Zgodnie ze stanowiskiem Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) stosowanie preparatów multiwitaminowych w ciąży często bywa nieuzasadnione. Podobnie jak dieta, suplementacja kobiet ciężarnych powinna być dopasowana do indywidualnych potrzeb. Znaczenie odżywiania dla prawidłowego rozwoju dziecka i jego zdrowia w życiu dorosłym jest na tyle istotne, że przyszłe mamy powinny przywiązywać dużą wagę do diety przez całe 9 miesięcy ciąży, a nawet dłużej.

 

SPIS TREŚCI:

1. Suplementacja w ciąży

2. Zapotrzebowanie kaloryczne w ciąży

3. Składniki odżywcze w diecie

4. Dlaczego prawidłowe odżywianie w ciąży jest tak ważne

 

1 / 4
A jaki Ty masz cel? Nie trać czasu i zacznij już dziś! Skorzystaj z profesjonalnej opieki.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.

 

 

1. Suplementacja w ciąży
Żelazo
Zapotrzebowanie na żelazo istotnie zwiększa się w okresie ciąży. Dla kobiet w wieku rozrodczym dzienne zapotrzebowanie na ten składnik to 18 mg, natomiast w ciąży to aż 27 mg na dobę. Najczęstszą przyczyną niedokrwistości w ciąży jest niedobór tego pierwiastka. Niedokrwistość można stwierdzić, jeśli poziom hemoglobiny wynosi poniżej 11 mg/dl.


Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) przestrzega jednak przed rutynową suplementacją żelaza przez kobiety ciężarne. Żelazo bierze udział w powstawaniu wolnych rodników, przez co jego nadmiar może zwiększać ryzyko wystąpienia cukrzycy. Pierwiastek ten powinny więc suplementować kobiety, u których badania wykazały obniżony poziom hemoglobiny (Hb).

 

Trzeba jednak odpowiednio interpretować wyniki morfologii, ponieważ nie każde obniżenie Hb we krwi wynika z niedoboru tego pierwiastka. Jeżeli towarzyszy temu podwyższone MCV (średnia objętość erytrocytu), problemem jest raczej niedobór kwasu foliowego lub witaminy B12. Morfologia w trakcie ciąży wykonywana jest kilkukrotnie, co w razie potrzeby pozwala na wdrożenie suplementacji żelaza.


DHA
Lipidy to 60% suchej masy ośrodkowego układu nerwowego. Szczególne znaczenie jako składnik błon komórkowych ma kwas DHA. Wpływa na elastyczność neuronów, jest niezbędny w diecie, zapewnia prawidłowy rozwój m.in. mózgu dziecka. Niedobór DHA w diecie może wiązać się z wyższym ryzykiem porodu przedwczesnego. Dlatego też PTGiP zaleca suplementację wszystkim kobietom w ciąży w ilości 200 mg/dzień. Kobietom niespożywającym ryb minimum raz w tygodniu zaleca się nawet zwiększenie dawki do ok. 500 mg. Dwa razy większą dawkę (1000 mg) powinny przyjmować kobiety, u których występuje zagrożenie porodem przedwczesnym.


Witamina D
Suplementacja witaminą D w ciąży może zmniejszać ryzyko cukrzycy ciążowej, niskiej masy urodzeniowej dziecka oraz stanu przedrzucawkowego. Kobietom w ciąży zaleca się suplementację witaminą D w ilości 1500–2000 IU na dobę. U kobiet otyłych zgodnie ze stanowiskiem PTGiP można rozważyć zwiększenie tej dawki do 4000 IU (po konsultacji z lekarzem prowadzącym).


Jod
Zapotrzebowanie na jod w okresie ciąży zwiększa się o prawie 50%. Dla kobiety niebędącej w ciąży wynosi 150 µg na dobę, natomiast w ciąży – 220 µg. Odpowiednia podaż jodu jest niezwykle ważna, gdyż jego znaczne niedobory mogą prowadzić do poważnych konsekwencji, jak niedoczynność tarczycy, uszkodzenie OUN u dziecka, niedosłuch.


Szacuje się, że u przynajmniej 50% ciężarnych w Polsce może występować niedobór tego pierwiastka. W związku z tym PTGiP zaleca suplementację jodem u wszystkich kobiet w ciąży z prawidłowym funkcjonowaniem tarczycy w dawkach 150–200 µg. W przypadku występowania zaburzeń funkcji tego narządu dawkę dostosowuje się indywidualnie.


Kwas foliowy
Niedobór kwasu foliowego może prowadzić do wystąpienia anemii, zwiększać ryzyko poronień i wad cewy nerwowej. W związku z tym zaleca się kobietom w wieku prokreacyjnym stosowanie diety bogatej w foliany i uzupełnianie jej z suplementami lub żywnością fortyfikowaną (dostarczanie dodatkowo 0,4 mg folianów na dzień).

