Zaparcia – jak w prosty sposób rozwiązać ten problem?
Według stanowiska Amerykańskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego zaparcia mogą dotyczyć aż 16% osób dorosłych. Ta dolegliwość może dokuczać nawet co trzeciej osobie po 60. roku życia, a także dzieciom. Warto wiedzieć, jak samodzielnie sobie z nimi radzić oraz jakie symptomy powinny skłonić do konsultacji z lekarzem.
SPIS TREŚCI:
1. Zaparcia – definicja, przyczyny
2. Zaparcia – jakie objawy powinny niepokoić
6. Bezpieczeństwo środków bez recepty
7. Zaparcia u dzieci i nastolatków
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Zaparcia – definicja, przyczyny
U ponad 90% osób zaparcia mają charakter idiopatyczny, tzn. że ich przyczyna nie jest organiczna. Wśród chorób, które objawiają się zaparciami idiopatycznymi, wymienić można IBS oraz zaparcia czynnościowe. Zgodnie z obowiązującą klasyfikacją zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego (Kryteria Rzymskie IV) zaparcia czynnościowe rozpoznaje się, kiedy występują co najmniej dwa z wymienionych poniżej symptomów i trwają co najmniej trzy miesiące.
1. Wysiłek podczas parcia na stolec w ponad 25% defekacji.
2. Grudkowy lub twardy stolec w ponad 25% defekacji.
3. Uczucie niepełnego wypróżnienia w ponad 25% defekacji.
4. Uczucie blokady w okrężnicy lub odbytnicy w ponad 25% defekacji.
5. Ręcznie zabiegi celem ułatwienia wypróżnienia w ponad 25% defekacji.
6. Mniej niż 3 samoistne wypróżnienia na tydzień.
Zaparcia czynnościowe mogą występować zarówno przy prawidłowym, jak i przy zwolnionym pasażu jelitowym. Fizjologicznie pasaż stolca przez jelito grube trwa 20–72 godziny, w przypadku zwolnionego pasażu jelitowego czas ten może wydłużyć się nawet do 5 dni, wynika to z zaburzonej motoryki mięśni w okrężnicy. Czasem zaparcia są związane z nieprawidłowo zsynchronizowaną pracą mięśni w samej odbytnicy (końcowym odcinku jelit), np. nieprawidłowym skurczem/relaksacją zwieracza odbytu.
Warto pamiętać, że okresowe zaparcia są zjawiskiem zupełnie normalnym i mogą występować w związku z częstym podróżowaniem, nieprawidłową dietą lub brakiem aktywności fizycznej. Często pojawiają się także u kobiet w ciąży.
2. Zaparcia – jakie objawy powinny niepokoić
Oprócz zaparć czynnościowych opisanych wyżej (niespowodowanych chorobą) wyróżnia się także zaparcia wtórne, które występują znacznie rzadziej. Są konsekwencją choroby, zaburzeń metabolicznych/hormonalnych lub skutkiem ubocznym stosowania leków.
Do przyczyn zaparć wtórnych zalicza się m.in.:
– nowotwory (jelita grubego, jajników, macicy),
– choroby zapalne jelit,
– cukrzycę,
– niedoczynność tarczycy,
– przewlekłą chorobę nerek,
– choroby neurologiczne – chorobę Parkinsona, stwardnienie rozsiane,
– depresję, anoreksję, bulimię,
– stosowanie niektórych leków, np. przeciwdepresyjnych, przeciwpsychotycznych, przeciwbólowych, jak opioidy, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, leków na nadciśnienie.
Jeżeli zaparciom towarzyszą dodatkowe objawy takie jak krew w stolcu, gorączka, silny ból, utrata masy ciała, zmęczenie, objawy anemii, zawsze należy skontaktować się z lekarzem rodzinnym. Podobnie należy postąpić, jeśli podejrzewa się, że problemy z wypróżnianiem są konsekwencją zażywania konkretnego leku. Jeżeli w ulotce znajduje się informacja o zaparciach jako możliwym skutku ubocznym, warto skonsultować z lekarzem zmianę leku.
3. Jak leczyć zaparcia
Postępowanie w zaparciach wtórnych opiera się na leczeniu choroby podstawowej lub modyfikacji farmakoterapii. Jak leczyć zaparcia czynnościowe? Pierwszym etapem jest zmiana stylu życia. Jeżeli nie występują żadne niepokojące objawy, można samodzielnie spróbować uporać się z tą dolegliwością.
Bardzo często problemy z wypróżnianiem wiążą się z nieprawidłową dietą i brakiem aktywności fizycznej. Warto więc dokładnie przyjrzeć się stosowanej diecie i zweryfikować, czy odbiega od zasad zdrowego żywienia. U większości osób zdrowych ruch stymuluje pasaż stolca przez jelita. W związku z tym zaleca się, aby wprowadzić przynajmniej 30–60 minut aktywności fizycznej dziennie.
