Choroba Hashimoto a redukcja masy ciała – czy to możliwe?
Choroba Hashimoto jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób z tzw. autoagresji. Organizm przez defekt układu odpornościowego atakuje swoje narządy – w tym przypadku tarczycę. Schorzenie charakteryzuje się nadmierną produkcją przeciwciał przeciwko antygenom tarczycy (anty-TPO, anty-TG), czego skutkiem jest powolne uszkadzanie gruczołu, a to często powoduje spowolnienie metabolizmu i prowadzi do powstawania nadmiernej masy ciała.
Szacuje się, że choroba Hashimoto dotyka 10 razy częściej kobiet niż mężczyzn, a ponadto częstotliwość jej występowania wzrasta wraz z wiekiem. Wczesne zdiagnozowanie i wprowadzenie odpowiedniej terapii znacząco wpływa na poprawę samopoczucia i pozbycie się objawów choroby.
SPIS TREŚCI:
1. Przyczyny i objawy choroby Hashimoto
2. Diagnostyka i leczenie choroby Hashimoto
3. Dieta w chorobie Hashimoto
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Przyczyny i objawy choroby Hashimoto
Choroba Hashimoto to przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, na powstawanie którego mają wpływ czynniki genetyczne i środowiskowe. Występowaniu choroby Hashimoto mogą sprzyjać m.in. przebyte infekcje bakteryjne lub wirusowe, stres, palenie papierosów, ciąża, niedobór selenu, nadmiar jodu, promieniowanie jonizujące i współwystępowanie innych chorób autoimmunologicznych, np. cukrzycy typu 1, celiakii, łuszczycy, anemii złośliwej, bielactwa i innych.
Do głównych objawów choroby Hashimoto należą:
– wypadanie włosów,
– sucha i łuszcząca się skóra,
– obrzęki twarzy,
– chrypka,
– przyrost masy ciała,
– uczucie zimna,
– zaparcia,
– depresja,
– senność i zmęczenie,
– problemy z koncentracją,
– wole tarczycowe,
– zaburzenia miesiączkowania,
– niepłodność.
Jednym z głównych objawów, z którym zmagają się w szczególności osoby z chorobą Hashimoto, jest nadmierny przyrost masy ciała. Spowodowane jest to obniżeniem podstawowej przemiany materii (PPM) nawet o 30% na skutek uszkodzenia gruczołu tarczowego, który przestaje produkować odpowiednie ilości tetrajodotyroniny (FT4) i trijodotyroniny (FT3).
2. Diagnostyka i leczenie choroby Hashimoto
Choroba Hashimoto znacznie częściej jest diagnozowana u kobiet – zwłaszcza w wieku reprodukcyjnym – niż u mężczyzn. Choroba Hashimoto należy także do najczęstszych chorób tarczycy u dzieci i młodzieży.
W celu rozpoznania schorzenia należy wykonać oznaczenie stężeń:
a) hormonów we krwi:
– TSH (hormon tyreotropowy wydzielany przez przysadkę mózgową i oddziałujący na pracę tarczycy),
– FT3 (hormon tarczycy – trijodotyronina),
– FT4 (hormon tarczycy – tetrajodotyronina/tyroksyna);
b) przeciwciał we krwi:
– anty-TPO (przeciwciała skierowane przeciwko peroksydazie tarczycowej),
– anty-TG (przeciwciała skierowane przeciwko tyreoglobulinie).
Podwyższone stężenie przeciwciał anty-TPO występuje u prawie 80% osób z chorobą Hashimoto. Dodatkowo wskazane jest także wykonanie badania USG (ultrasonograficznego) tarczycy.
Choroby Hashimoto nie da się wyleczyć, ale można ją wprowadzić w remisję, czyli stan swoistego wyciszenia. Leczenie polega na połączeniu farmakoterapii z odpowiednio zbilansowaną dietą i aktywnością fizyczną.
Farmakoterapia ma na celu uzupełnienie niedoborów hormonów tarczycy poprzez podawanie L-tyroksyny. Wśród najczęściej stosowanych preparatów zawierających ten hormon wyróżniamy: Euthyrox, który zawiera laktozę, oraz Letrox, który jej nie zawiera. Jest to istotny czynnik różniący te dwa preparaty, szczególnie ważny dla osób z nietolerancją laktozy.