 

W okresie ciąży zaleca się suplementację w następujących dawkach:
– I trymestr (do 12. tygodnia) – 0,4–0,8 mg kwasu foliowego na dzień;
– II trymestr – 0,6–0,8 mg kwasu foliowego na dzień;
– kobietom z historią wystąpienia wad cewy nerwowej zaleca się stosowanie większej dawki kwasu foliowego – 4 mg/dzień na 4 tygodnie przed planowanym zajściem w ciążę oraz w I trymestrze ciąży, a następnie obniżenie dawki do 0,6–0,8 mg;
– kobietom z wysokim ryzykiem niedoboru kwasu foliowego i wystąpienia wady cewy nerwowej zaleca się stosowanie 0,8 mg/dzień na 3 miesiące przed planowaną ciążą i w całym okresie ciąży i karmienia.

 

Do czynników ryzyka zalicza się:
– cukrzycę przed ciążą,
– stosowanie używek,
– niewydolność nerek lub wątroby,
– BMI > 30 kg/m2,
– operacje bariatryczne, choroby, w których wchłanianie składników odżywczych może być utrudnione – choroba Leśniowskiego-Crohna, WZJG, celiakia.

 

2. Zapotrzebowanie kaloryczne w ciąży
W ciąży ze względu na rozwój płodu zwiększa się zapotrzebowanie na energię. Zalecenia dotyczące zwiększenia energii w diecie zmieniły się w 2020 r. W najnowszych normach żywienia dla populacji Polski zaleca się już w I trymestrze ciąży zwiększyć podaż kaloryczną. Jeszcze w 2017 r. takie zalecenie obowiązywało dopiero od II trymestru.


Zalecane zwiększone spożycie kilokalorii na poszczególnych etapach ciąży:
– I trymestr: +85 kcal,
– II trymestr: +285 kcal,
– III trymestr: +475 kcal.

 

W I trymestrze zmiana jest stosunkowo niewielka. 85 kcal to np. cienka kromka chleba z chudą wędliną. 285 kcal odpowiada 2 niewielkim przekąskom w ciągu dnia, np. koktajl na bazie jogurtu z malinami (ok. 100 kcal), garść migdałów (ok. 180 kcal). 475 kcal to np. porcja spaghetti z makaronem pełnoziarnistym i mięsem drobiowym. Nie ma więc konieczności jedzenia za dwoje. Fabryka Siły Sklep


Dodatkowych kilokalorii nie powinno się uzupełniać z żywnością bezwartościową – słodyczami, fast foodami. Dieta bogata w cukier może przyczynić się do nadmiernego zwiększania masy ciała w ciąży, a to niesie za sobą niekorzystne skutki zarówno dla matki, jak i dla dziecka, np. zwiększone ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej, stanu przedrzucawkowego, porodu przedwczesnego.


M.I. Goran, J.F. Plows, E.E. Ventura uwzględnili w swojej pracy poglądowej badania, które dowodzą, że spożywanie cukru w ciąży zwiększa ryzyko nadwagi i otyłości u dziecka. S.A. Bayol, S.J. Farrington, N.C. Stickland oraz Z.Y. Ong, B.S. Muhlhausler w swoich badaniach z udziałem zwierząt dowodzą, że to, co je matka w trakcie ciąży, może wpływać na preferencje żywieniowe potomstwa. Istnieje więc ryzyko, że spożywanie dużej ilości słodyczy w ciąży ukształtuje preferencje dotyczące smaku słodkiego u dziecka. J.A. Mennella, C.P. Jagnow, G.K. Beauchamp zaobserwowali, że dzieci matek spożywających marchewki bardziej lubiły to warzywo niż dzieci matek, które nie spożywały ich w ciąży.


3. Składniki odżywcze w diecie
Białko
To składnik niezwykle istotny zwłaszcza w okresie ciąży. Niedobór białka w diecie może skutkować niską masą urodzeniową, niską masą serca i nieprawidłowym ciśnieniem u dziecka. Białko pełnowartościowe to to pochodzenia zwierzęcego, jednak w dietach wegańskiej i wegetariańskiej można dostarczyć wszystkich niezbędnych aminokwasów dzięki uwzględnianiu w jadłospisie różnych źródeł białka.

 

W każdym z głównych posiłków powinny znaleźć się m.in.:
– nabiał będący także źródłem wapnia,
– chude mięso,
– nasiona roślin strączkowych,
– jaja.


Tłuszcz
Tłuszcze są istotne głównie ze względu na zawartość kwasów DHA i EPA. Znajdują się przede wszystkim w rybach, dlatego też nawet jeśli ktoś je suplementuje, zaleca się, aby spożywać tygodniowo minimum dwie porcje tłustych ryb. Ponadto, jak w każdej zbilansowanej diecie, należy uwzględnić oleje roślinne, szczególnie w surowej postaci, np. jako dodatek do sałatek.


