Czy efekt placebo może wpłynąć na poprawę wyników w sporcie
Istnieje przekonanie, że jeżeli ktoś bardzo w coś wierzy, to uda mu się to osiągnąć. Właśnie tak działa efekt placebo, słyszał o nim prawie każdy. Jest to dobrze przebadane zjawisko, jednak nasuwa się pytanie: czy efekt placebo może wpłynąć na poprawę wyników sportowych?
SPIS TREŚCI:
1. Placebo i nocebo
2. Historia placebo
3. Mechanizm działania placebo
4. Efektywność placebo we wspomaganiu wyników w sporcie
5. Podsumowanie
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Placebo i nocebo
Placebo to lek, preparat, zabieg bądź określone działanie niemające bezpośredniego wpływu na zdrowie lub życie człowieka, wykorzystywane jako forma terapii. Pacjent nie wie, że to, co zostało mu podane, nie jest prawdziwym lekiem.
Placebo jest wykorzystywane w celu poprawy kondycji psychicznej człowieka w momencie, w którym zastosowanie prawdziwego leku mogłoby negatywnie wpłynąć na zdrowie. Efekt placebo wykorzystywany jest również w badaniach nad skutecznością określonego leku, zabiegów medycznych lub niekonwencjonalnych. Część osób w grupie badanej otrzymuje placebo, a część prawdziwy lek. Środek leczniczy uznaje się za skuteczny, jeśli odsetek osób zdrowych jest niższy w grupie placebo.
Nocebo to określenie szkodliwych skutków efektu placebo powstałych w wyniku negatywnego nastawienia pacjenta do terapii. Może nasilać, a nawet wywoływać objawy chorobowe, np. wymioty, bóle głowy czy alergię na penicylinę. Przyjmuje się, że osoby mające skłonność do depresji lub bardziej podatne na negatywne sugestie są w większym stopniu narażone na wystąpienie efektu nocebo. Co ciekawe, istnieją również przesłanki, że śmierć voodoo może być wywołana przez odwrotny efekt placebo (H. Pilcher 2009).
2. Historia placebo
Powszechnie przyjęło się, że efekt placebo odkryto pod koniec II wojny światowej. Amerykański chirurg H. Beecher, który miał operować rannego żołnierza, zorientował się, że skończył się środek znieczulający (morfina stanowiła wtedy główny środek przeciwbólowy). Aby uniknąć wstrząsu kardiogennego, wstrzyknął pacjentowi roztwór soli fizjologicznej. Efekt tego zabiegu zaskoczył nawet samego chirurga – żołnierz zareagował tak, jakby właśnie otrzymał dawkę morfiny. Skłoniło to lekarza do przeprowadzenia szeregu eksperymentów sprawdzających to zjawisko. W 1955 r. opublikował przegląd 15 badań klinicznych w amerykańskim tygodniku „Journal of American Medical Association”. W ten sposób H. Beecher zapoczątkował badania nad efektem placebo, chociaż istnieją przesłanki, że lekarze wykorzystywali je już dużo wcześniej.
3. Mechanizmy działania placebo
Mechanizm działania placebo można przede wszystkim rozumieć w kategoriach behawioralno-poznawczych oraz społecznych. Część efektów wywołanych przez placebo można wytłumaczyć warunkowaniem klasycznym, np. pacjent po podaniu leku niemal natychmiast odczuwa zmniejszenie bólu (warunkowe odczucie ukojenia).
Kolejny mechanizm działania placebo jest związany z oczekiwaniami, które kształtują się na podstawie życiowych doświadczeń. Dotyczy to reakcji, które mają charakter automatyczny, jak ból czy emocje. Dla przykładu – pacjent oczekuje, że dzięki przyjmowaniu leku jego samopoczucie poprawi się, z kolei pacjent po operacji spodziewa się, że będzie odczuwał ból.
4. Efektywność placebo we wspomaganiu wyników w sporcie
C.N. Maganaris, D. Collins, M. Sharp przeprowadzili badanie, w którym wzięli udział wytrenowani zawodnicy trójboju (poziom narodowy). Sprawdzano wyniki siłowe w przysiadzie, martwym ciągu oraz wyciskaniu na ławce płaskiej. Zawodników podzielono na dwie grupy. W grupie pierwszej uczestnicy dwukrotnie przystąpili do testu, przed każdym z nich podano im sacharynę i otrzymali informację, że jest to środek stosowany w dopingu sportowym, po spożyciu którego wzrasta siła. Druga grupa również otrzymała tabletki z sacharyną, lecz fałszywą informację przekazano jej tylko przed pierwszą próbą. U zawodników z pierwszej oraz drugiej grupy (pierwsza próba) zauważono znaczącą poprawę wyników siłowych po spożyciu tabletek z sacharyną. Po uzyskaniu informacji o tym, że nie jest to wskazany środek, rezultaty u osób z drugiej grupy pogorszyły się.
