w dużym stopniu do zahamowania dalszego rozwoju medycyny opartej na ziołach. Lekarstwa syntetyczne niewątpliwie działały szybciej, skuteczniej i pomimo wielu skutków ubocznych były uważane za lepsze od roślinnych.
Dziś możemy zaobserwować próbę powrotu do natury w wielu dziedzinach życia, m.in. w medycynie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) aktualnie około 80% populacji na świecie stosuje medyczne produkty pochodzenia roślinnego jako element opieki zdrowotnej. Ziołolecznictwo jest popularne nie tylko w krajach mniej uprzemysłowionych, ale także w tych bardziej rozwiniętych, nie tylko gospodarczo, ale i naukowo. Konsumentami, którzy wybierają preparaty roślinne, kierują takie pobudki jak chęć zachowania zdrowia lub jego poprawa, chęć wyleczenia choroby, czy złagodzenia niepożądanych objawów terapii lekami konwencjonalnymi. Ma na to wpływ również zbyt wysoka cena lekarstw syntetycznych.
Dzięki prężnemu rozwojowi fitochemii i farmakologii potwierdzone zostały działania lecznicze wielu roślin. Co więcej, odkryto wiele nowych, nieznanych dotąd zastosowań roślin, które są ogólnodostępne, np. kłącze imbiru stosowane jako przyprawa i lek poprawiający trawienie w ostatnich latach znalazł nowe przeznaczenie jako lek przeciwwymiotny, przeciwzapalny, hipoglikemizujący i obniżający poziom cholesterolu.
3. Zastosowanie ziół w leczeniu chorób układu pokarmowego
W Polsce za lecznicze uznawanych jest blisko 230 gatunków roślin. Kryterium, które o tym decyduje, to obecność substancji czynnych niewątpliwie wywierających wpływ na fizjologię człowieka. Są to m.in.:
– śluzy i gumy,
– glikozydy,
– alkaloidy,
– garbniki,
– olejki eteryczne,
– flawonoidy,
– gorycze,
– antrazwiązki,
– fenole,
– kumaryny,
– kwasy organiczne,
– saponiny.
Ponadto zioła dostarczają wielu witamin i mikroelementów takich jak potas, cynk, siarka, żelazo, wapń, magnez, miedź, krzem i wiele innych.
Choć zioła wykorzystywane są w leczeniu schorzeń wielu układów czy narządów człowieka, w tym artykule skupimy się na ich wpływie na przewód pokarmowy. Pomimo że ziół o właściwościach leczniczych są setki, w artykule pokrótce omówimy kilka wybranych – ogólnodostępnych i powszechnie znanych roślin. Warto zauważyć, że większość z nich wykorzystywana jest nie tylko w praktyce medycznej, ale i na co dzień w kuchni jako przyprawy.
Bazylia zwyczajna
W jej składzie znajdują się olejki eteryczne – eugenol i 1,8-cyneol, dzięki którym bazylia wykazuje działanie hamujące skurcze jelitowe.
Cząber pospolity
Stosowany jest nie tylko w kuchni, ale także w leczeniu lub łagodzeniu niestrawności, skurczów, nudności czy innych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Wykazuje działanie przeciwbiegunkowe.
Cynamon, lawenda, melisa
Polecane w przypadku silnych niestrawności, skurczów i wzdęć – wszystko dzięki zdolności hamowania motoryki żołądka i jelit. Ponadto melisa lekarska i lawenda wykazują dość silne działanie uspokajające.
Krwawnik pospolity
Roślina dobrze znana i doceniana w leczeniu schorzeń układu pokarmowego. Dzięki spazmolitycznemu działaniu olejku eterycznego względem mięśni gładkich przewodu pokarmowego ziele krwawnika często wchodzi w skład wielu mieszanek i preparatów stosowanych tradycyjnie w łagodzeniu dolegliwości trawiennych.
Kardamon i czarnuszka siewna
Zioła te wykazują głównie działanie przeciwskurczowe.