W diecie należy uwzględnić błonnik pokarmowy rozpuszczalny i nierozpuszczalny. Dzienna dawka tego składnika dostarczana z dietą powinna wynosić 25–30 g. Można rozważyć również suplementację błonnika w dawce wynoszącej 12 g. Warto jednak zacząć od mniejszej dawki, aby zapobiec wzdęciom, i stopniowo ją zwiększać – o 3 g na tydzień. W miarę możliwości warto skupić się na zdrowej diecie i dostarczać błonnik z pokarmem, a nie w postaci suplementu.
Jeśli wprowadzone zmiany nie przyniosą rezultatów w ciągu 2 tygodni, należy udać się do lekarza, który może przepisać leki osmotyczne lub środki stymulujące. Leki osmotyczne zawierają składniki, które powodują gromadzenie się wody w jelitach. Do tej grupy należą PEG, czyli polietylenoglikol, laktuloza, sorbitol. Jak podaje w swojej publikacji J. Daniluk, PEG jest skuteczny nawet przy długotrwałym stosowaniu (nawet 2 lata).
Dopiero jeśli interwencja żywieniowa i wymienione leki okażą się nieskuteczne, rozważane są inne opcje leczenia, przeprowadza się również pogłębioną diagnostykę, w tym badania oceniające czynność odbytu i odbytnicy (manometria, test wydalania balonu).
4. Błonnik
W zbilansowanej diecie nietrudno dostarczyć zalecane 25–30 g błonnika. Jego źródłem są kasze, otręby, płatki zbożowe (owsiane, jęczmienne itp.), pieczywo, owoce, warzywa, strączki, orzechy, migdały. Wystarczy przestrzegać podstawowych zasad.
1. Na co dzień wybierać produkty z mąki pełnoziarnistej, np. chleb, makaron.
2. Regularnie spożywać kasze, zwłaszcza gryczaną, jęczmienną pęczak, ryż brązowy (minimum 3–4 razy tygodniu).
3. Spożywać minimum 3 porcje warzyw i 1 porcję owoców dziennie.
4. Kilka razy w tygodniu uwzględniać w diecie orzechy, migdały.
5. Przynajmniej 2 razy w tygodniu spożywać rośliny strączkowe, jak soczewica, groch, fasola, ciecierzyca.
Poniżej przykładowy zestaw produktów, które spożyte w ciągu dnia dostarczą ok. 27 g błonnika.
Chleb żytni pełnoziarnisty – 2 kromki (70 g)
Pomidor (170 g)
Garść migdałów (30 g)
Kasza gryczana (50 g)
Surówka z marchewki (100 g)
Jabłko (180 g)
Aby zapobiec wystąpieniu skutków ubocznych w postaci gazów, wzdęć i dyskomfortu, należy rozłożyć produkty bogate w błonnik na poszczególne posiłki. Można także stopniowo zwiększać ilość produktów bogatych w błonnik, np. zjadać 1 kromkę chleba białego i 1 kromkę chleba ciemnego, pół porcji makaronu białego i pół porcji makaronu pełnoziarnistego. Przy dostarczaniu 25–30 g błonnika lub więcej należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu.
5. Woda
Błonnik nie jest wchłaniany z przewodu pokarmowego, można podzielić go na nierozpuszczalny i rozpuszczalny w wodzie. Błonnik rozpuszczalny absorbuje wodę z przewodu pokarmowego, dzięki czemu stolec zwiększa swoją objętość i jego pasaż jest łatwiejszy. Ze względu na to, że błonnik wiąże wodę (więcej wody traci się z kałem), należy przyjmować odpowiednie ilości płynów – minimum 2 l dziennie dla kobiet i 2,5 l dla mężczyzn.
6. Bezpieczeństwo środków bez recepty
W aptekach dostępne są bez recepty niektóre środki stymulujące skurcze mięśniówki jelit, jak bisakodyl czy senes. Na stronie The Canadian Society of Intestinal Research specjaliści ostrzegają przed długotrwałym stosowaniem środków stymulujących ze względu na ryzyko zaburzenia funkcji okrężnicy i wystąpienia uzależnienia (brak poprawnej funkcji jelit po odstawieniu leku). D.M. Brenner na łamach czasopisma „Gastroenterology” podkreśla jednak, że skutki uboczne tych leków nie zostały potwierdzone w badaniach.
Po takie środki należy sięgać tylko w wyjątkowych sytuacjach, nie powinno to stać się nawykiem. Środki stymulujące nie powinny być przyjmowane długotrwale bez konsultacji z lekarzem – to on powinien decydować o leczeniu farmakologicznym zaparć, rodzaju przyjmowanej substancji i czasie trwania kuracji.
