Wpływ diet śródziemnomorskiej, wegetariańskiej i wegańskiej na przebieg i leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów
Odpowiednia dieta jest jednym z kluczowych elementów terapii wielu chorób, w tym także reumatoidalnego zapalenia stawów. Poszczególne składniki żywieniowe mogą wpływać na toczący się w organizmie proces zapalny – niektóre produkty przyczyniają się do jego nasilenia, inne wykazują właściwości wygaszające. Diety śródziemnomorska, wegetariańska i wegańska cieszą się obecnie dużą popularnością. Czy mogą być pomocne w profilaktyce i łagodzeniu przebiegu choroby stawów?
SPIS TREŚCI:
1. Reumatoidalne zapalenie stawów – definicja, objawy, przyczyny
2. Dietoterapia w reumatoidalnym zapaleniu stawów
3. Produkty zalecane
4. Produkty przeciwwskazane
5. Wpływ diety śródziemnomorskiej
6. Wpływ diet wegetariańskiej i wegańskiej
7. Podsumowanie
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Reumatoidalne zapalenie stawów – definicja, objawy, przyczyny
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) to przewlekła choroba zapalna. Dotyczy głównie rąk i stóp, ale może obejmować także inne miejsca. Jako najcharakterystyczniejsze objawy wymienia się ból, sztywność oraz obrzęk stawów – brak odpowiedniego leczenia prowadzi do ich zniszczenia oraz ciężkiej niepełnosprawności. Z powodu toczącego się procesu zapalnego może dojść do uszkodzenia narządów (m.in. płuc, serca, nerek, oczu), a nawet zgonu. Zastosowanie odpowiedniej terapii hamuje postęp choroby, zapobiega wystąpieniu powikłań i umożliwia normalne funkcjonowanie.
Przyczyny RZS nie są w pełni znane. Prawdopodobnie do rozwoju choroby dochodzi na skutek współistnienia kilku czynników – zarówno genetycznych, jak i środowiskowych. Do najważniejszych zaliczane są:
– obciążenie dziedziczne – większe ryzyko w przypadku wystąpienia choroby wśród osób blisko spokrewnionych,
– nadmierna aktywność układu immunologicznego – produkowane są wówczas autoprzeciwciała niszczące tkanki organizmu,
– płeć – kobiety chorują ok. 3 razy częściej niż mężczyźni,
– infekcje bakteryjne i wirusowe – inicjują odpowiedź zapalną,
– palenie papierosów – zwiększa ryzyko, a także powoduje cięższy przebieg,
– stres – u niektórych osób początek choroby obserwuje się w momencie nasilonego stresu.
2. Dietoterapia w reumatoidalnym zapaleniu stawów
W celu zmniejszenia dolegliwości związanych z reumatoidalnym zapaleniem stawów dąży się do wyciszenia reakcji immunologicznych i uregulowania pracy całego układu. W łagodzeniu objawów pomagają leki z grupy glikokortykosteroidów (potocznie zwane sterydami), należące do immunosupresantów. Większość z nich wykazuje działania niepożądane i może być toksyczna dla organizmu.
Bardzo duży wpływ na przebieg oraz rozwój choroby mają styl życia i sposób odżywiania. Właśnie dlatego dietoterapia jest ważnym elementem leczenia – spożywanie produktów obniżających stan zapalny oraz unikanie tych, które go nasilają, przynosi nie tylko poprawę zdrowia, ale także umożliwia zmniejszenie dawek stosowanych leków. W celu odciążenia stawów istotne jest również utrzymanie prawidłowej masy ciała lub jej redukcja w przypadku nadwagi czy otyłości.
3. Produkty zalecane
Do produktów polecanych w reumatoidalnym zapaleniu stawów zaliczają się przede wszystkim te wykazujące działanie przeciwzapalne.