Węglowodany
To podstawa każdej zdrowej diety. Kobietom w ciąży zaleca się wybieranie jak najmniej przetworzonych źródeł węglowodanów takich jak pełnoziarniste chleb, makaron, mąka, różnego rodzaju kasze oraz płatki zbożowe.


Witaminy i składniki mineralne
Tylko zróżnicowana dieta jest w stanie pokryć zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne składniki. Jak wspomniano wcześniej, niektóre pierwiastki odgrywają znaczącą rolę w życiu płodowym – w tym żelazo, wapń, jod. Należy zatem zwrócić szczególną uwagę na przyjmowanie ich odpowiedniej ilości z pożywieniem. Najlepiej wchłania się żelazo hemowe, które znajduje się przede wszystkim w czerwonym mięsie i podrobach. Gorzej przyswaja się żelazo niehemowe pochodzące z produktów roślinnych. Można zwiększyć jego przyswajalność dzięki dodaniu do posiłków produktów bogatych w witaminę C.


Żelazo: jego źródła pokarmowe to m.in. wątróbka wieprzowa, czerwone mięso, orzechy, kakao, kasza jęczmienna, fasola, groch, soczewica.
Jod: powinien być suplementowany, ale nie oznacza to, że może go zabraknąć w dobrze zbilansowanej diecie. Aby dostarczyć jod, warto włączyć do diety ryby, brokuły, szpinak, jajka, orzechy laskowe.
Wapń: podstawowym źródłem tego pierwiastka w diecie są mleko i jego przetwory. W ciągu dnia zaleca się spożycie minimum 2 szklanek mleka lub produktów fermentowanych, jak jogurt czy kefir. W diecie roślinnej można dostarczyć ten pierwiastek z napojami roślinnymi wzbogacanymi o składniki mineralne, fasolą, brokułami, brukselką, makiem, migdałami, suszonymi figami.


4. Dlaczego prawidłowe odżywianie w ciąży jest tak ważne
To, jak odżywia się matka, ma bezpośredni wpływ na rozwój dziecka i jego zdrowie, także w wieku dorosłym. Programowanie żywieniowe to proces, w którym składniki odżywcze, na które eksponowane jest dziecko w łonie matki, modulują zmiany morfologiczne i funkcje jego narządów i układów. Programowanie żywieniowe może być istotnym czynnikiem wpływającym na ryzyko licznych chorób, jak nadciśnienie, choroby układu krążenia, cukrzyca, otyłość, alergie.


Dla przykładu – C.N. Hsu, Y.L. Tain wykazują, że dieta wysokotłuszczowa lub z niedoborem białka może wiązać się z występowaniem u potomstwa stłuszczenia wątroby. Niedożywienie w ciąży z kolei może skutkować zwiększonym ryzykiem zaburzeń gospodarki węglowodanowej, hiperlipidemią, cukrzycą, nadciśnieniem.


Wszystkie składniki odżywcze, witaminy i składniki mineralne mają znaczenie dla rozwijającego się organizmu dziecka. Dieta matki powinna być zgodna z zasadami zdrowego żywienia dla osób dorosłych opracowanymi przez IŻŻ. Kobieta w ciąży powinna przede wszystkim dbać o różnorodność diety i dostarczanie wszystkich witamin i mikroskładników oraz o odpowiednio dobraną suplementację.

 

 

1 / 4
A jaki Ty masz cel? Nie trać czasu i zacznij już dziś! Skorzystaj z profesjonalnej opieki.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.

Bibliografia
Bayol S.A., Farrington S.J., Stickland N.C., A maternal ‘junk food’ diet in pregnancy and lactation promotes an exacerbated taste for ‘junk food’ and a greater propensity for obesity in rat offspring, „British Journal of Nutrition” 2007, 98(4), 843–851.
Danielewicz H. et al., Diet in pregnancy – more than food, „European Journal of Pediatrics” 2017, 176(12), 1573–1579.
Goran M.I., Plows J.F., Ventura E.E., Effects of consuming sugars and alternative sweeteners during pregnancy on maternal and child health: evidence for a secondhand sugar effect, „Proceedings of Nutrition Society” 2019, 78(3), 262–271.
Hsu C.N., Tain Y.L., The Good, the Bad, and the Ugly of Pregnancy Nutrients and Developmental Programming of Adult Disease, „Nutrients” 2019, 11(4), 894.
Mennella J.A., Jagnow C.P., Beauchamp G.K., Prenatal and postnatal flavor learning by human infants, „Pediatrics” 2001, 107(6), E88.
Ong Z.Y., Muhlhausler B.S., Maternal “junk-food” feeding of rat dams alters food choices and development of the mesolimbic reward pathway in the offspring, „The FASEB Jorunal” 2011, 25(7), 2167–2179.
Zimmer M. et al., Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych, ptgin.pl/rekomendacje-0 (6.04.2021).