Co może mieć wpływ na tętno?
Zmiany tętna, czyli liczba uderzeń serca na minutę, kojarzą się przede wszystkim z reakcją organizmu na wysiłek fizyczny. Układ sercowo-naczyniowy reaguje jednak także w wielu innych przypadkach, które warto znać, aby umiejętnie interpretować wpływ wysiłku fizycznego na organizm podczas ćwiczeń i w czasie całego procesu treningowego.
SPIS TREŚCI:
1. Tętno zmienia się wraz z pozycją ciała
2. Tętno zależy od temperatury i wilgotności powietrza
3. Tętno a odwodnienie organizmu
4. Na tętno mają wpływ leki i używki
5. Chory? Twoje tętno może być podwyższone!
6. Pora dnia i wiek mają wpływ na wysokość tętna
8. Wysokość nad poziomem morza ma znaczenie
9. Sprzęt i dyscyplina, którą uprawiasz, a tętno
10. Stres podnosi poziom tętna
11. Dziennik treningowy i tętno
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Tętno zmienia się wraz z pozycją ciała
Stosunkowo najniższe tętno obserwujemy w pozycji leżącej. W siedzącej jest dość wolne, ale nie dochodzi do najniższych wartości stwierdzonych dla pozycji leżącej. W pozycji stojącej tętno może być o 18–24 uderzeń większe niż w spoczynku (pozycja leżąca). Siła ciężkości powoduje, że w pozycji stojącej więcej krwi gromadzi się w nogach, transportowanie jej w górę ciała, do serca i płuc, stanowi większe wyzwanie dla układu krwionośnego.
Zmiany zachodzące w wysokości tętna i ciśnienia krwi w organizmie danej osoby pod wpływem pozycji ciała i niewielkiego wysiłku w postaci 20 przysiadów stały się podstawą próby ortostatycznej, mającej na celu ocenę stanu czynnościowego układu sercowo-naczyniowego, a co za tym idzie, mechanizmów regulujących organizmu.
Pozycja bardziej zbliżona do leżącej nie zawsze będzie równoznaczna
z niższymi wartościami tętna. Używanie przez kolarzy aerodynamicznych kierownic w rowerach pozwala na przyjęcie bardziej opływowej i „leżącej” sylwetki, ale przy okazji podwyższa tętno zawodnika o ok. 5 uderzeń na minutę w porównaniu z bardziej wyprostowaną pozycją. Wraz z nową pozycją zmienia się kąt nachylenia bioder i warunki pracy dla dużych mięśni kończyn dolnych, co skutkuje wyższym tętnem.
2. Tętno zależy od temperatury i wilgotności powietrza
Gdy jest gorąco, organizm musi dostarczać krew do skóry, aby ta mogła usuwać nadmiar ciepła. Proces ten musi zachodzić tym sprawniej, im większy jest wysiłek fizyczny trenującego. Pracujące mięśnie i skóra konkurują ze sobą o większy dopływ krwi. W takiej sytuacji serce nie ma wyboru i musi przyspieszyć.
Jednak nie tylko wysoka temperatura otoczenia może powodować wzrost tętna. Jeżeli obniży się ona do 10°C, tętno będzie wyższe u osobnika, który jest lekko ubrany. Uwalniane w tych warunkach hormony pobudzają mięśnie i serce do częstszych skurczów dla zwiększenia tempa metabolizmu i podtrzymania temperatury ciała.
Wysoka wilgotność powietrza ma taki sam wpływ jak wysoka temperatura.
W takich warunkach organizmowi trudniej jest schłodzić ciało i musi reagować zwiększoną liczbą uderzeń serca i częstotliwością przepływu krwi, aby oddać na zewnątrz gromadzące się ciepło.
3. Tętno a odwodnienie organizmu
Z wysokimi temperaturami powietrza związane jest odwodnienie organizmu. Łatwo do niego dochodzi w wyniku zwiększonego ubytku wody z organizmu wraz z oddawaniem potu i parowaniem skóry. Nawet jeśli organizm osoby ćwiczącej jest dobrze nawadniany, w skutek długiej pracy dochodzi do stopniowego odwodnienia. Poziom płynów w organizmie obniża się, krew gęstnieje i trudniej ją pompować. Serce musi pracować ciężej i następuje stopniowy wzrost tętna.
Ten sam powód może mieć wpływ na wyniki pomiarów tętna u osoby, która najzwyczajniej nie zadbała o dobre nawodnienie organizmu w ciągu dnia, odpowiedniej podaży płynów w pokarmie i napojach. Niejako w relacji
z wyżej przytoczonym powodem, tętno podnosi się także w wyniku zmniejszenia objętości krwi i konieczności skompensowania obniżonej pojemności wyrzutowej serca.
