Dieta niskohistaminowa – zasady stosowania, dla kogo jest przeznaczona
Według oficjalnych danych nietolerancja histaminy (związku pochodzącego od aminokwasu – histydyny) dotyka ok. 3–5% populacji, jednak możliwe jest, że występuje aż u 15% ludności. Ze względu na niespecyficzne objawy jej diagnoza jest trudna i może trwać wiele lat. Podstawą terapii jest dieta eliminacyjna – niskohistaminowa. Jakie produkty należy uwzględnić, a z których zrezygnować podczas jej stosowania? Jaki jest standardowy okres trwania diety?
SPIS TREŚCI:
2. Nietolerancja histaminy – przyczyny i objawy
3. Nietolerancja histaminy – diagnostyka
5. Dieta niskohistaminowa – kontrowersje
6. Inne czynniki wywołujące reakcję
7. Inne metody terapii nietolerancji histaminy
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Czym jest histamina?
Histamina jest zaliczana do grupy amin bioaktywnych i powstaje w wyniku przekształcenia aminokwasu (podstawowego składnika białka) – histydyny. W związku z tym jej bogatym źródłem jest żywność wysokobiałkowa, w szczególności poddana fermentacji (bakterie odpowiadające za ten proces mają zdolność rozkładania histydyny do histaminy).
Histamina spełnia w organizmie wiele funkcji oraz oddziałuje na różne narządy i układy, m.in. wpływa na odpowiedź zapalną, rozszerzanie naczyń krwionośnych, produkcję soku żołądkowego, skurcz oskrzeli oraz wydzielanie śluzu w układzie oddechowym. Pełni również rolę neuromediatora w układzie nerwowym, wpływając na procesy termoregulacji, regulację apetytu, utrzymanie czujności oraz zdolności poznawcze i zachowanie.
2. Nietolerancja histaminy – przyczyny i objawy
W odróżnieniu od alergii pokarmowej, w której dochodzi do powstania odpowiedzi immunologicznej z udziałem przeciwciał, nietolerancja pokarmowa określana jest jako niezwiązana z układem immunologicznym nieprawidłowa odpowiedź organizmu na żywność bądź jej składnik w ilości zwykle prawidłowo tolerowanej (M. Hrubisko i wsp. 2021). W nietolerancji histaminy dochodzi do niepożądanej reakcji po spożyciu histaminy, czego przyczyną jest obniżona aktywność jelitowa diaminooksydazy (DAO) – enzymu, którego rolą jest rozkładanie histaminy dostarczanej z pożywieniem. Dochodzi zatem do sytuacji zaburzenia równowagi pomiędzy ilością histaminy dostarczanej z żywnością oraz uwalnianej z komórek a zdolnością organizmu do degradacji tej ilości. Nietolerancji nie należy mylić z zatruciem, które pojawia się z powodu większej niż typowa konsumpcji histaminy; występuje najczęściej po spożyciu ryb z rodziny makrelowatych (makrela, tuńczyk) bądź produktów fermentowanych.
Obniżenie aktywności DAO następować może na skutek różnych czynników: genetycznych, patologicznych (współwystępowanie chorób przewodu pokarmowego), mikrobiologicznych (zmiana składu mikroflory jelitowej, tj. zwiększenie ilości bakterii mających zdolność do przekształcania histydyny w histaminę, takich jak Alcalingenes faecalis, Lacticaseibacillus rhamnosus, Pediococcus pentosaceus; zmiana obserwowana jest m.in. w przebiegu przerostu bakterii w jelicie cienkim – SIBO) lub farmakologicznych (niektóre leki zawierają inhibitory DAO, które ograniczają jego aktywność).
W następstwie nietolerancji, nawet po spożyciu niewielkich ilości histaminy dobrze tolerowanych przez osoby zdrowe, dochodzi do wystąpienia niepożądanych objawów pochodzących od różnych układów:
– skóra – zaczerwienienie twarzy, pokrzywka, wysypka, swędzenie, pieczenie, uderzenia gorąca, obrzęk;
– u. nerwowy – ból głowy, migrena, zawroty głowy;
– u. oddechowy – uczucie zatkanego nosa, wydzielina z nosa bądź katar, kichanie, duszności;
– u. pokarmowy – ból brzucha, wzdęcia po posiłku, biegunka lub zaparcia, nudności, wymioty;
– u. krwionośny – obniżenie ciśnienia tętniczego oraz przyspieszenie pracy serca (palpitacje);
– u. rozrodczy – bolesne miesiączki.