Warzywa i owoce
Stanowią bogactwo witamin antyoksydacyjnych (A, E, C), składników mineralnych, błonnika pokarmowego, a także związków bioaktywnych, m.in. polifenoli – silnych przeciwutleniaczy, które chronią organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Dzięki temu zapobiegają wystąpieniu stresu oksydacyjnego, a co za tym idzie – redukują stan zapalny. Badania dowodzą, że dieta obfitująca w warzywa i owoce wiąże się z niższym stężeniem markerów zapalnych w surowicy krwi, takich jak CRP (białko C-reaktywne syntetyzowane przez wątrobę w obecności stanu zapalnego) oraz IL-6 (interleukina 6 o charakterze prozapalnym) (L. Galland 2010).
Tłuste ryby morskie
Są najlepszym źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, do których zalicza się kwasy eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA) wykazujące silne działanie przeciwzapalne. Badania dowodzą, że spożywanie tłustych ryb (np. łososia, śledzia, makreli, halibuta) 1–3 razy w tygodniu zmniejsza ryzyko wystąpienia RZS (D. Di Giuseppe i wsp. 2014). Ponadto u osób, u których nastąpił już rozwój choroby, kwasy tłuszczowe omega-3 przyczyniają się do zmniejszenia produkcji cytokin prozapalnych, bólu oraz częstotliwości stosowania leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych (C. Lourdudoss i wsp. 2018).
Nasiona roślin strączkowych
Fasola, soja, soczewica, ciecierzyca czy groch stanowią dobre źródła białka roślinnego, składników mineralnych i błonnika pokarmowego. Dostarczają też związków bioaktywnych o właściwościach antyoksydacyjnych i przeciwzapalnych (przykładem mogą być izoflawony obecne w soi). W przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów zaleca się ograniczenie spożycia białka zwierzęcego na rzecz białka roślinnego (Ch. Gioia i wsp. 2020).
Orzechy i nasiona
Zawierają nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy, składniki mineralne, błonnik pokarmowy i związki bioaktywne, które mogą przyczyniać się do zmniejszenia stanu zapalnego w organizmie. Wśród składników mineralnych obecnych w orzechach i nasionach istotne znaczenie mają magnez, selen oraz cynk. Wykazują one właściwości przeciwutleniające, dzięki czemu chronią przed stresem oksydacyjnym, który wywołuje stan zapalny. Szczególnie polecane są orzechy włoskie bogate w kwasy omega-3, migdały, pistacje i nasiona dyni (M. Rondanelli i wsp. 2018).
Oliwa z oliwek
To cenne źródło jednonienasyconych kwasów tłuszczowych oraz składników o działaniu antyoksydacyjnym. Najważniejszym z nich jest oleokantal, który wykazuje właściwości przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwnowotworowe. Związek ten wygasza zarówno przewlekły, jak i ostry proces zapalny – może zatem zapobiegać rozwojowi reumatoidalnego zapalenia stawów oraz łagodzić przebieg choroby (L. Lucas, A. Russell, R. Keast 2011).
Zioła i przyprawy
Są skoncentrowanym źródłem związków biologicznie czynnych o prozdrowotnych właściwościach. W przypadku RZS szczególnie polecana jest kurkuma, która zmniejsza stan zapalny oraz działa przeciwbólowo i przeciwobrzękowo (F. Pourhabibi‐Zarandi, S. Shojaei‐Zarghani, M. Rafraf 2021). Podobne właściwości wykazują imbir oraz cynamon. Inne polecane zioła i przyprawy to m.in.: goździki, chrzan, cząber, czosnek, tymianek, majeranek, szałwia czy anyż.
4. Produkty przeciwwskazane
W dietoterapii RZS oprócz dostarczania korzystnych składników zaleca się również eliminację produktów o działaniu prozapalnym. W związku z tym należy ograniczyć spożycie:
– cukru, syropu glukozowo-fruktozowego i innych tzw. cukrów dodanych znajdujących się np. w słodkich napojach gazowanych,
– nasyconych kwasów tłuszczowych i tłuszczów trans obecnych m.in. w twardych margarynach, żywności typu fast food, tłustym czerwonym mięsie czy wyrobach cukierniczych,
– produktów o wysokim indeksie glikemicznym,
– żywności wysokoprzetworzonej,
– produktów smażonych na głębokim tłuszczu (m.in. frytek i chipsów),
– kawy oraz mocnej herbaty,
– alkoholu.