4. Na tętno mają wpływ leki i używki
Pewne farmaceutyki, np. beta-blokery, leki moczopędne obniżają tętno spoczynkowe. Inne, np. leki przeciwko grypie, mogą je podnieść. Znanym stymulantem wzrostu tętna są używki, takie jak kofeina czy nikotyna, chociaż nie działają na każdego w ten sam sposób.
Jakkolwiek znane są praktyki zastosowania używek przez sportowców, np. kawy, to jednak w większości przypadków używki i leki należy traktować jako nienaturalne stymulatory tętna. Czasami zamiast kawy wystarczy po prostu przeprowadzić żywszą rozgrzewkę.
5. Chory? Twoje tętno może być podwyższone!
Niektóre choroby powodują podniesienie tętna. Organizm pracuje ciężej, aby ją zwalczyć. Nie zawsze jesteś w stanie „wykryć” chorobę na podstawie tętna. Dużo czytelniejszym sygnałem będzie to, jak się czujesz. Tętno, szczególnie to spoczynkowe, może tylko potwierdzić diagnozę postawioną na podstawie twojego samopoczucia.
6. Pora dnia i wiek mają wpływ na wysokość tętna
Organizm człowieka podlega rytmom dobowym. W ciągu dnia zmieniają się różne parametry, chociażby poziom krążących w ustroju hormonów. Z tego względu reakcje organizmu na wysiłek fizyczny, np. wykonywany o poranku lub w godzinach popołudniowych, mogą różnić się nawet o 3–8 uderzeń na minutę. Podczas porannego treningu tętno jest niższe i tendencja ta pogłębia się wraz z wiekiem.
A skoro o wieku mowa, to znanym jest niedoskonały wzór tętna maksymalnego: 220 – wiek dla mężczyzn, 226 – wiek dla kobiet. Chociaż istnieje dużo lepszych metod i wzorów obliczania HRmax, to jednak ogólna tendencja pozostaje ta sama. Mniej więcej co rok wysokość maksymalnego tętna obniża się o 1 uderzenie na minutę.
Dotyczy to w szczególności osób prowadzących siedzący tryb życia. Co innego u wytrwałych „wyczynowców”. Tam zmiany te zachodzą wolniej,
a licząc wiek z przytoczonego wyżej wzoru, osoby takie doznają przyjemnego uczucia bycia wciąż młodym. Jeśli dana osoba utrzymuje względnie wysoki poziom intensywności treningowej, nie zmniejsza się
u niej wraz z upływem lat ilość krwi pompowanej przez serce podczas pojedynczego uderzenia. Także wielkość serca pozostaje niezmienna.
Przyczyny obniżania się tętna maksymalnego upatrywać należy w działaniu układu nerwowego i węzła zatokowego, spełniającego dla serca rolę podobną tej, jaką dla silnika spełnia świeca zapłonowa. Ciekawe, że wraz
z wiekiem tętno spoczynkowe (to badane w pozycji leżącej przed wstaniem
z łóżka po dobrze przespanej nocy) nie ulega zmianom.
Pracę serca w spoczynku regulują sygnały z mózgu, które dochodzą do serca poprzez system nerwowy parasympatyczny (przywspółczulny). Ich zadaniem jest utrzymanie pracy serca w wolnym, regularnym tempie. Czy podobne sygnały z mózgu determinują obniżanie HRmax i maksymalny wiek naszego życia? Tego nie wiadomo.
Wiadomo jednak, że cały program regulacji pracy serca człowieka odzwierciedla zmiany zachodzące w organizmie wraz z wiekiem. Stwierdzonym niezbicie faktem jest, że pomimo stosowania regularnych ćwiczeń fizycznych, zmniejsza się elastyczność tętnic. Stają się twardsze, przez co stawiają większy opór przepływającej krwi.
Jeśli nie rozszerzają się i nie kurczą z taką łatwością jak w młodym organizmie, serce musi pracować ciężej, aby przezwyciężać opór sztywniejszych ścian naczyń. Z tego powodu rośnie ciśnienie krwi, około 0,5% na rok. Prawdopodobnie mózg bierze to pod uwagę, nie pozwalając na wyższe tętno organizmowi, a tym samym wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Mniejsze HRmax wraz z wiekiem stanowi dla człowieka po prostu bufor jego bezpieczeństwa.
