NAC – czym jest i jakie są właściwości tego suplementu diety
Preparaty zawierające NAC są dostępne w ofercie większości producentów suplementów diety. Skrót ten oznacza N-acetylo-l-cysteinę – to organiczny związek chemiczny, któremu przypisuje się wiele pozytywnych właściwości. Kto i w jakim celu może go stosować? Czy istnieją dowody potwierdzające skuteczność jego działania?
SPIS TREŚCI:
2. Mukolityczne właściwości NAC
3. Rola NAC w aktywności fizycznej
4. Zastosowanie NAC w ginekologii
6. Suplementacja NAC – podsumowanie
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym jest NAC
N-acetylo-l-cysteina, zwana też acetylocysteiną lub N-acetylocysteiną, to pochodna L-cysteiny – jednego z fundamentalnych aminokwasów siarkowych w ludzkim organizmie. Cysteina jest znana przede wszystkim z tego, że współtworzy mostki disiarczkowe, które wchodzą w skład białek. Zadaniem mostków siarczkowych, w dużym uproszczeniu, jest wsparcie trwałości struktury protein. Z kolei metabolizowana forma cysteiny (NAC) uczestniczy w powstawaniu szeregu innych substancji, m.in. antyoksydacyjnego glutationu, kwasów tłuszczowych, tauryny czy koenzymu A. Głównym źródłem cysteiny są białka zawarte w ziarnach zbóż.
NAC charakteryzuje się znacznie lepszą przyswajalnością w organizmie niż zwykła L-cysteina. Niestety z uwagi na to, że acetylowana postać nie występuje naturalnie w pożywieniu, przeważnie można ją znaleźć w suplementach diety, żywności specjalnego przeznaczenia medycznego i lekach. Zawartość aminokwasu w tych produktach jest zróżnicowana i wynosi od 100 mg do nawet 1000 mg w jednorazowej porcji. Dzienna dawka to zwykle 1–2,9 g.
2. Mukolityczne właściwości NAC
Acetylocysteina jest przede wszystkim wykorzystywana w medycynie jako lek mukolityczny (wykrztuśny). Mukolityki są stosowane w celu rozrzedzenia wydzieliny i zmniejszenia lepkości śluzu produkowanego przez błonę śluzową dróg oddechowych. Dzięki temu acetylocysteina wspomaga odkrztuszanie nadmiaru zalegającego śluzu – jałowego i ropnego.
W przeglądzie obejmującym 11 badań, w których łącznie wzięło udział 1281 pacjentów z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP), wykazano, że długotrwałe stosowanie dużych dawek NAC (600 mg/dzień) przyczynia się do zmniejszenia częstości zaostrzeń choroby (Y. Shen i wsp. 2013).
W innym przeglądzie uwzględniającym 6 badań, w których uczestniczyło 497 pacjentów, stwierdzono, że doustne podawanie 200 mg NAC dwa razy dziennie spowodowało zmianę składu plwociny. Oprócz tego pacjenci wskazywali na łatwiejsze odkrztuszanie, zmniejszenie ilości plwociny i osłabienie kaszlu (M. Chalumeau., Y.V. Duijvestijn 2013).
3. Rola NAC w aktywności fizycznej
NAC, jeden z fundamentalnych prekursorów glutationu, jest traktowany jako przeciwutleniacz. Suplementacja tego związku jest często rekomendowana osobom regularnie i intensywnie trenującym, u których wystąpienie stresu oksydacyjnego jest szczególnie prawdopodobne. Wolne rodniki tlenowe, które towarzyszą reakcjom oksydacyjnym, mogą mieć negatywny wpływ m.in. na kondycję.
Ciekawe rezultaty uzyskano w badaniu przeprowadzonym w grupie 15 zdrowych mężczyzn, których poddano próbie wysiłkowej polegającej na 17-minutowej jeździe na rowerze. Część uczestników stosowała przez 8 dni NAC w dawce 1,2 g/dzień oraz 600 mg na 2 godziny przed zaplanowanym testem wysiłkowym. Acetylocysteina miała korzystny wpływ na odpowiedź hematologiczną, m.in. o 26% zwiększył się poziom erytropoetyny (EPO), czyli hormonu peptydowego odpowiedzialnego za wzrost erytrocytów i hemoglobiny. Choć EPO jest substancją, która przyczynia się do poprawy natlenowania krwi i wzrostu wydolności fizycznej, w tym badaniu wydajność podczas ćwiczeń nie poprawiła się.