Dieta powinna dostarczać niezbędnych składników odżywczych, które są wykorzystywane do syntezy hormonów tarczycy. Powinniśmy unikać produktów, które mogą zaburzać ten proces.
Redukcja masy ciała w chorobie Hashimoto
Tarczyca jest odpowiedzialna za ok. 30% spoczynkowej przemiany materii, dlatego przy niedoborze hormonów tarczycy dostarczana z pożywieniem energia jest magazynowana w postaci tkanki tłuszczowej, co prowadzi do nadwagi i otyłości. Problemy z utrzymaniem prawidłowej masy ciała mają z kolei wpływ na normalizację gospodarki hormonalnej.
Badania pokazują, że osoby z niedoczynnością tarczycy typu Hashimoto charakteryzują się wyższym wskaźnikiem BMI oraz obwodem pasa niż osoby zdrowe. Ponadto zaobserwowano, że TSH w przedziale 2,5−4,5 mg/dl zwiększa ryzyko wystąpienia otyłości i zespołu metabolicznego w porównaniu ze stężeniem TSH poniżej 2,5 mg/dl. Przy chorobie Hashimoto redukcja masy ciała może być utrudniona, ale jest możliwa. Ważnym czynnikiem odgrywającym rolę w zmniejszaniu masy ciała jest unormowanie gospodarki hormonalnej tarczycy.
Istotnym elementem terapii jest wprowadzenie indywidualnej diety, dostosowanej do płci, wieku, aktualnej masy ciała, współistniejących schorzeń, trybu życia i aktywności fizycznej. Dieta oprócz tego, że wspomaga leczenie farmakologiczne, daje możliwość złagodzenia procesu zapalnego.
Wprowadzenie odpowiedniego deficytu kalorycznego będzie sprzyjało redukcji masy ciała u osób z jednocześnie występującą chorobą Hashimoto i nadwagą lub otyłością. Należy jednak pamiętać, że zbyt duże restrykcje kaloryczne mogą spowodować wzrost stężenia TSH, co jeszcze bardziej spowolni tempo metabolizmu i utrudni redukcję masy ciała. Kaloryczność jadłospisu nie powinna być mniejsza od podstawowej przemiany materii, którą można wyliczyć ze wzoru Harrisa-Benedicta. Poniżej przedstawiono wzory zależne od płci.
PPM (kobiety) = 655,1 + (9,563 × masa ciała [kg]) + (1,85 × wzrost [cm]) − (4,676 × [wiek])
PPM (mężczyźni) = 66,5 + (13,75 × masa ciała [kg]) + (5,003 × wzrost [cm]) − (6,775 × [wiek])
Niedobory pokarmowe u osób z chorobą Hashimoto
Najczęstsze niedobory u osób z chorobą Hashimoto dotyczą:
– białka,
– witamin A, C, B6, B1,
– składników mineralnych (magnezu, potasu, fosforu, sodu, chromu).
Większość osób z Hashimoto ma także niski poziom witamin B12, E, selenu, cynku, ferrytyny i glutationu. Ponadto stwierdza się u nich często zbyt niską podaż kalorii z dietą (mimo częstego występowania nadmiernej masy ciała), niedostateczne spożycie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (w tym omega-3) i błonnika pokarmowego oraz nadmiar węglowodanów przyswajalnych w odniesieniu do norm żywienia.
Warto zadbać o to, by w posiłkach mimo niższej wartości energetycznej występowała odpowiednia ilość witamin i składników mineralnych. Pozwoli to uniknąć niedoborów pokarmowych i zaburzeń pracy tarczycy.
Zasady diety w chorobie Hashimoto
Dieta osób z chorobą Hashimoto powinna składać się z czterech lub pięciu posiłków spożywanych w regularnych odstępach czasu. Pierwszy posiłek należy zjeść do godziny po przebudzeniu, ale w odstępie 30 minut od przyjęcia leku, zaś ostatni ok. 3 godzin przed snem.
