Choroby autoimmunologiczne – jaką dietę wybrać
Jednym z elementów leczenia niefarmakologicznego chorób autoimmunologicznych jest odpowiednia dieta. Jej stosowanie może zmniejszyć nasilenie objawów choroby oraz poprawiać samopoczucie i jakość życia pacjentów. Im szybciej zostanie wprowadzona, tym przebieg choroby może być łagodniejszy.
SPIS TREŚCI:
1. Czym są choroby autoimmunologiczne?
2. Jakie produkty nie powinny pojawić się w diecie?
3. Co powinno znaleźć się w diecie przeciwzapalnej?
4. Wskazówki dla osób z chorobami autoimmunologicznymi
5. Podsumowanie
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym są choroby autoimmunologiczne?
Choroby autoimmunologiczne, nazywane inaczej chorobami z autoagresji, to coraz częściej występujące zaburzenia. Szacuje się, że problem ten dotyka 3–5% światowej populacji, a liczba chorych z roku na rok wzrasta. Szczególnie dotyczy to kobiet, które stanowią ok. 80% wszystkich przypadków. Zaburzenia autoimmunologiczne powstają w wyniku złego funkcjonowania układu odpornościowego. Nie odróżnia on własnych komórek od komórek obcych, co prowadzi do niszczenia tkanek. Za główną przyczynę występowania chorób z autoagresji uznaje się czynniki genetyczne oraz środowiskowe. Urazy fizyczne, przyjmowane leki, zakażenia wirusowe oraz bakteryjne to tylko niektóre z czynników, które zwiększają ryzyko ich rozwoju (A. Dojs 2019).
Do najczęściej występujących zaburzeń autoimmunologicznych zalicza się choroby gruczołu tarczowego, np. choroby Hashimoto czy Gravesa-Basedowa. Inne zaburzenia to niedokrwistość złośliwa, choroba Addisona, reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca insulinozależna, stwardnienie rozsiane oraz zespół Sjögrena. Do grupy zaburzeń autoimmunologicznych włączyć można blisko 80 jednostek chorobowych (C.B. Mazzucca i wsp. 2021).
Leczenie chorób z autoagresji powinno przebiegać pod opieką lekarza specjalisty. Większość z nich wymaga przyjmowania odpowiednich leków, jednak bardzo często sama farmakoterapia jest niewystarczająca i zaleca się włączyć dietoterapię. Zastosowanie odpowiedniego modelu żywieniowego może złagodzić stan zapalny i hamować proces niszczenia komórek.
2. Jakie produkty nie powinny pojawić się w diecie?
Dieta osób z chorobami autoimmunologicznymi powinna działać przeciwzapalnie. Warto więc włączyć do menu produkty wykazujące takie właściwości oraz ograniczyć lub też całkowicie wyeliminować żywność, która może zaostrzać stan zapalny. Niekorzystne są przede wszystkim produkty wysokoprzetworzone, z dużą ilością soli, cukru oraz tłuszczu.
W jadłospisie nie powinny znaleźć się tłuszcze zwierzęce, np. smalec, słonina czy masło. Produkty te są bogate w nasycone kwasy tłuszczowe, które nie tylko działają prozapalnie, ale także zwiększają ryzyko wielu innych chorób, takich jak otyłość, miażdżyca, udar mózgu czy choroba niedokrwienna serca. Osoby z chorobami autoimmunologicznymi są w grupie zwiększonego ryzyka rozwoju zaburzeń układu krążenia, dlatego tym bardziej warto zwracać uwagę na tłuszcze dostarczane wraz z pożywieniem.
Kolejną grupą produktów, którą należy wyeliminować, jest żywność zawierająca tłuszcze trans. Ich działanie jest bardzo podobne do nasyconych kwasów tłuszczowych – zwiększają ryzyko wielu chorób oraz mogą nasilać stan zapalny. Ich głównymi źródłami są produkty typu fast food, słodycze, ciasta, czekolady oraz inne wyroby cukiernicze.
Osoby z chorobami zapalnymi powinny ograniczyć podaż cukrów prostych. Można je znaleźć w słodyczach, słodkich napojach, ciastach, ale także w owocach. Owoce jednak są grupą produktów, których zdecydowanie nie należy eliminować. Oprócz cukru zawierają duże ilości witamin oraz składników mineralnych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Tego samego nie można natomiast powiedzieć o słodyczach – jeśli już znajdują się w nich jakieś inne korzystne składniki, to w znikomej ilości. Ponadto zwiększają ryzyko otyłości oraz chorób układu krążenia.
3. Co powinno się znaleźć w diecie przeciwzapalnej?
Tak jak wspomniano, z diety należy wyeliminować tłuszcze zwierzęce, a ich świetnym zamiennikiem będą te roślinne. Szczególnie podkreślić należy działanie przeciwzapalne wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3. Ich głównym źródłem w diecie człowieka są tłuste ryby morskie. Zaliczają się do nich łosoś, sardynki, makrela oraz tuńczyk. Zaleca się ich spożywanie minimum 2 razy w tygodniu. Innymi źródłami tych tłuszczów są orzechy włoskie, siemię lniane i nasiona chia. WNKT omega-3 zwiększają produkcję cytokin o działaniu przeciwzapalnym, mogą łagodzić objawy skórne chorób, poprawiać pracę mózgu oraz wpływać na polepszenie samopoczucia.