5. Wpływ diety śródziemnomorskiej
Dieta śródziemnomorska stanowi doskonały przykład modelu żywieniowego opartego na wyżej wymienionych zalecanych produktach. Cechuje się także bardzo niską podażą nasyconych kwasów tłuszczowych i cukrów prostych. Znajdują się w niej głównie produkty pochodzenia naturalnego, a jednym z jej charakterystycznych składników jest oliwa z oliwek o silnych właściwościach przeciwzapalnych. W diecie śródziemnomorskiej znaczący udział mają owoce i warzywa, pełnoziarniste zboża, orzechy oraz ryby. Produkty te dostarczają dużych ilości witamin, składników mineralnych, błonnika pokarmowego oraz antyoksydantów, które zapobiegają rozwojowi chorób o podłożu zapalnym.
Naukowcy zauważyli, że dieta śródziemnomorska wiąże się z niższym stężeniem markerów stanu zapalnego we krwi (R. Estruch 2010). Ponadto liczne obserwacje wykazały jej korzystny wpływ na zmniejszenie ryzyka wystąpienia RZS, a także na łagodzenie jego objawów. W badaniu przeprowadzonym z udziałem 51 pacjentów zastosowanie diety śródziemnomorskiej wpłynęło na redukcję stanu zapalnego, zmniejszenie obrzęku stawów, porannej sztywności i bólu (L. Sköldstam, L. Hagfors, G. Johansson 2003). Najnowsze prace sugerują, że ten model żywieniowy może nie tylko łagodzić przebieg reumatoidalnego zapalenia stawów, ale także obniżyć ryzyko jego rozwoju (K. Johansson i wsp. 2018; Y. Nguyen i wsp. 2020).
6. Wpływ diety wegetariańskiej i wegańskiej
Diety wegetariańska (wykluczająca mięso i ryby) oraz wegańska (wykluczająca wszystkie produkty pochodzenia zwierzęcego) charakteryzują się wysoką zawartością składników przeciwzapalnych, witamin, antyoksydantów i błonnika pokarmowego. Diety roślinne mogą więc korzystnie wpływać na prewencję i leczenie RZS.
W jednym z badań zaobserwowano niższe stężenie markerów zapalnych (takich jak CRP, fibrynogen i całkowita liczba leukocytów) u osób eliminujących mięso ze swojego jadłospisu (J. Craddock i wsp. 2019). W innej pracy analizowano wpływ niskotłuszczowej diety roślinnej na objawy i dolegliwości związane z reumatoidalnym zapaleniem stawów. W 4-tygodniowym eksperymencie udział wzięło 24 pacjentów w średnim lub ciężkim stadium choroby. Zaobserwowano znaczną redukcję symptomów – badani zgłaszali zmniejszenie tkliwości, obrzęku i porannej sztywności stawów oraz ulgę w bólu (J. McDougall i wsp. 2002). Naukowcy wykazali także, że błonnik pokarmowy znajdujący się w produktach roślinnych może modulować skład i funkcje mikrobioty jelitowej, co przekłada się na zmniejszenie stanu zapalnego i bólu stawów (J. Alwarith i wsp. 2019).
