Karagen – bezpieczny dodatek do żywności czy zagrożenie zdrowotne
Karagen, pozyskiwany z czerwonych alg morskich, jest powszechnie wykorzystywany w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym i kosmetycznym jako środek zagęszczający i żelujący, oznaczany symbolem E407. Mimo szerokiego zastosowania jego bezpieczeństwo budzi wiele kontrowersji. Niektóre badania wskazują na potencjalne zagrożenia zdrowotne, szczególnie przy długotrwałym spożywaniu dużych ilości tej substancji. Kwestia ta wywołuje jednak sprzeczne opinie wśród naukowców i organizacji zdrowotnych. Czas przyjrzeć się dostępnej wiedzy i sprawdzić, czy rzeczywiście jest się czego obawiać?
SPIS TREŚCI:
1. Czym dokładnie jest karagen
4. Stanowiska instytucji zdrowia publicznego na temat karagenu
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym dokładnie jest karagen
Karagen to naturalny polisacharyd pozyskiwany z czerwonych alg morskich, szczególnie z rodzajów Chondrus, Gigartina i Eucheuma. Pod względem chemicznym jest to zbiór galaktomannanów – związków zbudowanych z jednostek galaktozy i 3,6-anhydrogalaktozy połączonych wiązaniami glikozydowymi. W zależności od swojej struktury chemicznej i warunków, w jakich jest stosowany, karagen może przyjmować różne formy, od żeli po roztwory (JECFA 2014).
2. Zastosowanie karagenu
Przemysł spożywczy
Karagen posiada szereg korzystnych właściwości, które sprawiają, że jest nieocenionym składnikiem w produkcji żywności – znacząco wpływa na poprawę jakości wielu produktów.
W produktach mlecznych, jak sery topione czy desery, karagen pomaga zachować jednolitą konsystencję i skutecznie zapobiega rozwarstwianiu. Z kolei w lodach pełni funkcję stabilizatora – zapobiega tworzeniu się niepożądanych kryształków lodu, co zapewnia gładką teksturę.
W przypadku wypieków karagen pomaga w zachowaniu świeżości pieczywa, szczególnie gdy jest stosowany w połączeniu z gumą karaya. Wydłuża to trwałość produktów i zapobiega ich szybkiemu czerstwieniu. Zwiększa również wytrzymałość ciasta, poprawia jego strukturę i elastyczność, co przekłada się na lepszą jakość wypieków.
W produktach mięsnych karagen ma zdolność zmniejszania wycieku soków komórkowych, dzięki czemu poprawia wygląd i trwałość przetworów mięsnych, np. tych w puszkach. Ponadto zwiększa soczystość mięsa, nadaje mu lepszą teksturę i smak. Dodatkowo może częściowo zastępować tłuszcz w produktach mięsnych i przyczynia się tym samym do zmniejszenia ich kaloryczności (T. Udo i wsp. 2023).
Przemysł farmaceutyczny
Jako substancja o wysokiej lepkości karagen doskonale sprawdza się w tworzeniu formuł, które muszą mieć określoną konsystencję, a jednocześnie być łatwe w aplikacji.
Znajduje zastosowanie w produktach farmaceutycznych takich jak:
– kapsułki i tabletki (jest wykorzystywany w produkcji osłon kapsułek, pomaga w ich łatwym połykaniu i stabilizuje zawartość),
– maści i kremy,
– syropy i leki w formie płynnej (zapewnia odpowiednią konsystencję) (E.M. Pacheco-Quito, R. Ruiz-Caro, M.D. Veiga 2020).
Przemysł kosmetyczny
Dzięki swojej zdolności do zatrzymywania wody karagen jest cenionym składnikiem w formułach, które mają na celu nawilżenie i regenerację skóry.
Stosuje się go w:
– szamponach i odżywkach do włosów (pomaga w stabilizacji emulsji),
– pastach do zębów (zagęszcza i ułatwia aplikację),
– żelach i kremach nawilżających,
– produktach do pielęgnacji ciała, np. w balsamach, dezodorantach czy żelach pod prysznic (L. López-Hortas i wsp. 2021).