Ponadto suplementacja NAC spowodowała zmniejszenie poziomu markerów uszkodzeń oksydacyjnych o ponad 30%. Prawdopodobnie jest to powiązane ze zwiększeniem stężenia glutationu (+31%) i osłabieniem aktywności enzymów powodujących jego redukcję: −22% reduktazy glutationowej i −18% peroksydazy glutationowej (A. Zembrony-Lacny i wsp. 2010).
W innym badaniu grupa 7 mężczyzn została poddana czterem testom wysiłkowym o zróżnicowanej mocy szczytowej (80%/90%/100%/110%). U wszystkich zastosowano NAC w dawce 70 mg/kg masy ciała, a testy rozpoczęły się 60 minut po spożyciu suplementu. Oprócz wzrostu stężenia glutationu zaobserwowano, że acetylocysteina wydłużyła czas do odczuwania zmęczenia (TTF) w przypadku ćwiczeń o mocy szczytowej równej 80%. Warto jednak zaznaczyć, że przy wyższym tempie pracy suplementacja okazała się nieskuteczna (S.D. Corn, T.J. Barstow 2011).
Skuteczność suplementacji NAC została też sprawdzona wśród 20 nastoletnich zawodników siatkówki. Część sportowców otrzymywała przez tydzień porcję NAC w ilości 1,2 g/dzień. Ostatniego dnia suplementacji uczestnikom polecono wykonanie testu 1 RM (ćwiczenia wielostawowe i jednostawowe) oraz biegu na bieżni przyrostowej do momentu wyczerpania. Interwencja w formie krótkotrwałego stosowania acetylocysteiny spowodowała osłabienie działania reakcji utleniających oraz intensyfikację potencjału antyoksydacyjnego (A.J.P. de Moraes i wsp. 2018).
N-acetylo-l-cysteina może także znaleźć zastosowanie u zawodników rugby. Części uczestników badania przez 6 dni podawano NAC w dawce 1 g/dzień. Rugbiści wykonali bieg wahadłowy (broken Bronco test) w 5. i 6. dniu eksperymentu. Włączenie do diety NAC doprowadziło do polepszenia wydajności poprzez poprawę maksymalnego czasu sprintu o ok. 2,5%. Ponadto zaobserwowano zmniejszenie odczuwanej bolesności mięśni między 1. a 4. dniem badania. W przypadku drugiej próby wysiłkowej u uczestników odnotowano nasilenie bolesności mięśniowej uwarunkowanej intensywnym sprintem (K.M. Rhodes i wsp. 2019).
4. Zastosowanie NAC w ginekologii
NAC znajduje również zastosowanie w praktyce ginekologicznej. Do tej pory N-acetylocysteina była w głównej mierze analizowana pod kątem zastosowania u kobiet borykających się z zespołem policystycznych jajników. Istnieje szereg badań potwierdzających, że włączenie NAC do diety w przypadku PCOS niesie za sobą korzystne rezultaty.
– Podawanie NAC w dawce 1,2 g/dzień przez 12 kolejnych cykli menstruacyjnych u kobiet po zabiegu laparoskopowego nakłuwania jajników doprowadziło do zwiększenia odsetka owulacji i ciąż w porównaniu z placebo. Ponadto acetylocysteina była przyczyną zmniejszenia liczby poronień (S. Rajani i wsp. 2012).
– Po 6 tygodniach suplementacji NAC w ilości 1,6 g/dzień może dojść do poprawy wrażliwości insulinowej i wzrostu poziomu insuliny u kobiet z PCOS (G. Oner i I.I. Muderris 2011).
– Połączenie dawki 600 mg/dzień NAC z dzienną porcją 500 µg kwasu foliowego może mieć korzystne znaczenie dla kobiet z nawracającymi poronieniami idiopatycznymi (o nieznanej etiologii). Skojarzona suplementacja doprowadziła do znaczącego wzrostu odsetka pomyślnie zakończonych ciąż. Wynik ten był o wiele wyższy niż w przypadku samodzielnej suplementacji kwasem foliowym (A.F. Amin, O.M. Shaaban, M.A. Bediawy 2008).