Warto pamiętać o tym, żeby lek popić wodą, najlepiej niegazowaną, źródlaną lub niskozmineralizowaną. Wapń i żelazo (zawarte w posiłku lub podane w postaci suplementu diety) mogą osłabić działanie hormonu. Między przyjęciem leku a spożyciem posiłku bogatego w te składniki powinniśmy zachować ok. 2-godzinną przerwę, a w przypadku suplementu diety nawet 4-godzinną. Należy uważać również na produkty spożywcze mogące zmniejszać wchłanianie leku – np. na soję.
Na szczególną uwagę w diecie zasługuje pełnowartościowe białko, którego podaż powinna zostać zwiększona i stanowić ok. 15–20% energii diety. Dostarczenie odpowiedniej ilości białka może zapobiegać wypadaniu włosów, co jest częstym objawem u osób z zaburzeniami pracy tarczycy. Dodatkowo pełnowartościowe białko (głównie z produktów pochodzenia zwierzęcego – mięsa, ryb, jaj, mleka, serów, a także produktów roślinnych – amarantusa, komosy ryżowej, alg) jest dobrym źródłem tyrozyny, która jest substratem do powstawania tyroksyny.
By wspomóc funkcjonowanie układu odpornościowego, należy uzupełnić dietę o wielonienasycone kwasy tłuszczowe, szczególnie omega-3. Mają one działanie przeciwzapalne i wywierają pozytywny wpływ na profil lipidowy. Kwasy omega-3 możemy dostarczyć do organizmu poprzez włączenie do diety tłustych ryb morskich, tranu, oleju lnianego, siemienia lnianego, nasion chia i orzechów włoskich.
Ważne jest również dostarczenie wraz z dietą odpowiednich ilości:
– żelaza jako istotnego składnika enzymów, które biorą udział w syntezie hormonów tarczycy, znajduje się głównie w mięsie, rybach, wątrobie, pestkach dyni;
– selenu niezbędnego do syntezy hormonów tarczycy i łagodzenia stanu zapalnego, którego dobrymi źródłami są mięso, ryby, jaja, nabiał, zboża i kiełki;
– cynku, którego odpowiednia podaż (spożycie mięsa, jaj i produktów mlecznych) wpływa na prawidłowe wiązanie trijodotyroniny (FT3).
Należy pamiętać także o witaminie D3, gdyż sama dieta nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania na ten składnik. Synteza słoneczna nie jest wystarczająca i należy rozważyć odpowiednio dobraną suplementację – zwłaszcza w okresie od października do kwietnia.
Żywienie w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto jest zależne także od wyników badań poziomu hormonów tarczycy. Jeśli poziom tyreotropiny (TSH) wynosi powyżej 2 mg/dl, to produkty zawierające tzw. goitrogeny powinny być spożywane maksymalnie do 3 razy w tygodniu, głównie w formie gotowanej lub kiszonej.
Goitrogeny to związki, które hamują wchłanianie hormonów tarczycy stosowanych w leczeniu choroby Hashimoto. Zawarte są m.in. w soi, brokułach, brukselce, kalafiorze, kapuście i rzepie. W mniejszych ilościach występują także w prosie, gruszkach, truskawkach i szpinaku. Poddanie wymienionych produktów obróbce termicznej powoduje inaktywację goitrogenów o ok. 30%, dlatego dozwolone jest umiarkowane spożycie tych produktów. Całkowita eliminacja tych produktów z diety nie jest wskazana, gdyż dostarczają one także innych ważnych substancji odżywczych, jak witaminy i składniki mineralne.
Ponadto wykazano, że w niedoczynności tarczycy typu Hashimoto często występują zaburzenia gospodarki węglowodanowej, dlatego dieta powinna dodatkowo opierać się na produktach o niskim indeksie i niskim ładunku glikemicznym.
Skuteczność diety redukcyjnej w chorobie Hashimoto
Na podstawie przeprowadzonych badań oceniających skuteczność zastosowania diety redukcyjnej ze zwiększoną podażą błonnika (30 g/dobę) u pacjentek z BMI >25 kg/m² i chorobą Hashimoto zauważono, że dieta wzbogacona o błonnik pokarmowy zwiększa tempo redukcji masy ciała, co znacząco wpływa na poprawę skuteczności leczenia dietetycznego.