3. Wpływ karagenu na zdrowie
Większość instytucji zajmujących się bezpieczeństwem żywności, w tym Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) oraz amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA), uznaje karagen za bezpieczny, o ile jest stosowany w zalecanych ilościach.
Aktualnie ustalony dzienny limit przyjęcia (ADI) karagenu wynosi 75 mg na kilogram masy ciała. W takich ilościach substancja ta nie stanowi zagrożenia dla zdrowia. Mimo to rekomenduje się dalsze badania, aby lepiej zrozumieć potencjalny długoterminowy wpływ karagenu na organizm (Y. Maged i wsp. 2018).
Wpływ na układ pokarmowy
Karagen może oddziaływać na układ pokarmowy w różny sposób, w zależności od spożytej ilości oraz indywidualnych właściwości organizmu. Wysokie spożycie tej substancji zostało powiązane z problemami trawiennymi takimi jak wzdęcia, bóle brzucha, gazy czy uczucie pełności. U osób z wrażliwym układem pokarmowym karagen może także powodować podrażnienia jelit, a w większych ilościach prowadzić do stanów zapalnych błony śluzowej jelit.
Niektóre badania sugerują również, że karagen może nasilać objawy chorób zapalnych jelit, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego (P. Komisarska i wsp. 2024). Choć nie ma jeszcze jednoznacznych dowodów, pojawiają się przypuszczenia, że karagen (E407) może negatywnie wpływać na mikrobiotę jelitową, co w dłuższym okresie może prowadzić do dysbiozy oraz wiązać się z wieloma związanymi z tym problemami zdrowotnymi (F. Liu i wsp. 2021).
Potencjalne działanie rakotwórcze
Początkowo karagen wzbudzał kontrowersje z powodu obaw o jego potencjalne działanie rakotwórcze, które zaobserwowano w badaniach przeprowadzonych na zwierzętach. Warto jednak podkreślić, że w tych eksperymentach stosowano bardzo wysokie dawki karagenu w formie zdegradowanej, znanej jako poligeenan, która nie jest dopuszczona do stosowania w przemyśle spożywczym.
Dalsze bardziej szczegółowe badania, w tym te prowadzone na ludziach, wykazały, że karagen w dopuszczalnych ilościach w produktach spożywczych nie stanowi zagrożenia rakotwórczego (B. Kulczyński 2023).
Karagen a alergie
Karagen, choć jest naturalny i powszechnie stosowany w żywności, może sporadycznie powodować reakcje alergiczne. Objawy te obejmują podrażnienia skóry, swędzenie, wysypki oraz dolegliwości oddechowe, jak kaszel czy duszności. W rzadkich przypadkach mogą wystąpić reakcje przypominające anafilaksję, np. obrzęk twarzy czy trudności w oddychaniu, zwykle u osób z wrodzoną nadwrażliwością (H. Kular, J. Dean, V. Cook 2018). Formy stosowane w żywności są bezpieczne dla większości konsumentów, lecz osoby z historią alergii, zwłaszcza na produkty morskie, powinny zachować ostrożność i skonsultować objawy z lekarzem.
Metabolizm glukozy
Karagen może wpływać na metabolizm glukozy i potencjalnie sprzyjać rozwojowi zaburzeń metabolicznych, takich jak insulinooporność czy cukrzyca typu 2. Badacze sugerują, że substancja ta podnosi poziom galektyny-3, białka odpowiedzialnego za osłabioną sygnalizację insulinową i zmniejszone wchłanianie glukozy przez komórki. Usunięcie karagenu z diety w modelach badawczych skutkowało obniżeniem poziomu galektyny-3 oraz poprawą metabolizmu glukozy (J. Tobacman, S. Bhattacharyya, L. Feferman 2018). Wciąż jednak potrzeba dalszych badań, by potwierdzić te obserwacje i ich znaczenie kliniczne.