7. Podsumowanie
W zapobieganiu i leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów istotną rolę odgrywają styl życia i sposób żywienia. Zarówno dieta śródziemnomorska, jak i diety bezmięsne obfitują w składniki zmniejszające ryzyko rozwoju, a także łagodzące przebieg choroby. Naukowcy podkreślają, że potrzebne jest prowadzenie dalszych badań, jednak sugerują, że wdrożenie opisanych modeli żywieniowych może przynieść korzyści osobom zmagającym się z RZS oraz poprawić ich samopoczucie. Należy zaznaczyć, że oprócz diety istotne znaczenie mają także zaprzestanie palenia tytoniu oraz wprowadzenie odpowiedniej aktywności fizycznej.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Alwarith J. et al., Nutrition Interventions in Rheumatoid Arthritis: The Potential Use of Plant-Based Diets. A Review, „Frontiers in Nutrition” 2019, 6, epub.
Craddock J.C. et al., Vegetarian-Based Dietary Patterns and their Relation with Inflammatory and Immune Biomarkers: A Systematic Review and Meta-Analysis, „Advances in Nutrition” 2019, 10(3), 433–451.
Di Giuseppe D. et al., Fish consumption and risk of rheumatoid arthritis: a dose-response meta-analysis, „Arthritis Research & Therapy” 2014, 16(5), epub.
Estruch R., Anti-inflammatory effects of the Mediterranean diet: the experience of the PREDIMED study, „Proceedings of the Nutrition Society” 2010, 69(3), 333–340.
Galland L., Diet and Inflammation, „Nutrition in Clinical Practice” 2010, 25(6), 634–640.
Gioia Ch. et al., Dietary Habits and Nutrition in Rheumatoid Arthritis: Can Diet Influence Disease Development and Clinical Manifestations?, „Nutrients” 2020, 12(5), epub.
Gumiela D., Rola kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 w patogenezie i dietoterapii reumatoidalnego stawów, „Postępy Dietetyki w Geriatrii i Gerontologii” 2017, 2(3), 23–30.
Johansson K. et al., Mediterranean diet and risk of rheumatoid arthritis: a population-based case-control study, „Arthritis Research & Therapy” 2018, 20, epub.
Lourdudoss C. et al., Dietary Intake of Polyunsaturated Fatty Acids and Pain in Spite of Inflammatory Control Among Methotrexate-Treated Early Rheumatoid Arthritis Patients, „Arthritis Care & Research” 2018, 70(2), 205–212.
Lucas L., Russell A., Keast R., Molecular Mechanisms of Inflammation. Anti-Inflammatory Benefits of Virgin Olive Oil and the Phenolic Compound Oleocanthal, „Current Pharmaceutical Design” 2011, 17(8), 754–768.
McDougall J. et al., Effects of a Very Low-Fat, Vegan Diet in Subjects with Rheumatoid Arthritis, „The Journal of Alternative and Complementary Medicine” 2002, 8(1), 71–75.
Nguyen Y. et al., Mediterranean Diet and Risk of Rheumatoid Arthritis: Findings From the French E3N‐EPIC Cohort Study, „Arthritis & Rheumatology” 2021, 73(1), 69–77.
Pourhabibi‐Zarandi F., Shojaei‐Zarghani S., Rafraf M., Curcumin and rheumatoid arthritis: A systematic review of literature, „The International Journal of Clinical Practice” 2021, 75(10), epub.
Rondanelli M. et al., Food pyramid for subjects with chronic pain: foods and dietary constituents as anti-inflammatory and antioxidant agents, „Nutrition Research Reviews” 2018, 31(1), 131–151.
Ros E., Health Benefits of Nut Consumption, „Nutrients” 2010, 2, 652–682.
Sköldstam L., Hagfors L., Johansson G., An experimental study of a Mediterranean diet intervention for patients with rheumatoid arthritis, „Annals of the Rheumatic Diseases” 2003, 62(3), 208–214.
Tatara T., Snakowska P., Rola diety w reumatoidalnym zapaleniu stawów – przegląd systematyczny badań, „Medycyna rodzinna” 2015, 2(18), 70–78.
Zhu F., Du B., Xu B., Anti-inflammatory effects of phytochemicals from fruits, vegetables, and food legumes: A review, „Critical Reviews in Food Science and Nutrition” 2018, 58(8), 1260–1270.