W badaniu G. Ariela i W. Saville’a wzięło udział 15 mężczyzn, którzy wykonywali ćwiczenia takie jak przysiad, wyciskanie sztangi na ławce płaskiej, wyciskanie żołnierskie oraz wyciskanie nóg na maszynie siedząc. Zawodnikom podawano placebo i informowano ich, że będą otrzymywać środek wykorzystywany w dopingu sportowym. Stwierdzono, że grupa przyjmująca placebo uzyskała lepsze wyniki siłowe niż grupa kontrolna.
W badaniu J.P. Porcariego i wsp. sportowcy trzykrotnie uczestniczyli w biegu na 5 kilometrów. Pierwszy bieg był biegiem testowym, przed drugim połowa z badanych została poinformowana o tym, że piją wodę tlenową, a przed trzecim druga połowa uczestników otrzymała informację o wodzie tlenowej. Ponadto przed przystąpieniem do eksperymentu uczestnicy obejrzeli film na temat pozytywnych właściwości wody tlenowej i jej wpływu na wyniki osiągane przez biegaczy. Zauważono, że zarówno w pierwszej, jak i drugiej grupie wyniki znacznie się poprawiły. Co ciekawe, po spożyciu wody różnica w czasie była większa u zawodników słabszych.
Kolejny eksperyment polegający na wykonywaniu ćwiczeń takich jak wyciskanie nóg oraz wyciskanie sztangi na ławce płaskiej przeprowadzono na studentach. Podzielono ich na trzy grupy. Grupa A przed próbami pierwszą i drugą otrzymała placebo, w skład którego wchodziło mleko i cukier. Poinformowano ich, że są to aminokwasy zwiększające siłę. Grupa B również otrzymała placebo, natomiast przed drugim testem poinformowano ich, że jest to mleko oraz cukier. Uczestnicy z grupy C nie otrzymali placebo. Podczas analizy zauważono, że grupa pierwsza poprawiła wyniki siłowe, a w grupie drugiej po poinformowaniu, że jest to placebo, wyniki pogorszyły się.
Na podstawie badań naukowych można wywnioskować, że po spożyciu substancji takich jak woda tlenowa, kofeina czy aminokwasy poprawa wyników siłowych była nieznaczna. Natomiast w eksperymentach, w których uczestnicy myśleli, że podawane są im substancje stosowane w dopingu, poprawa ta była znacząca. Może to wynikać z tego, że w przypadku stosowania środków niedozwolonych oczekiwania dotyczące ich działania są dużo większe niż np. w przypadku kofeiny.
5. Podsumowanie
Umysł człowieka jest w stanie oddziaływać na ciało w taki sposób, że zacznie ono reagować nawet na fałszywe leczenie. Może mieć również wpływ na stany fizjologiczne i emocjonalne, skuteczność tego działania zależy przede wszystkim od tego, jak mocno dana osoba w nie wierzy.
Podobnie jest z wystąpieniem efektów ubocznych (nocebo). Jeżeli osoba przyjmująca lek spodziewa się wystąpienia np. bólu głowy czy wymiotów, istnieje większe prawdopodobieństwo, że one faktycznie wystąpią. Skutki uboczne leku mogą być związane nie tyle z samym działaniem podanej substancji, co z aspektami psychologicznymi.
Dotychczas zgromadzone wyniki badań wskazują również, że placebo to metoda, dzięki której zawodnicy znacząco poprawiają swoje wyniki sportowe, daje niekiedy zaskakujące rezultaty, np. pozwala na pobicie rekordu życiowego. Zamiast jednak przypisywać właściwości różnym preparatom, lekom czy substancjom, warto zastanowić się nad zmianą podejścia do treningu, wyznaczyć cel i sumiennie dążyć do jego osiągnięcia.
Bibliografia
Ariel G., Saville W., Anabolic steroids: the physiological effects of placebos, „Medicine and Science in Sports” 1972, 4(2), 124–126.
Kalasountas V., Reed J., Fitzpatrick J., The Effect of Placebo-Induced Changes in Expectancies on Maximal Force Production in College Students, „Journal of Applied Sport Psychology” 2007, 19, 116–124.
Kirsch I., Specifying nonspecifics: Psychological mechanisms of placebo effects, The Placebo Effect: An Interdisciplinary Exploration, pod red. Harringtona A., Cambridge 1997, 166–186.
Maganaris C.N., Collins D., Sharp M., Expectancy effects and strength training: do steroids make a difference?, „The Sport Psychologist” 2000, 14(3), 272–278.
Pilcher H., The science of voodoo: How your mind can make you sick, „New Scientist” 2009, 202, 15–18.
Porcari J.P. et al., The placebo effect on middle distance running performance, La Crosse 2006.
Siegel S., Explanatory mechanisms for placebo effects: Pavlovian conditioning, 2002, epub.