Ich nasilenie jest zwykle niewielkie do umiarkowanego, pojawiają się ok. 20–30 minut po spożyciu posiłku i samoistnie ustępują w przeciągu kilku godzin. Są niespecyficzne, co oznacza, że wskazywać mogą także na inne choroby oraz zaburzenia. Z tego względu diagnostyka nietolerancji histaminy bywa bardzo trudna i prawidłowe rozpoznanie często następuje po dłuższym czasie od pojawienia się objawów.
3. Nietolerancja histaminy – diagnostyka
Obecnie nie ma jednoznacznych kryteriów pozwalających na zdiagnozowanie nietolerancji histaminy. Rozpoznanie często ustala się drogą eliminacji, gdy wykluczone zostaną inne nietolerancje pokarmowe, choroby przewodu pokarmowego oraz mastocytoza (rzadka choroba, w której dochodzi do nadmiernego gromadzenia mastocytów, czyli komórek tucznych odpowiedzialnych m.in. za zwalczanie infekcji).
Istnieją metody diagnostyczne pozwalające na określenie stężenia histaminy oraz DAO we krwi pacjenta, a także oznaczenie aktywności DAO w osoczu. Mimo tego, że na wynik mają wpływ m.in. współwystępujące choroby oraz przyjmowane leki, a wartości w kilku kolejnych próbach mogą u tego samego pacjenta znacznie się różnić, to w przypadku wykluczenia innych nietolerancji pokarmowych wykonanie ich bywa pomocne w postawieniu właściwej diagnozy.
Wśród innych badań wymienić można: test prowokacji histaminą, test skórny reakcji na histaminę, badanie stężenia histaminy w moczu lub stolcu, biopsja jelit oraz badania genetyczne w kierunku identyfikacji polimorfizmów pojedynczego nukleotydu (ang. single nucleotide polymorphism, SNP) predysponujących do rozwoju nietolerancji histaminy.
Podejrzenie nietolerancji histaminy jest wskazaniem do rozpoczęcia diety niskohistaminowej. Potwierdzenie diagnozy następuje, gdy zaobserwowano co najmniej dwa charakterystyczne objawy oraz ich złagodzenie bądź ustąpienie w wyniku włączenia diety eliminacyjnej.
4. Postępowanie dietetyczne
Wdrożenie diety niskohistaminowej (zwanej także antyhistaminową) jest jedną z podstawowych metod terapii nietolerancji histaminy. Jej głównym założeniem jest eliminacja produktów o wysokiej zawartości histaminy (> 50 mg/kg) oraz tych, które mogą nasilać uwalnianie jej w organizmie (tzw. liberatorów histaminy). Lista produktów najczęściej uznawanych za przeciwwskazane oraz zalecane przedstawiona została w tabeli.
