Względny niedobór energii w sporcie. Syndrom RED-S
Niedostarczenie odpowiedniej ilości energii wymaganej do zaspokojenia wydatku energetycznego związanego z aktywnością fizyczną i życiem codziennym prowadzi do rozwoju deficytu energii. Rezultatem tego stanu może być „względny niedobór energii w sporcie” – RED-S.
SPIS TREŚCI:
1. Triada sportsmenek a zespół RED-S
2. Wpływ RED-S na zdrowie i aktywność fizyczną
3. Strategie leczenia RED-S
4. Wymagania dotyczące makroelementów
5. Podsumowanie
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Triada sportsmenek a zespół RED-S
W stanowisku IOC z 2005 roku Triada Sportsmenek została zdefiniowana jako połączenie zaburzenia odżywiania z nieregularnymi cyklami miesiączkowymi, które w konsekwencji doprowadzają do spadku endogennych estrogenów i innych hormonów. Te z kolei wpływały na niską gęstość mineralną kośćca. American College of Sports Medicine określił triadę jako podmiot kliniczny odnoszący się do relacji między trzema powiązanymi ze sobą składowymi: dostępnością energii (EA), zaburzeniem miesiączkowania oraz funkcji i zdrowia kości.
W 2007 roku dowody naukowe i doświadczenie kliniczne wskazały nowe spojrzenie na czynniki sprzyjające rozwojowi triady. Wskazano, że przewlekły niedobór energii wynika z zaburzenia równowagi pomiędzy spożyciem energii w diecie (EI) a wydatkiem energetycznym niezbędnym do wsparcia homeostazy, zdrowia, aktywności codziennej, wzrostu oraz treningów. Prowadzi to do zaburzenia równowagi, wpływając na szereg innych zmian, w tym na tempo metabolizmu, zaburzenia miesiączkowania, obniżenie odporności, syntezę białek oraz zdrowie psychiczne. Zaburzenia równowagi energetycznej dotyczą również mężczyzn. Dlatego Komisja ICO dokonała modyfikacji w terminologii, zmieniając triadę na względny niedobór energii w sporcie (RED-S).
2. Wpływ RED-S na zdrowie i aktywność fizyczną
RED-S może mieć poważane konsekwencje, wpływając w sposób krótkoterminowy lub długotrwały na zdrowie i wydolność fizyczną. Sportowcy cierpiący na długoterminowe niskie zużycie energii mogą być narażeni na niedobory składników odżywczych (w tym niedokrwistość), przewlekłe zmęczenie, a także zwiększone ryzyko infekcji. Przy tym powikłania fizjologiczne i medyczne dotyczą układu krążenia, przewodu pokarmowego, endokrynnego, rozrodczego, szkieletowego, nerkowego. Niskie spożycie energii wpływa również niekorzystnie na profile lipidowe i dysfunkcję śródbłonka – zwiększając ryzyko epizodów sercowo-naczyniowych.
Hormonalne i metaboliczne nieprawidłowości spowodowane przez niedobór węglowodanów i RED-S przyczyniają się do zmniejszenia wykorzystania glukozy, metabolizmu tłuszczu, spowolnienia tempa przemiany materii
i spadku produkcji hormon wzrostu. Nieregularne lub nieobecne miesiączki mogą mieć znaczący wpływ na emocje i powodować niepokój, dodatkowo wpływając niekorzystne na układ kostny. Warto zauważyć, że szczyt masy kostnej występuje u kobiet około 19 roku życia, a u mężczyzn – w 20,5 roku. Estrogeny zwiększają pobieranie wapnia do krwi i osadzanie się kości,
a progesteron ułatwia to działanie. Nawet ciche zaburzenia równowagi estrogenu lu progesteronu, jakie są widoczne w subklinicznym zaburzeniu jajników z niską dostępnością energii, mogą powodować zmiany w układzie kostnym.
U mężczyzn i kobiet testosteron ma działanie anaboliczne i wpływa na kości, pobudzając tworzenie się kośćca i wchłanianie wapnia. Niski poziom testosteronu związany jest z niską gęstością mineralną kości u młodych mężczyzn. Utrata masy kości u tych sportowców może być nieodwracalna. Zmiany w strukturze kości powodują zwiększone ryzyko stresu i złamania. RED-S wpływa również na układ nerwowy – niedobory żywieniowe zwiększają ryzyko złamań i stresu u obu płci.
W dyscyplinach, w których liczy się masa ciała, ekstremalne metody kontroli wagi (wymioty, leki moczopędne i przeczyszczające) niosą przykre konsekwencje zdrowotne związane z zaburzeniami równowagi elektrolitowej oraz problemami z przewodu pokarmowego spowodowanymi przewlekłymi wymiotami. Dodatkowo przyjmowanie suplementów mających działanie diuretyczne może być ryzykowne z punktu widzenia sportu zawodowego – mogą zawierać one substancje zabronione prze WADA.
