Dieta ketogeniczna – na czym polega
Diety eliminacyjne z roku na rok zyskują coraz większą popularność. Celem ich stosowania jest utrata zbędnych kilogramów. Czy wystarczy jedynie wykluczyć dany składnik z codziennej diety, by dodatkowe kilogramy zniknęły?
SPIS TREŚCI:
1. Dieta ketogeniczna – założenia
2. Dieta ketogeniczna – produkty zalecane i przeciwwskazane
3. Dieta ketogeniczna – proces ketozy
4. Dieta ketogeniczna – wskazania i przeciwwskazania do stosowania
5. Podsumowanie
1. Dieta ketogeniczna – założenia
Jedną z najbardziej kontrowersyjnych diet eliminacyjnych jest dieta ketogeniczna – wysokotłuszczowa i niskowęglowodanowa. Głodówka już w czasach Hipokratesa była wykorzystywana jako środek terapeutyczny w leczeniu padaczki. Ponieważ nie można było stosować jej zbyt długo, w latach 20. XX w. dr Wilder i dr Woodyatt z Mayo Clinic opracowali dietę ketogeniczną, która polega na dostarczaniu minimalnej liczby kilokalorii z węglowodanów i uzupełnianiu zapotrzebowania na energię z tłuszczów i białka.
Rozkład makroskładników w klasycznej diecie ketogenicznej znacznie różni się od rozkładu w racjonalnej diecie, piramida żywienia zostaje wręcz odwrócona. Podstawowym źródłem energii są tłuszcze (80–90%), a węglowodany i białka dostarczają pozostałe 10–20%. Najczęściej ilość samych węglowodanów wynosi mniej niż 50 g/dobę. W tradycyjnym sposobie odżywiania węglowodany stanowią ok. 55–65%, białko 10–15%, a tłuszcze 25–30%.
Na diecie ketogenicznej organizm jest pozbawiony podstawowego źródła energii (węglowodany), więc musi korzystać z innych dostępnych składników – tłuszczów (a dokładniej ciał ketonowych). W takich warunkach dochodzi w organizmie do ketozy, czyli stanu podobnego jak przy głodówce. Pojawiające się na początku dobre samopoczucie wynika z działania wytworzonych ciał ketonowych.
Dieta ketogeniczna może powodować niedobory witamin i składników mineralnych, dlatego wskazana jest suplementacja m.in. wapnia, cynku, witamin z grupy B, witamin C, D i kwasów omega-3. Rodzajami diety ketogenicznej są m.in. dieta dr. Atkinsa oraz dieta optymalna dr. Kwaśniewskiego.
2. Dieta ketogeniczna – produkty zalecane i przeciwwskazane
Dieta ketogeniczna obfituje w produkty, które dostarczają dużych ilości tłuszczów zarówno nasyconych, jak i nienasyconych. Osobom na diecie ketogenicznej zaleca się np. stosowanie śmietany, która zawiera 36% tłuszczu, zamiast tej, która zawiera go 12%. Aby wprowadzić organizm w stan ketozy, propagatorzy diety ketogenicznej zalecają spożywanie określonych produktów. Co więcej, znaczenie mają także proporcje pomiędzy nimi.
Produkty zalecane w diecie ketogenicznej:
– źródła tłuszczu: oleje roślinne, np. lniany, rzepakowy, słonecznikowy, kokosowy, majonez, śmietana (im większa zawartość tłuszczu, tym lepiej), masło, smalec, awokado, orzechy włoskie, laskowe, nerkowca, migdały, pestki dyni, nasiona słonecznika, siemię lniane, nasiona chia, oliwki;
– źródła białka: mięso wieprzowe, mięso wołowe, dziczyzna, baranina, jagnięcina, drób, ryby, owoce morza, jaja;
– źródła węglowodanów: warzywa i owoce powinny zawierać minimalną ilość węglowodanów, np. pomidor, ogórek, sałata, szpinak, kapusta, brukselka, bakłażan, cukinia, brokuły; truskawki, jagody, borówki, maliny, mandarynki, grejpfruty.
Produkty przeciwwskazane w diecie ketogenicznej:
– przetwory zbożowe – kasza, ryż, makaron, pieczywo, mąka, płatki zbożowe;
– warzywa skrobiowe – ziemniaki, marchew, buraki;
– rośliny strączkowe – soczewica, ciecierzyca, groch, fasola;
– owoce – banany, winogrona, ananasy, arbuzy;
– źródła cukru – słodycze, ciasta, ciastka, batoniki, czekolada, napoje gazowane, soki;
– alkohol.