Dziurawiec zwyczajny
Dzięki zawartości wielu składników czynnych (np. garbniki, cholina, flawonoidy, pektyny, fitosterole) dziurawiec zwyczajny znalazł zastosowanie m.in. w stanach zapalnych i skurczowych dróg żółciowych, początkowych objawach kamicy żółciowej, w osłabieniu czynności wątroby, leczeniu stanów zapalnych i zaburzeń czynności przewodu pokarmowego.
Kminek zwyczajny
Owoce kminku zawierają m.in. olejki eteryczne, kwasy organiczne, woski, garbniki, żywice. Zioło wpływa rozkurczowo na mięśnie gładkie jelit i przewodów żółciowych, reguluje dopływ żółci i soku trzustkowego do dwunastnicy. Wzmaga też wydzielanie soku żołądkowego, poprawia trawienie. Kminek znany jest także ze swoich właściwości wiatropędnych.
Kolendra siewna
Wzmaga wydzielanie soków żołądkowych, znosi stany skurczowe mięśni gładkich i przewodu pokarmowego, poprawia perystaltykę jelit i hamuje w nich nadmierny rozwój bakterii, skutecznie znosi też uczucie sytości, przez co znacznie poprawia apetyt, ponadto wykazuje działanie uspokajające i wzmacniające.
Koper włoski
Znany jest głównie ze swoich właściwości regulujących trawienie, wiatropędnych oraz rozkurczowych.
Mięta pieprzowa
Mięta pieprzowa była doskonale znana już w starożytności. Uprawiano ją powszechnie w Grecji i krajach arabskich. Roślina bogata w olejki eteryczne, m.in. mentol. Ponadto zawiera flawonoidy, gorycze, garbniki, kwasy organiczne, pektyny, prowitaminy A i C oraz sole mineralne (m.in. potas, wapń, magnez, fosfor, żelazo, mangan, miedź i molibden). Zioło pobudza czynności wydzielnicze żołądka i wątroby, zwiększa ilość soku żołądkowego oraz żółci, ułatwia trawienie i przyswajanie pokarmów. Łagodzi nieprzyjemne uczucie odbijania po zbyt obfitym posiłku.
Pokrzywa zwyczajna
Zawiera m.in. kwas mrówkowy, sole mineralne, karoteny, witaminy C i K i bardzo dużo chlorofilu. Pokrzywa przyspiesza trawienie ciężkostrawnych pokarmów, działa żółciopędnie oraz zmniejsza poziom cukru we krwi. Ma szerokie zastosowanie w oczyszczaniu krwi, m.in. z cholesterolu.
Babka płesznik
Wykazuje działanie przeczyszczające. Stosowana w leczeniu zaparć. Nasiona zmiękczają konsystencję masy jelitowej i zwiększają jej objętość. Nasila to ucisk na ścianki jelit, co poprawia ich perystaltykę i ułatwia oraz przyspiesza wypróżnianie.
Mniszek lekarski
W zielarstwie wykorzystuje się nie tylko kwiatostany rośliny, ale także jej korzenie i liście. Mniszek bogaty jest w gorycze, fitosterole, wielocukry, żywice, kwasy organiczne, garbniki, prowitaminę A, witaminę C, witaminę E oraz sole mineralne. Mniszek charakteryzuje się zdrowotnym oddziaływaniem na układ trawienny, przede wszystkim wątrobę, drogi żółciowe i dwunastnicę. Wykazuje silne działanie żółciotwórcze i żółciopędne. Redukuje przyjmowanie tłuszczów, sprzyja redukcji cholesterolu oraz zmniejsza zaparcia i wzdęcia.
Rumianek pospolity
Roślina zawiera spore ilości siarki, sole potasowe, wapń, cukry, wosk, wielokwas żelaza, silne olejki eteryczne. Już w starożytności stosowano rumianek w schorzeniach żołądka i jelit. Reguluje on pracę wszystkich narządów układu pokarmowego. Wykazuje działanie rozkurczowe, dzięki czemu jest stosowany w zwalczaniu wzdęć, nadmiernego oddawania gazów oraz przy ogólnej niestrawności, nieżytach żołądkowo-jelitowych, infekcji dróg moczowych.