7. Zaparcia u dzieci i nastolatków
Zgodnie ze stanowiskiem The European Society for Paediatric Gastroenterology Hepatology and Nutrition (ESPGHAN) z 2014 r. w przypadku zaparć u dzieci i nastolatków zaleca się spożycie błonnika zgodne z zalecanymi normami. Nie rekomenduje się dodatkowej suplementacji błonnika, ponieważ nie potwierdzono jej skuteczności. Ilość spożywanej wody również powinna mieścić się w granicach normy odpowiedniej dla wieku i płci – w badaniach zwiększenie ilości wody nie wpływało na częstość oddawania stolca i inne objawy zaparć.
W badaniu ankietowym, w którym wzięło udział 386 nastolatków z Brazylii (14–19 lat), wśród dziewcząt wykazano zależność między stosowaniem diety ubogiej w błonnik a występowaniem zaparć. Średnie BMI u dziewcząt, które miały problemy z wypróżnianiem, było wyższe niż u dziewcząt, które nie doświadczyły tego problemu. Dane wskazują, że właściwa masa ciała i odpowiednia podaż błonnika to ważne czynniki mogące zapobiegać zaparciom czynnościowym.
Zapotrzebowanie na wodę dla dzieci
| Grupa/wiek | Minimalne zapotrzebowanie na wodę w ciągu dnia (ml) |
| Dzieci | |
| 1–3 | 1250 |
| 4–6 | 1600 |
| 7–9 | 1750 |
| Chłopcy | |
| 10–12 | 2100 |
| 13–15 | 2350 |
| 16–18 | 2500 |
| Dziewczęta | |
| 10–12 | 1900 |
| 13–15 | 1950 |
| 16–18 | 2000 |
Źródło: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, pod red. Jarosza M. et al., Warszawa 2020.
8. Probiotyki a zaparcia
Nie wykazano do tej pory skuteczności któregokolwiek probiotyku w łagodzeniu zaparć. Jak podają E. Dimidi i wsp. niektóre badania wykazują zmiany mikrobioty u osób z chronicznymi zaparciami. Zaobserwowano u nich mniejszą liczebność bakterii z rodzajów Bifidobacterium i Lactobacillus. Produkty metabolizmu bakterii jelitowych (jak krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe) mogą mieć potencjalny wpływ na motorykę jelit poprzez stymulowanie receptorów w błonie śluzowej.
Niektóre z badań, np. Y.X. Yang i wsp., wykazały korzystny wpływ bakterii na pracę jelit – w tym przypadku B. lactis DN-173010. U uczestniczek suplementujących probiotyki odnotowano poprawę konsystencji stolca oraz zwiększenie częstości wypróżnień. Niestety wyniki analiz są sprzeczne i w tym momencie nie można stwierdzić, który szczep bakterii może być wykorzystany w leczeniu zaparć.
Podsumowując – rekomendowanym sposobem na łagodzenie zaparć w większości przypadków jest zwiększenie dziennego spożycia błonnika, ilości wypijanej wody oraz częstotliwości aktywności fizycznej. O ewentualnym włączeniu leków powinien decydować lekarz rodzinny. Dopiero jeśli interwencja dietetyczna i farmakologiczna nie przyniesie efektów, konieczna jest dalsza diagnostyka u specjalisty.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Bharucha A.E. et al., American Gastroenterological Association medical position statement on constipation, „American Gastroenterological Association” 2013, 144(1), 211–217.
Bharucha A.E., Lacy B.E., Mechanisms, Evaluation, and Management of Chronic Constipation, „Hepatology” 2020, 158(5), 1232–1249.
Brenner D.M., Stimulant Laxatives for the Treatment of Chronic Constipation: Is it Time to Change the Paradigm?, „Gastroenterology” 2011, 142(2), 402–404.
Daniluk J., Przewlekłe zaparcia – niedoceniany problem kliniczny, „Varia Medica” 2018, 2(4), 286–296.
Dimidi E. et al., Mechanisms of Action of Probiotics and the Gastrointestinal Microbiota on Gut Motility and Constipation, „Advances in Nutrition” 2017, 8(3), 484–494.
Low A., Treating Constipation with Laxatives, badgut.org/information-centre/a-z-digestive-topics/treating-constipation-with-laxatives/ (9.02.2021).
Macêdo M.I.P. et al., Is there any association between overweight, physical activity, fat and fiber intake with functional constipation in adolescents?, „Scandinavian Journal of Gastroenterology” 2020, 55(4), 414–420.
Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, pod red. Jarosza M. et al., Warszawa 2020.
Tabbers M.M. et al., Evaluation and treatment of functional constipation in infants and children: evidence-based recommendations from ESPGHAN and NASPGHAN, „Journal of Pediatric Gastroenterology & Nutrition” 2014, 58(2), 258–274.
Talar-Wojnarowska R., Małecka-Panas E., Bartnik W., Zaparcie, mp.pl/interna/chapter/B16.I.1.39 (9.02.2021).
Yang Y.X. et al., Effect of a fermented milk containing Bifidobacterium lactis DN-173010 on Chinese constipated women, „World Journal of Gastroenterology” 2008, 14(40), 6237–6243.