3. Dieta ketogeniczna – proces ketozy
Wysokie spożycie tłuszczu przy dostarczaniu minimalnej ilości węglowodanów prowadzi do zablokowania utleniania kwasów tłuszczowych, w wyniku czego powstają ciała ketonowe, np. aceton, acetooctan, beta-hydroksymaślan. Powstanie ketonów prowadzi do kwasicy ketonowej, która często występuje u osób z niewyrównaną cukrzycą. Ciała ketonowe nie powstają, jeśli z pożywieniem dostarczana jest odpowiednia ilość węglowodanów (racjonalne odżywianie). Poziom ciał ketonowych można sprawdzić w badaniu moczu i/lub badaniu krwi. Pojawiają się one najczęściej, jeśli z dietą dostarcza się mniej niż 50 g węglowodanów/dobę lub gdy <10% kilokalorii na dzień pochodzi z produktów zawierających węglowodany.
Do prawidłowego funkcjonowania konieczne jest dostarczenie glukozy do tkanki mózgowej, kory nerki oraz białych i czerwonych krwinek. Jednak nawet te tkanki podczas głodówki są w stanie częściowo przestawić się na inne źródło energii – ciała ketonowe.
4. Dieta ketogeniczna – wskazania i przeciwwskazania do stosowania
W niektórych przypadkach stosowanie diety ketogenicznej jest uzasadnione. Dietę leczniczą należy jednak stosować pod ścisłą opieką lekarza i dietetyka. Dieta ketogeniczna wykorzystywana jest w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych. Wskazania do jej stosowania to padaczka lekooporna u dzieci, wrodzone wady metaboliczne, zespół Retta, zespół Doose, zespół Dravet i stwardnienie guzowate. W przypadku choroby Alzheimera, choroby Parkinsona, autyzmu i niektórych rodzajów padaczki można stosować ją jako leczenie wspomagające.
Wdrożenie diety ketogenicznej może dawać korzystne rezultaty u osób z padaczką już po 3 miesiącach stosowania – może zmniejszyć liczbę napadów o ponad połowę. Metaanaliza wielu badań klinicznych (X.Y. Liu i wsp. 2019) na grupie ponad 1000 dzieci ze zdiagnozowaną padaczką lekooporną, które znajdowały się pod 3- lub 6-miesięczną obserwacją, potwierdza skuteczność diety ketogenicznej w redukcji napadów padaczkowych. Badania wykazały, że 3 miesiące stosowania diety ketogenicznej wystarczą, aby zaobserwować liczbę napadów i indywidualnie dobrać farmakoterapię.
Prowadzone są badania dotyczące przydatności diety ketogenicznej w leczeniu nowotworów, gdyż zauważono, że diety niskowęglowodanowe miały znaczenie w zmniejszenie guzów głowy i szyi. Badania KETOCOMP przeprowadzone przez R.J. Klementa i R.A. Sweeney’a potwierdziły, że zastosowanie diety ketogenicznej jako terapii wspomagającej standardowe leczenie jest skuteczne. Regresja guza wystąpiła u 5 pacjentów znajdujących się we wczesnym stadium choroby. Potrzebne są jednak dalsze badania na grupach kontrolnych o większej liczebności.
Badany jest także wpływ diety ketogenicznej na występowanie migrenowych bólów głowy. C. Di Lorenzo i wsp. przeprowadzili badanie na grupie 96 kobiet z migrenowymi bólami głowy. Wykazano, że po miesiącu stosowania diety ketogenicznej zmniejszyła się liczba napadów bólowych. W drugim miesiącu liczba napadów była już większa (w porównaniu z pierwszym miesiącem), jednak wciąż mniejsza od wartości wyjściowej.
Należy podkreślić, że w przypadku wymienionych jednostek chorobowych przed wprowadzeniem określonej diety zawsze należy skonsultować się z lekarzem.
Dieta ketogeniczna nie może być stosowana przez osoby z chorobami nerek, wątroby, tarczycy i trzustki. Organizm będzie musiał sobie poradzić z nadmiernym nagromadzeniem ciał ketonowych. Dodatkowo mogą pojawić się zaparcia, wymioty, utrata apetytu, bóle brzucha, senność i nadmierne pragnienie.
