Żywienie i suplementacja a płodność mężczyzn
Nieodpowiedni styl życia, źle zbilansowana dieta, niska aktywność fizyczna i długotrwale utrzymujący się stres to czynniki obniżające płodność mężczyzn. Są one jednak modyfikowalne, co oznacza, że można mieć na nie wpływ. Uwzględnienie w codziennym jadłospisie produktów bogatych w wartościowe składniki i ograniczenie tych, które są niekorzystne dla organizmu, w znacznym stopniu może zwiększyć szanse na posiadanie potomstwa.
SPIS TREŚCI:
1. Kwasy tłuszczowe a płodność
2. Wpływ stresu oksydacyjnego
3. Antyoksydanty wśród witamin
4. Przeciwutleniające mikroelementy
5. Związki bioaktywne
6. Podsumowanie
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Kwasy tłuszczowe a płodność
Biorąc pod uwagę podstawowe składniki odżywcze, główne znaczenie dla męskiej płodności mają tłuszcze. Ważna jest zarówno ich jakość, jak i ilość w diecie. Udowodniono, że wysokie spożycie kwasów tłuszczowych nasyconych i tłuszczów trans (obecnych przede wszystkim w czerwonym mięsie, podrobach, tłustych produktach pochodzenia zwierzęcego, żywności typu fast food, utwardzanych margarynach, słodyczach i pieczywie cukierniczym) wpływa na obniżenie płodności i jakości nasienia. W jednym z badań zaobserwowano, że mężczyźni, którzy spożywali nasycone kwasy tłuszczowe w ilości co najmniej 15% całkowitej wartości energetycznej diety, mieli gorsze parametry nasienia. Objawiało się to niższą koncentracją plemników oraz zmniejszeniem ich całkowitej liczebności (T.K. Jensen i wsp. 2013).
Wysokie spożycie tłuszczów nasyconych przyczynia się do rozwoju hipercholesterolemii, czyli podwyższonego poziomu cholesterolu we krwi. Taki stan wiąże się z pogorszeniem płodności ze względu na obniżenie ruchliwości oraz wzrost niekorzystnych zmian morfologicznych plemników, a także zmniejszenie objętości spermy. W przeciwieństwie do tłuszczów nasyconych obecność jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych pozytywnie wpływa na zdrowie prokreacyjne. Wykazano, że płodni mężczyźni cechowali się wyższym stężeniem kwasów omega-3 we krwi i plemnikach w porównaniu z grupą, u której stwierdzono niepłodność (M.R. Safarinejad i wsp. 2010). W związku z tym w diecie powinny znaleźć się dobre źródła niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT). Do produktów obfitujących w kwasy omega-3 należą przede wszystkim tłuste ryby morskie (m.in. łosoś, makrela, sardynki), oleje lniany i rzepakowy, siemię lniane oraz orzechy włoskie.
2. Wpływ stresu oksydacyjnego
Na problemy z płodnością mężczyzn bardzo duży wpływ ma stres oksydacyjny. Jest to stan zaburzonej równowagi pomiędzy niekorzystnymi utleniaczami a związkami mającymi im przeciwdziałać, czyli tzw. przeciwutleniaczami. Czynniki, które powodują wzrost stresu oksydacyjnego, to m.in. dieta opierająca się na wysokoprzetworzonej żywności, palenie papierosów, spożywanie alkoholu, długotrwale utrzymujący się stan napięcia nerwowego, niewystarczająca ilość snu, a także przeciążenie organizmu na skutek nadmiernego wysiłku fizycznego. Zbyt duża ilość wolnych rodników i reaktywnych form tlenu negatywnie wpływa na plemniki. Następuje zmniejszenie ich ruchliwości, zmienia się skład oraz jakość nasienia. Uszkodzenie plemników wynikające ze stresu oksydacyjnego w bardzo wielu przypadkach jest istotną przyczyną męskiej niepłodności. Należy zadbać zatem o to, aby dieta obfitowała w związki wykazujące właściwości antyoksydacyjne. Wśród nich wymienić można niektóre witaminy, mikroelementy i naturalnie występujące w żywności składniki bioaktywne.
3. Antyoksydanty wśród witamin
Witamina C
Kwas askorbinowy, czyli witamina C, odgrywa istotną rolę jako przeciwutleniacz w plazmie nasienia (płyn otaczający plemniki). Jego stężenie jest tam 10-krotnie większe niż w osoczu krwi. Istnieją liczne badania potwierdzające korzystny wpływ witaminy C na jakość spermy (A. Agarwal i wsp. 2004). W jednym z nich obserwowano żywotność plemników po doustnym podaniu kwasu askorbinowego 2 razy dziennie w dawce 1000 mg. Po okresie 2 miesięcy odnotowano większą ruchliwość, poprawę morfologii oraz wzrost liczebności plemników (M. Akmal i wsp. 2006).