5. NAC a problemy z wątrobą
Wątroba to jeden z najważniejszych narządów związanych z oczyszczaniem organizmu. Ponadto jest bardzo mocno narażona na toksyczne uszkodzenia, które mogą stanowić rezultat m.in. stosowania dużych dawek lub sporej liczby różnych środków farmakologicznych. Problemy z wątrobą mogą być także związane z dietą wysokotłuszczową czy też nadmiernym spożyciem alkoholu.
Suplementy diety zawierające NAC są często reklamowane przez producentów, jako „naturalne wsparcie dla wątroby” czy też „sposób na walkę z hepatotoksycznością”. Wyniki badań w tym temacie są jednak bardzo rozbieżne. Z jednej strony włączenie NAC do diety u osób z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby doprowadziło do znaczącego spadku poziomu ALT (aminotransferaza alaninowa) i efekt ten okazał się znacznie lepszy niż działanie witaminy C (M. Khoshbaten i wsp. 2010). Z drugiej strony rola acetylocysteiny w leczeniu polekowego uszkodzenia wątroby innymi środkami niż paracetamol pozostaje niejasna i wymaga dokładniejszych badań (M.F. Chughlay i wsp. 2016).
6. Suplementacja NAC – podsumowanie
Zaprezentowane wyniki badań wskazują, że N-acetylocysteina może okazać się korzystna dla organizmu. Szerokie spektrum zastosowania sprawia, że można wykorzystać ją w wielu różnych przypadkach. Nie należy jednak zapominać, że jest to suplement i nie powinien być traktowany jako zamiennik zróżnicowanej i zbilansowanej diety, a jego stosowanie warto skonsultować z lekarzem.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Amin A.F., Shaaban O.M., Bediawy M.A., N-acetyl cysteine for treatment of recurrent unexplained pregnancy loss, „Reproductive BioMedicine Online” 2008, 17(5), 722–726.
Corn S.D., Barstow T.J., Effects of oran N-acetylcysteine on fatigue, critical power, and W' in exercising humans, „Respiratory Physiology & Neurobiology” 2011, 178(2), 261–268.
Chalumeau M., Duijvestijn Y.C., Acetylcysteine and carbocysteine for acute upper and lower respiratory tract infections in paediatric patients without chronic broncho-pulmonary diseasei, „Corchane Databe Systematic Review” 2013, 31(5), CD003124.
Chughlay M.F. et al., N-acetylcysteine for non-paracetamol drug-induced liver injury: a systematic review, „British Journal of Clinical Pharmacology” 2016, 81(6), 1021–1029.
de Moraes A.J.P. et al., Effects of N-acetylcysteine supplementation on cellular damage and oxidative stress indicators in volleyball athletes, „Journal of Exercise Rehabilitation” 2018, 14(5), 802.
Khoshbaten M. et al., N-acetylcysteine improves liver function in patients with non-alcoholic Fatty liver disease, „Hepatitis Monthly” 2010, 10(1), 12–16.
Mrówka-Kata K. et al., Miejsce leków mukolitycznych w leczeniu schorzeń górnych dróg oddechowych, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2010, 4(1), 59–64.
Oner G., Muderris I.I., Clinical endocrine and metabolic effects of metformin vs N-acetyl-cysteine in women with polycystic ovary syndrome, „European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology” 2011, 159(1), 127–131.
Rajani S. et al., Assessment of oocyte quality in polycystic ovarian syndrome and endometriosis by spindle imaging and reactive oxygen species levels in follicular fluid and its relationship with IVF-ET outcome, „Journal of Human Reproductive Sciences” 2012, 5(2), 187–193.
Rhodes K.M. et al., Acute effect of oral N-acetylcysteine on muscle soreness and exercise performance in semi-elite rugby players, „Journal of Dietary Supplements” 2019, 16(4), 443–453.
Shen Y. et al., Effect of high/low dose N-acetylcysteine on chronic obstructive pulmonary disease: a systematic review and meta-analysis, „Journal of Chronic Obstructive Pulmonary Disease” 2014, 11(3), 351–358.
Zembron-Lacny A. et al., Modulatory effect of N-acetylcysteine on pro-antioxidant status and haematological response in healthy men, „Journal of Physiology and Biochemistry” 2010, 66, 15–21.