Przykładowe zalety diety ketogenicznej:
– zmniejszone uczucie głodu – zwiększona podaż tłuszczu wpływa na hormony (np. cholecystokininę), które osłabiają perystaltykę jelit (przesuwanie się treści pokarmowej) i hamują uczucie głodu,
– hamowanie chęci spożycia pokarmów – wytworzone ciała ketonowe wpływają na ośrodkowy układ nerwowy (a dokładniej ośrodek sytości w mózgu),
– poprawa wrażliwości tkanek na insulinę,
– zmniejszenie liczby napadów padaczkowych.
Przykładowe wady diety ketogenicznej:
– możliwy negatywny wpływ na mikrobiotę jelitową – zmniejszenie ilości bakterii z rodziny Bifidobacterium, które chronią organizm m.in. przed stanami zapalnymi i czynnikami wywołującymi infekcje, a zwiększenie ilości niekorzystnych bakterii z rodziny Bacteroides,
– możliwe wystąpienie stanów zapalnych błony śluzowej jelit i zaburzeń żołądkowo-jelitowych, hormonalnych,
– możliwe zwiększenie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, np. miażdżycy, choroby wieńcowej, zawału serca czy udaru mózgu (nadmiar nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu frakcji LDL),
– możliwe pogorszenie samopoczucia i rozdrażnienie, obniżenie tolerancji wysiłku (obniżenie poziomu neuroprzekaźników, np. serotoniny, i utrata rezerw glikogenu).
Każda dieta ma swoje wady i zalety, które należy rozważyć przed rozpoczęciem jej stosowania. Dodatkowo warto skonsultować się z lekarzem i dietetykiem, czy wprowadzenie danej diety sprawdzi się w konkretnym przypadku. Należy podkreślić, że stosowanie diet eliminacyjnych i utrzymanie ich założeń może okazać się trudne. Jeśli chodzi o redukcję masy ciała, warto skupić się na zbilansowanej diecie uwzględniającej odpowiedni deficyt kaloryczny. Przy wyborze diety nie należy kierować się modą, warto dokonywać świadomych wyborów po konsultacji ze specjalistą.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2014, 640–644.
Di Lorenzo C. et al., Migraine improvement during short lasting ketogenesis: a proof-of-concept study, „European Journal of Neurology” 2015, 22(1), 170–177.
Grabowska I., Dieta ketogenna w sporcie, „Współczesna Dietetyka” 2021, 33, 63–67.
Hashim S.A., Van Itallie T.B., Ketone body therapy: from the ketogenic diet to the oral administration of ketone ester, „Journal of Lipid Research” 2014, 55(9), 1818–1826.
Klement R.J., Restricting carbohydrates to fight head and neck cancer – is this realistic?, „Cancer Biology & Medicine” 2014, 11(3), 145–161.
Klement R.J., Sweeney R.A., Impact of a ketogenic diet intervention during radiotherapy on body composition: I. Initial clinical experience with six prospectively studied patients, „BMC Research Notes” 2016, 9, 43.
Lipiec O., Setkowicz Z., Rola diety w leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, „Wszechświat” 2017, 118(1–3), 22–27.
Liu X.Y. et al., Three and Six Months of Ketogenic Diet for Intractable Childhood Epilepsy: A Systematic Review and Meta-Analysis, „Frontiers in Neurology” 2019, 15(10), 244.
Mullin G.E., Zadbaj o równowagę mikroflory jelitowej, Łódź 2016, 70–71, 181.
Nazarewicz R., Konsekwencje stosowania wysokotłuszczowych diet ketogenicznych, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2017, 40(4), 371–374.
Sampaio L.P., Ketogenic diet for epilepsy treatment, „Arquivos de Neuro-Psiquiatria” 2016, 74(10), 842–848.
Veech R.L., Ketone ester effects on metabolism and transcription, „Journal of Lipid Research” 2014, 55(10), epub.
Zarnowska I.M., Therapeutic Use of the Ketogenic Diet in Refractory Epilepsy: What We Know and What Still Needs to Be Learned, „Nutrients” 2020, 12(9), 2616.
Zielińska M., Buczkowska-Radlińska J., Wpływ diety niskowęglowodanowej na stan zdrowia człowieka, „Pomeranian Journal of Life Sciences” 2017, 63(4), 56–61.