Węglowodany złożone powinny być głównym źródłem energii w diecie. Znajdują się one m.in. w pełnoziarnistych produktach zbożowych – np. pieczywie żytnim, grubych kaszach, razowych makaronach czy brązowym ryżu – i są zdecydowanie lepszym wyborem niż ich oczyszczone odpowiedniki, takie jak chleb pszenny czy ryż biały. Produkty pełnoziarniste zawierają większe ilości składników odżywczych oraz błonnika pokarmowego. W jednej z prac zauważono, że odpowiednia podaż włókna pokarmowego i WNKT omega-3 zmniejsza ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane (A. Manzel i wsp. 2014). Nie przeprowadzono jednak większej liczby badań na ten temat.
Owoce oraz warzywa są źródłem witamin oraz składników mineralnych. Szczególnie w przebiegu chorób zapalnych nie powinno ich zabraknąć. Zalecana dzienna podaż tych produktów to minimum 400 g, warto jednak dążyć do spożycia 800 g, przy czym przeważać powinny warzywa. Aby to osiągnąć, dobrze uwzględnić je w każdym posiłku, np. w postaci sałatki do obiadu czy dodatku do przekąski.
W jadłospisie należy również uwzględnić źródła białka zarówno roślinnego, jak i zwierzęcego, np. chude mięso, produkty mleczne o zawartości tłuszczu do 2% czy nasiona roślin strączkowych. Białko jest niezbędnym materiałem budulcowym, a jego niedostateczna podaż może zaburzać pracę układu immunologicznego. Czerwone mięso powinno zostać ograniczone z uwagi na wysoką zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych. Zdecydowanie lepszym wyborem będzie białe mięso, np. kurczak oraz indyk.
Sposób, w jaki przygotowywane są potrawy, także ma duże znaczenie. Nie zaleca się smażenia oraz duszenia produktów w dużej ilości tłuszczu. Jeśli już dochodzi do takiej obróbki termicznej, to zdecydowanie lepiej wybrać oliwę z oliwek lub olej rzepakowy niż masło czy smalec. Pieczenie, gotowanie w wodzie lub na parze powinny jednak przeważać nad pozostałymi sposobami obróbki termicznej, szczególnie u osób z chorobami zapalnymi.
Modelem żywienia, który może pomóc w przebiegu chorób zapalnych, jest dieta śródziemnomorska. Opiera się ona na podaży produktów pełnoziarnistych, oliwy z oliwek, owoców, warzyw, orzechów, ryb, produktów mlecznych oraz chudego mięsa. Wszystkie te produkty są jak najbardziej zalecane w diecie przeciwzapalnej. Ograniczyć natomiast należy podaż nasyconych kwasów tłuszczowych oraz tłustych mięs. Ponadto zaleca się wymienić sól na świeże i aromatyczne zioła. Dieta śródziemnomorska od wielu lat zajmuje miejsce w TOP 3 najzdrowszych diet (C.B. Mazzucca i wsp. 2021).
4. Wskazówki dla osób z chorobami autoimmunologicznymi:
– Spożywaj regularnie kilka posiłków w ciągu dnia. Ich liczbę dopasuj do swojego trybu życia. Nie powinny być zbyt duże objętościowo, zdecydowanie lepszym wyborem będzie jedzenie częściej, a w mniejszych ilościach.
– Pieczywo pszenne, ryż biały, płatki kukurydziane zamień na chleb żytni, bułkę grahamkę, ryż brązowy, grube kasze oraz płatki owsiane. Produkty te zawierają większe ilości witamin, składników mineralnych i błonnika pokarmowego. Wpłynie to pozytywnie na pracę organizmu oraz zwiększy uczucie sytości po posiłku.
– Wybieraj tłuste gatunki morskich ryb, np. łososia, tuńczyka lub sardynki. Spróbuj zacząć od porcji na tydzień, a z czasem zwiększ ją do minimum 2.
– Mięso czerwone zastąp chudymi gatunkami, np. kurczakiem czy indykiem. Najlepiej, aby były one gotowane lub pieczone. Ograniczy to podaż tłuszczów nasyconych, a tym samym poprawi pracę układu immunologicznego.
– Tłuszcze roślinne powinny być głównym źródłem lipidów w diecie. Zrezygnuj zatem ze smalcu i słoniny oraz zamień je na oliwę z oliwek, olej rzepakowy lub olej lniany.
– Jako przekąskę zamiast słodyczy wybieraj orzechy, owoce oraz warzywa. Zapewnią one dawkę energii, a także będą źródłem niezbędnych składników odżywczych.
– Kolorowe napoje zastąp wodą średniozmineralizowaną. Pozwoli to uniknąć nadmiernej podaży kilokalorii oraz cukrów. Ponadto woda zawiera związki mineralne, np. wapń, magnez oraz potas. Zaleca się pić ją w ilości ok. 2–2,5 l na dzień.
5. Podsumowanie
Odpowiedni sposób żywienia osób z chorobami autoimmunologicznymi może znacznie wpłynąć na przebieg choroby. Są pewne ograniczenia co do spożywania niektórych produktów, jednak dieta nie jest bardzo restrykcyjna. Nie wymaga całkowitego wykluczenia grup produktów, lecz kładzie nacisk na wybór lepszych oraz zdrowszych zamienników. Stosowanie się do tych zaleceń żywieniowych może poprawić pracę układu immunologicznego.
Bibliografia
Dojs A., Dietoprofilaktyka i dietoterapia w chorobach autoimmunologicznych ze szczególnym uwzględnieniem schorzeń gruczołu tarczowego, w tym choroby Hashimoto, „Acta Salutem Scientiae” 2019, 1, 21–26.
Manzel A. et al., Role of "Western diet" in inflammatory autoimmune diseases, „Current Allergy and Asthma Reports” 2014, 14(1), 404.
Mazzucca C.B. et al., How to Tackle the Relationship between Autoimmune Diseases and Diet: Well Begun Is Half-Done, „Nutrients” 2021, 13(11), 3956.