Badania wykazały, że utrata masy ciała u kobiet z prawidłowo leczoną chorobą Hashimoto (unormowaną gospodarką hormonalną) mieściła się w granicach zalecanych w procesie odchudzania (średnio 0,8 kg/tydzień).
Dodatkowo należy zauważyć, że nieodpowiedni tryb życia – brak aktywności fizycznej, praca siedząca – i złe nawyki żywieniowe to czynniki środowiskowe związane z występowaniem nadwagi i otyłości u osób z chorobami tarczycy.
Diety eliminacyjne w chorobie Hashimoto
Popularność diet restrykcyjnych i eliminacyjnych w chorobie Hashimoto jest niepokojąca. Dużo osób z Hashimoto eliminuje ze swojej diety gluten, laktozę, nabiał, jajka i warzywa psiankowate. Taka eliminacja nie u każdej osoby jest konieczna, ponieważ brakuje jednoznacznych dowodów naukowych potwierdzających jej skuteczność.
Wykluczenie niektórych produktów z diety może być efektywne u niektórych osób, np. w przypadku towarzyszącej celiakii lub alergii na białka mleka. Większość chorych nie odniesie jednak korzyści z takiego sposobu żywienia, tylko niepotrzebnie narazi się na niedobory pokarmowe.
Priorytetem u osób z chorobą Hashimoto jest unormowanie gospodarki hormonalnej farmakoterapią, a dieta ma za zadanie wspomóc funkcjonowanie tarczycy i poprawić wchłanianie leków.
Eliminacja glutenu
Występowanie celiakii u osób z Hashimoto jest od kilku do 10 razy częstsze niż u osób zdrowych.
W celu potwierdzenia lub wykluczenia współistniejącej celiakii, nietolerancji bądź alergii na gluten zalecane jest wykonanie specjalnych badań. Jeśli wyniki potwierdzą te podejrzenia, dopiero wtedy należy wykluczyć z diety produkty glutenowe.
Dieta bezglutenowa może także wspomóc redukcję masy ciała, ale wyłącznie u osób, którym gluten szkodzi, m.in. poprzez nasilenie stanu zapalnego tarczycy. U osoby zdrowej, bez celiakii, alergii lub nietolerancji, zastosowanie diety bez glutenu nie będzie miało wpływu na zmniejszenie masy ciała.
Eliminacja laktozy
Często u osób z Hashimoto występuje także nietolerancja laktozy. W tym kierunku również zalecane jest wykonanie badań i potwierdzenie lub wykluczenie ewentualnej nietolerancji. Jeśli masz niepokojące objawy po spożyciu produktów mlecznych, warto wykonać takie badania. Interwencja u osób ze współistniejącą nietolerancją i chorobą Hashimoto przyjmujących L-tyroksynę jest konieczna, gdyż nietolerancja laktozy obniża wchłanianie leku i być może wskazane będzie stosowanie większych dawek.
Holistyczne podejście do leczenia choroby Hashimoto, uwzględniające uzupełnianie niedoborów hormonów za pomocą leków, wprowadzenie odpowiednio zbilansowanej diety i aktywności fizycznej oraz zmianę trybu życia, jest najlepszą metodą leczenia.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Jagiełło M., Diagnoza lekarska choroby Hashimoto, „Food Forum” 2018, 6(28), 8–10.
Janczy A., Małgorzewicz S., Skuteczność diety redukcyjnej u pacjentek z chorobą Hashimoto, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2015, 6(3), 112–117.
Pietrych A., Filip R., Wpływ diety redukcyjnej na masę ciała u osób z nadwagą i otyłością, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2011, 92(3), 577–579.
Ratajczak A.E., Moszak M., Grzymisławski M., Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” 2017, 7(4), 305–311.
Stolińska-Fiedorowicz H., Redukcja masy ciała w przypadku niedoczynności tarczycy, „Współczesna Dietetyka” 2016, 8.
Wojsiat J., Ihnatowicz P., Postępowanie żywieniowe w chorobie Hashimoto, „Food Forum” 2018, 6(28), 12–16.
Zakrzewska E., Zegan M., Michota-Katulska E., Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2015, 48(2), 117–127.