Kobiety różnią się od mężczyzn i nie sposób tego faktu pominąć podczas ćwiczeń fizycznych. Kobiety mają na ogół nieco wyższe tętno niż mężczyźni, ponieważ są często mniejsze, mają mniejsze serca, które pompuje mniej krwi za jednym uderzeniem. Aby dostarczyć energię i tlen do pracujących mięśni, serce kobiety musi bić szybciej. Szczególnie widoczne będzie to
w warunkach obciążenia submaksymalnego.
8. Wysokość nad poziomem morza ma znaczenie
Jeśli trenujesz na dużej wysokości nad poziomem morza, przy zadanej intensywności wysiłku, twoje tętno będzie wyższe niż na terenach nizinnych. Z treningiem w wysokich górach związanych jest kilka czynników wpływających ujemnie na wydolność organizmu. Zmniejszone jest ciśnienie cząsteczkowe tlenu w powietrzu. Wskutek tego powstaje niemożliwość całkowitego wysycenia krwi tętniczej tlenem.
W spoczynku organizm daje sobie z tym radę poprzez pogłębienie
i przyspieszenie oddechu, ale gdy ćwiczysz, szybkie oddychanie skraca czas przejścia tlenu z powietrza do krwi, czego skutkiem jest jeszcze mniejsze wysycenie krwi tlenem. Za tym idzie także spadek siły
w mięśniach.
Nic dziwnego, że tętno będzie wyższe podczas takich wysiłków, a także po jego zakończeniu. Aby reakcje organizmu były bardziej zbliżone do tych występujących w warunkach nizinnych, potrzebny jest odpowiedni poziom adaptacji ustroju, właściwy program aklimatyzacji do nowych warunków.
9. Sprzęt i dyscyplina, którą uprawiasz, a tętno
Sprzęt ma wpływ na twoje tętno. Ciężki lub źle dopasowany będzie powodował niewygodną pozycję, dodatkowe opory, które organizm będzie musiał pokonywać, a tym samym zwiększać wartość tętna. Podobnie ma się rzecz z ubraniem. Jeśli strój nie będzie odpowiednio dobrany, niekrępujący ruchów, „oddychający”, organizm będzie musiał wykonywać dodatkową pracę chociażby po to, aby oddawać nadmiar produkowanego ciepła podczas wysiłku. Ale tętno będzie zależało także od dyscypliny, którą uprawiasz.
Na jego wskazania złożą się nie tylko kwestie stosowanego sprzętu, ubioru, także działanie grawitacji, pozycja ciała, warunki oddawania ciepła, wielkość masy mięśniowej zaangażowanej w wysiłek. Porównując wysokości tętna w wysiłkach o różnych charakterze, takim jak bieg, jazda na rowerze, pływanie, trzeba wziąć pod uwagę pewną korektę oceny wyników.
Podczas biegania, które uprawiamy w pozycji pionowej, używa się niemal wszystkich dolnych mięśni ciała. Siła ciążenia powoduje także, że krew
z większym wysiłkiem układu sercowo-krążeniowego transportowana jest
z tych mięśni w górę. Z tego powodu ten rodzaj wysiłku generalnie notuje wyższe wartości tętna.
Niższe od biegu wartości tętna zaobserwujemy w jeździe na rowerze.
A jeszcze niższe w pływaniu, gdzie nie tylko większość używanych mięśni znajduje się w górnej części ciała, gdzie mięśnie są mniejsze niż w nogach, ale także organizm nie musi pokonywać dużych oporów, których źródłem jest grawitacja.
Jeśli trening odbywa się z wykorzystaniem stref tętna, muszą one uwzględniać powyższe warunki, jakie stwarza charakter dyscypliny i być do nich dostosowane.
10. Stres podnosi poziom tętna
Niepokój lub zdenerwowanie powodują uwolnienie do krwi dodatkowych ilości adrenaliny, a ta działa na węzeł zatokowy serca i podnosi częstotliwość jego pracy. Dlatego chcąc ocenić wysokość tętna, należy także brać pod uwagę czynnik emocji badanej osoby. Źródłem „podskoczenia” tętna na tle emocjonalnym mogą być różne, często niespodziewane czynniki. Najważniejsze, aby umieć je wychwycić i nauczyć się odpowiednio na nie reagować (czyli zachować większy spokój).
11. Dziennik treningowy i tętno
Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, prowadząc np. dziennik treningowy, należy uwzględniać te i inne uwarunkowania towarzyszące badaniom tętna. Analiza taka w większym stopniu pozwoli na rzetelną ocenę notowanych informacji.