| Grupa produktów | Dozwolone | Przeciwwskazane |
| Mięso | świeże lub natychmiast mrożone – wołowina, jagnięcina, drób, cielęcina, wieprzowina, szynki gotowane | mięso wędzone (kiełbasa, prosciutto crudo) |
| Ryby | świeże lub natychmiast mrożone – sandacz, halibut, dorsz, mintaj, pstrąg | makrela, łosoś, tuńczyk, sardynki, śledź, anchois, miecznik, konserwy rybne, owoce morza |
| Nabiał i jaja | mleko, jogurt, sery niedojrzewające (twaróg, mozzarella), gotowane jaja | twarde i półtwarde sery dojrzewające (np. parmezan, camembert, gouda, feta, cheddar) |
| Warzywa | cebula, czosnek, ogórek, dynia, cukinia, kukurydza, sałata, rzodkiewka, kalafior, brokuł, cykoria, karczoch | szpinak, szparagi, pomidor, bakłażan, kapusta, kiszonki |
| Owoce | jabłko, gruszka, brzoskwinia, morela, jagody, arbuz, rabarbar | awokado, banan (dojrzały), ananas, cytrusy, śliwka, kiwi, truskawki, maliny, suszone figi, kokos, oliwki |
| Produkty zbożowe | pieczywo, ryż, makaron, płatki zbożowe | — |
| Napoje | woda, kawa, herbata, soki z dozwolonych owoców i warzyw | wino, piwo |
| Orzechy | — | orzechy włoskie, nerkowca, ziemne, migdały, pistacje |
| Inne | olej roślinny, ocet | tempeh, miso, sos sojowy, kakao, czekolada, drożdże, grzyby |
Opracowanie własne na podstawie źródeł (M. Bartuzi, N. Ukleja-Sokołowska 2021; I. San Mauro Martin i wsp. 2016).
Jednym z kluczowych elementów w diecie niskohistaminowej jest świeżość produktów. Pacjenci stosujący ten model żywienia powinni kupować niezbędne produkty na bieżąco i unikać ich długiego przechowywania (w przypadku gdy wiemy, że dana żywność nie zostanie spożyta od razu, należy ją zamrozić bezpośrednio po zakupie). Warto wybierać także owoce i warzywa mniej dojrzałe. Jest to związane z faktem, że długie przechowywanie zwiększa ekspozycję żywności na drobnoustroje, w tym bakterie rozkładające histydynę do histaminy. Z tego względu wyeliminować należy także żywność kiszoną, fermentowaną oraz długo dojrzewającą – procesy te zachodzą pod wpływem bakterii i w ich wyniku zwiększa się zawartość histaminy w produkcie. Jej duże ilości obecne są także w konserwach. Warto zaznaczyć, że histamina jest oporna na działanie temperatury, zatem obróbka kulinarna (pieczenie, smażenie, gotowanie) nie wpływa na jej zawartość w żywności.
W postępowaniu dietetycznym w nietolerancji histaminy wyróżnić można trzy główne etapy: eliminacji, testu oraz długoterminowy model żywienia.
W pierwszym z nich następuje rezygnacja z produktów będących źródłem amin biogennych; jadłospis opiera się przede wszystkim na świeżych produktach o niskiej zawartości histaminy. Celem diety jest złagodzenie objawów nietolerancji, czas trwania to 2–8 tygodni.
Etap testu następuje po ustąpieniu objawów i polega na stopniowym włączaniu do diety produktów wcześniej wykluczonych oraz obserwacji przez pacjenta reakcji organizmu po ich spożyciu z uwzględnieniem innych czynników (stres, uraz, przyjmowane leki, alergia czy miesiączka). Pozwala to na ustalenie indywidualnej listy wykluczeń zgodnej z wrażliwością na histaminę. Trwa ok. 6 tygodni.
Ostatni etap polega na wdrożeniu długoterminowego sposobu żywienia odpowiadającego indywidualnym zaleceniom żywieniowym oraz preferencjom pacjenta z wyłączeniem produktów wywołujących reakcję.
5. Dieta niskohistaminowa – kontrowersje
Podczas szukania informacji dotyczących diety niskohistaminowej można natknąć się na różne, często sprzeczne ze sobą listy produktów przeciwwskazanych i dozwolonych. Opublikowany w 2021 r. artykuł zwrócił uwagę na ten problem. Przeanalizowano w nim dziesięć prac – zauważono, że na liście wykluczeń jednogłośnie wskazały one jedynie kilka produktów: żywność fermentowaną, alkohol (wino, piwo) oraz długo dojrzewające sery; większość wymieniała także ryby, szpinak i pomidory. Do najrzadziej pojawiających się na liście należały oliwki, soja, winogrona, wiśnie, morele oraz mleko. Po przeprowadzeniu analizy zawartości histaminy okazało się, że jedynie 32% produktów, które powtarzały się na listach wykluczeń, zawierało znaczące ilości histaminy. Obecność pozostałych mogła być natomiast związana z zawartością w nich amin biogennych (putrescyny, kadaweryny czy tyraminy) bądź właściwościami nasilającymi uwalnianie histaminy. Brakuje jednak dowodów naukowych na zasadność takiego postępowania. Autorzy wskazują na konieczność prowadzenia dalszych badań mających na celu potwierdzenie wpływu poszczególnych produktów na uwalnianie histaminy oraz występowanie objawów jej nietolerancji (S. Sánchez-Pérez i wsp. 2021). Dla pacjentów jest to natomiast informacja, że zasady diety niskohistaminowej oraz lista wykluczeń mogą się różnić u poszczególnych osób w zależności od indywidualnej reakcji. Z tego względu kluczowe i niezbędne jest prowadzenie dzienniczka samoobserwacji.