3. Strategie leczenia RED-S
W niektórych przypadkach doradztwo żywieniowe i monitorowanie spożycia może nie być wystarczającą interwencją dla sportowców lub osób aktywnych fizycznie, u których wystąpiły powikłania zdrowotne związane ze względnym niedoborem energii. W niektórych przypadkach wymagana jest dodatkowa pomoc medyczna lekarzy lub psychoterapeutów w leczeniu zaburzeń odżywiania. Plan leczenia powinien uwzględniać konkretne cele danej osoby, dietę i praktyki szkoleniowe oraz wszelkie inne współistniejące warunki. Postępowanie żywieniowe powinno opierać się na znaczeniu zdrowia, właściwego odżywiania i zdrowia psychicznego w celu zrównoważonego powrotu do zdrowia.
Leczenie RED-S powiązanie jest z podwyższeniem zapotrzebowania energetycznego oraz zmniejszeniem wysiłku fizycznego lub połączeniem tych dwóch metod. Kwestie doboru metody zależą od indywidualnej współpracy. Jedna ze strategii polega na wprowadzeniu do diety suplementów dostarczających energię lub spożycie dodatkowych kcal pod postacią posiłku oraz zmniejszenie aktywności fizycznej.
Odzyskanie statusu energetycznego może nastąpić po kilku dniach lub tygodniach i może zainicjować odwrócenie pewnych negatywnych skutków zdrowotnych. Ustalenie odpowiedniego zapotrzebowania energetycznego dla osoby o dużym wydatku energetycznym sprawia w wielu przypadkach problem. Zaleca się stopniowe zwiększenie zapotrzebowania ener-getycznego posiłków z podnoszeniem o 300–600 kcal; podaną energię należy rozłożyć w ciąg dnia i w okolicach sesji treningowej. Wykazano, że zwiększenie masy ciała o 5–10% lub 1–4 kg przyrostu masy przywraca menstruację u kobiet.
4. Wymagania dotyczące makroelementów
Zalecenia dotyczące węglowodanów, białka i tłuszczu różnią się w zależności od osoby, stanu zdrowia i uprawianej dyscypliny, aktywności codziennej, a także planów żywieniowych prowadzonych w przeszłości. Spożycie węglowodanów powinno być dopasowane do poziomu aktywności w ciągu dnia, uwzględniając:
– ćwiczenia techniczne lub o niskiej aktywności: 3–5 g/kg masy ciała/dzień;
– umiarkowane obciążenia treningowe (np. ok. 1 h/dzień): 5–7 g/kg/dzień;
– program treningowy o charakterze wytrzymałościowym (np. 1–3 h/d ćwiczeń o umiarkowanej lub wysokiej intensywności): 6–10 g/kg/dzień;
– ekstremalne zaangażowanie w proces treningowy (np. > 4–5 h/dzień ćwiczeń o umiarkowanej lub wysokiej intensywności): 8–12 g/kg/dzień.
Zapotrzebowanie na białko może wahać się w zakresie od 1,2 do 2 g/kg masy ciała/dzień i powinno być uzależnione od periodyzacji treningów, uwzględniając zmianę schematu treningowego szkolenia, np. sesje obejmujące większą częstotliwość i intensywność lub nowy bodziec szkolenia. Tłuszcze powinny stanowić nie mniej niż 20% całkowitego zapotrzebowania energetycznego. Osoby ze zdiagnozowanym RED-S często ograniczają spożycie energii, co może prowadzić do zaburzenia spożycia niektórych mikroelementów – szczególną uwagę należy zwrócić na żelazo, witaminę D i wapń. Składniki te mają szczególnie znaczenie dla osób aktywnych fizycznie.
5. Podsumowanie
Wprowadzenie właściwej terapii żywieniowej w plan leczenia dla osób
z rozpoznanym RED-S jest niezbędne do skutecznego powrotu do zdrowia. W wielu przypadkach osoby cierpiące na RED-S wymagają również wsparcia innych specjalistów lekarzy oraz psychologów. Podejście holistyczne stanowi klucz do powrotu do pełnego zdrowia i treningów. Wiele dostępnych publikacji porusza temat ewentualnego zagrożenia w odnie-sieniu do kobiet. Jednak na przestrzeni ostatnich lat pojawiły się badania
w odniesieniu do młodych i dorosłych mężczyzn, którzy również ograniczają spożycie energii. Wprowadzenie właściwej edukacji w obu grupach może uchronić przed przykrymi konsekwencjami zdrowotnymi
i wykluczeniem ze sportu na dłuży okres.
Bibliografia
Lokuta A., The Female Athlete Triad, Relative Energy Deficiency in Sport — Learn the Research and Current Understanding of These Conditions and Treatment Recommendations, 2017.
Mountjoy M., The IOC consensus statement: beyond the Female Athlete Triad – Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S), 2014.
Position of the American Dietetic Association, Dietitians of Canada, and the American College of Sports Medicine: Nutrition and Athletic Performance, 2016.