Morwa biała
Roślina dobrze znana osobom na diecie redukcyjnej. Zawarte w niej związki zmniejszają przyswajanie węglowodanów, ograniczają tym samym odkładanie tkanki tłuszczowej. Dodatkowo morwa biała sprzyja obniżaniu cholesterolu we krwi oraz jest środkiem przeciwzapalnym. Wyraźnym efektem stosowania morwy białej jest zmniejszone łaknienie, szczególnie na słodycze.
Len zwyczajny
Głównym zadaniem lnu jest osłanianie przewodu pokarmowego przed działaniem szkodliwych substancji. Jest skuteczny w leczeniu zaparć. Nasiona lnu pęcznieją w jelicie, podrażniają jego ściany i wywołują łagodne reakcje przeczyszczające. Liczne badania wykazały, że len pomaga w leczeniu wrzodów żołądka, dwunastnicy, a także dolegliwościach jelitowych. Pomaga również obniżać cholesterol.
4. Działania niepożądane i interakcje
Niestety nie możemy bezkrytycznie podchodzić do tematu ziołolecznictwa. Zastosowanie roślin w medycynie niesie za sobą mnóstwo korzyści, jednak nie możemy zapominać o wadach. Nie wszystkie stany chorobowe możemy leczyć ziołami. Podobnie jak leki syntetyczne zioła mają swoje złe i dobre strony, dlatego też należy zachować zdrowy rozsądek i mieć na uwadze, że mogą wywoływać łagodne skutki uboczne takie jak bóle głowy, reakcje alergiczne, ale także wykazywać działanie toksyczne, niejednokrotnie prowadzące do uszkodzeń narządów i śmierci.
Kuracje ziołowe powinny być prowadzone pod nadzorem lekarskim, gdyż substancje czynne zawarte w roślinach mogą wykazywać działanie antagonistyczne lub synergistyczne względem leków syntetycznych.
Doskonałym przykładem jest dziurawiec i jego interakcja z lekami przeciwzakrzepowymi. Składniki wyciągu z dziurawca zwiększają aktywność enzymów wątrobowych, które oczyszczają organizm z leków. Większa aktywność enzymów przekłada się na mniejsze stężenia leków przeciwzakrzepowych, co skutkuje ich osłabionym działaniem. Nie należy także zapominać o trujących właściwościach niektórych ziół. Już w starożytnej Grecji znane były rośliny, których wyciągi stosowane były jako trucizny. Doskonale znanym przykładem ich zastosowania był wyrok śmierci wydany na Sokratesa. Zmuszono go do wypicia soku z szaleju jadowitego.
Ze względu na niebezpieczne właściwości niektórych roślin stosowanie ich wymaga nie tylko fachowej wiedzy, ale także ostrożności i doświadczenia. Istnieje wiele przeciwwskazań do stosowania ziół. Należy pamiętać, że pomiędzy dawką leczniczą a toksyczną często jest cienka granica. Warto zapamiętać słynne słowa niemieckiego lekarza Paracelsusa, który stwierdził, że „wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną”.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Drozd J., Wczoraj i dziś ziołolecznictwa. Phytotherapy – yesterday and today, „Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie” 2012, 2, 245–251.
Koźmińska A., Kałużny K., Właściwości lecznicze wybranych gatunków z rodzaju Thymus, Zagadnienia aktualne poruszane przez młodych naukowców 2, pod red. Kuczery M., Piecha K., Kraków 2015.
Król S.K., Kapka-Skrzypczak L., Aktywność farmakologiczna olejków eterycznych i ich składników w leczeniu schorzeń układu pokarmowego, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2011, 17(4), 202–205.
Mitura J., Bachanek O., Pawlikowski J., Odmienność metodologiczna badań nad medycznymi produktami roślinnymi – z perspektywy zaleceń WHO, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2015, 21(4), 378–382.
Leśnicka M., Zielska, zioła i ziółka, Gdańsk 2000.
Skarżyński A., Zioła czynią cuda, Warszawa 1994.
Śliwiński M., Proćków J., Rośliny lecznicze w służbie człowieka, „Zielona Planeta” 2010, 3(90), 10–13.