6. Inne czynniki wywołujące reakcję
Żywność bogata w histaminę nie jest jedynym czynnikiem mogącym wywołać objawy nietolerancji. Pojawić się one mogą także pod wpływem innych bodźców ze środowiska zewnętrznego oraz wewnętrznego, m.in.:
– leków – wymienić tu można niektóre środki znieczulające, mukolityczne (rozrzedzające wydzielinę m.in. w czasie infekcji), diuretyczne (nasilające wydalanie wody z organizmu), antybiotyki;
– składników leków – takich jak np. acetylocysteina, amitryptylina, werapamil;
– stresu;
– infekcji;
– wysiłku fizycznego;
– zmian hormonalnych w organizmie;
– spożycia innych amin biogennych – zalicza się do nich tyraminę, tryptaminę, fenyloetyloaminę oraz kadawerynę; najsilniejszą reakcję wywołuje tyramina, której większe ilości znajdują się np. w dojrzewających serach, żywności fermentowanej oraz sosie rybnym.
W przypadku gdy objawy utrzymują się bądź powracają mimo odżywiania zgodnego z zasadami diety lub problematyczne jest zidentyfikowanie produktu odpowiedzialnego za ich wystąpienie, warto zwrócić uwagę, czy nie pojawiają się inne czynniki mogące wywoływać reakcję. Poza tym podczas leczenia (również innych schorzeń) należy poinformować specjalistę o występującej nietolerancji i upewnić się, czy zalecone leki nie będą nasilać jej objawów.
7. Inne metody terapii nietolerancji histaminy
Dieta niskohistaminowa to podstawa leczenia nietolerancji histaminy, jednak dostępne są także środki wspomagające działanie terapii – są to przede wszystkim suplementy zawierające enzym DAO uzyskiwany z tkanki nerek wieprzowych. Preparaty te zostały wprowadzone na rynek stosunkowo niedawno, zatem dane dotyczące ich skuteczności są ograniczone (badania prowadzone różnymi metodami, na małych grupach). Mimo to pierwsze doniesienia są obiecujące i wskazują na działanie zmniejszające częstotliwość występowania oraz nasilenie objawów nietolerancji.
Innymi preparatami są środki antyhistaminowe oddziałujące bezpośrednio na histaminę poprzez zmniejszanie jej stężenia we krwi. Uzupełnieniem terapii może być również suplementacja witamin B6 oraz C, które zwiększają aktywność enzymu DAO.
Bibliografia
Bartuzi M., Ukleja-Sokołowska N., Nietolerancja histaminy, a dieta współczesnego człowieka, „Alergia Astma Immunologia” 2021, 26(4), 82–88.
Buczyłko K., Przydatność biomarkera DAO w trudnej alergii. Rozważania oparte na typowych przypadkach własnych, „Alergologia Polska” 2022, 9(4), 237–245.
Hrubisko M. et al., Histamine Intolerance – The More We Know the Less We Know. A Review, „Nutrients” 2021, 13(7), 2228.
San Mauro Martin I. et al., Histamine intolerance and dietary management: A complete review, „Allergologia et Immunopathologia” 2016, 44(5), 475–483.
Sánchez-Pérez S. et al., Low-Histamine Diets: Is the Exclusion of Foods Justified by Their Histamine Content?, „Nutrients” 2021, 13(5), 1395.