4. Stanowiska instytucji zdrowia publicznego na temat karagenu
Stanowiska instytucji zdrowia publicznego dotyczące karagenu są różnorodne i zależą od analiz ryzyka i dostępnych danych naukowych.
Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności
Uznał dodatek E407 za bezpieczny do stosowania w żywności dla większości grup populacyjnych. Niemniej jednak podkreślono potrzebę dalszych badań dotyczących wpływu tej substancji na niemowlęta poniżej 16. tygodnia życia. EFSA wskazała na luki w danych toksykologicznych i technicznych dotyczące bezpieczeństwa karagenu w niektórych zastosowaniach, szczególnie w przypadku najmłodszych dzieci. Z tego powodu w 2018 r. ogłoszono wezwanie do zgłaszania nowych danych, aby zaktualizować wcześniejsze oceny bezpieczeństwa (EFSA 2018).
Wspólny Komitet Ekspertów ds. Dodatków do Żywności FAO/WHO (JECFA)
Również uznał karagen za bezpieczny, uznano akceptowane dzienne spożycie (ADI) za „nieokreślone” dla dorosłych, co oznacza, że w przewidzianych warunkach użycia nie ma istotnego ryzyka toksyczności (JECFA 2014).
Agencja Żywności i Leków
Klasyfikuje karagen jako substancję ogólnie uznawaną za bezpieczną (GRAS) w żywności. Mimo to w literaturze naukowej pojawiały się obawy dotyczące potencjalnych skutków ubocznych, takich jak stany zapalne jelit, co FDA nadal monitoruje. Organizacja podkreśla, że obecne dane nie wskazują na konieczność wycofania tej substancji z rynku, ale nie ignoruje kontrowersji związanych z jej potencjalnym wpływem na zdrowie (FDA 2024).
Bibliografia
Call for technical and toxicological data on carrageenan (E 407) for uses in foods for all population groups including infants below 16 weeks of age, efsa.europa.eu/en/consultations/call/call-technical-and-toxicological-data-carrageenan-e-407-uses-foods (24.11.2024).
Carrageenan, fao.org/fileadmin/user_upload/jecfa_additives/docs/Monograph1/Additive-117.pdf (24.11.2024).
efsa.europa.eu/en/consultations/call/call-technical-and-toxicological-data-carrageenan-e-407-uses-foods (24.11.2024).
CFR - Code of Federal Regulations Title 21, accessdata.fda.gov/scripts/cdrh/cfdocs/cfcfr/CFRSearch.cfm?fr=172.626 (24.11.2024).
Komisarska P. et al., Carrageenan as a Potential Factor of Inflammatory Bowel Diseases, „Nutrients” 2024, 16(9), 1367.
Kular H., Dean J., Cook V., A case of carrageenan allergy in a pediatric patient, „Annals of Allergy, Asthma & Immunology” 2018, 121, 119.
Kulczyński B., Karagen (E407): czy i dla kogo może być szkodliwy?, vitapedia.pl/karagen-e407 (24.11.2024).
Liu F. et al., Food-grade carrageenans and their implications in health and disease, „Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety” 2021, 20(4), 3918–3936.
López-Hortas L. et al., Applying Seaweed Compounds in Cosmetics, Cosmeceuticals and Nutricosmetics, „Marine Drugs” 2021, 19(10), 552.
Pacheco-Quito E.M., Ruiz-Caro R., Veiga M.D., Carrageenan: Drug Delivery Systems and Other Biomedical Applications, „Marine Drugs” 2020, 18(11), 583.
Tobacman J., Bhattacharyya S., Feferman L., Increase in Galectin-3 Contributes to Glucose Intolerance and Insulin Resistance following Exposure to the Common Food Additive Carrageenan, „Diabetes” 2018, 67, 780.
Udo T. et al., Current and emerging applications of carrageenan in the food industry, „Food Research International” 2023, 173(2), 113369.
Younes M. et al., Re‐evaluation of carrageenan (E 407) and processed Eucheuma seaweed (E 407a) as food additives, „EFSA Journal” 2018, 16.