Pozytywny wpływ witaminy C na płodność wynika z hamowania spermaglutynacji (zlepiania się plemników utrudniającego ich swobodne przemieszczanie), a także ochrony DNA przed procesem utleniania. Ponadto witamina C bierze udział w syntezie hormonów steroidowych, do których zaliczają się androgeny (G. Shukla i wsp. 2014). Najbogatszym źródłem witaminy C są surowe warzywa i owoce. W diecie poprawiającej płodność warto zatem uwzględnić paprykę, brokuły, natkę pietruszki, czarną porzeczkę, jagody, truskawki oraz cytrusy.
Witamina E
Oprócz witaminy C korzystny wpływ na płodność mężczyzn wykazuje również witamina E. Należy ona do silnych antyoksydantów, dzięki czemu chroni plemniki przed uszkodzeniem wywołanym przez stres oksydacyjny. Hamuje proces utleniania wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, które stanowią składnik nasienia. Do naturalnych źródeł witaminy E należą oliwa z oliwek, oleje roślinne, migdały, kiełki i zarodki pszenicy, a także ciemnozielone warzywa. Istnieją badania potwierdzające pozytywny wpływ suplementacji witaminy E w połączeniu z innymi przeciwutleniaczami (A.M. Gil-Villa i wsp. 2009).
4. Przeciwutleniające mikroelementy
Selen
Wśród silnych przeciwutleniaczy znajduje się również selen. Podobnie jak witaminy C i E chroni komórki przed stresem oksydacyjnym. Ponadto jest składnikiem biorącym udział w procesie spermatogenezy (powstawania i dojrzewania plemników). W związku z tym niedobór selenu może skutkować zanikiem nabłonka plemnikotwórczego, zaburzeniem wytwarzania i dojrzewania plemników, a także nieprawidłową ich budową. Do najbogatszych źródeł selenu należą orzechy brazylijskie, ryby i owoce morza, jajka oraz czosnek.
W przeprowadzonych badaniach zaobserwowano, że suplementacja selenem zwiększa ruchliwość i stężenie plemników, poprawia ich stan morfologiczny, a także objętość nasienia (O.O. Oguntibeju, J.S. Esterhuyse, E.J. Truter 2009; M.K. Moslemi, S. Tavanbakhsh 2011). Wykazano także, że w połączeniu z N-acetylo-cysteiną przyczynia się do zwiększenia stężenia testosteronu oraz obniżenia poziomu FSH i LH (żeńskich hormonów płciowych, które dominują u kobiet, ale w mniejszych ilościach występują również u mężczyzn). Dzięki temu następuje poprawa płodności (M.R. Safarinejad, Sh. Safarinejad 2009).
Cynk
Innym ważnym mikroelementem o właściwościach antyoksydacyjnych jest cynk. Bierze on udział w metabolizmie hormonów i produkcji nasienia, a także chroni komórki rozrodcze przed bakteriami. Niedobór cynku wpływa na zmniejszenie ilości nasienia i żywotności plemników, obniżenie stężenia testosteronu, zaburzenia potencji oraz bezpłodność.
Przeprowadzone badania wśród mężczyzn ze zdiagnozowaną astenozoospermią (niewystarczającą liczbą plemników o prawidłowej ruchliwości) potwierdzają korzystne działanie cynku. Obserwuje się poprawę parametrów nasienia poprzez zwiększenie liczby plemników, wzrost ich żywotności oraz zdolności do zapłodnienia (L. Osadchuk i wsp. 2021). Należy podkreślić, że zapotrzebowanie na ten mikroelement wzrasta wraz ze zwiększoną aktywnością seksualną. Wynika to z tego, że każdy ejakulat zawiera ok. 5 mg cynku, dlatego należy zadbać o jego odpowiednie uzupełnienie. Do wartościowych źródeł tego pierwiastka należą owoce morza (zwłaszcza ostrygi), mięso i podroby, pestki dyni, nasiona roślin strączkowych, razowe pieczywo, zarodki i kiełki zbóż oraz kasza gryczana.
5. Związki bioaktywne
Likopen
Istotnym składnikiem diety wspierającym męską płodność jest likopen. Związek ten – należący do karotenoidów (naturalnych barwników roślinnych) – również wykazuje właściwości przeciwutleniające. Najbogatszym jego źródłem są pomidory. Warto zaznaczyć, że wchłanialność likopenu z przetworów pomidorowych jest lepsza niż z surowych warzyw. W związku z tym spożywanie pomidorów poddanych obróbce termicznej w postaci przecierów i sosów, a także soku pomidorowego będzie miało pozytywny wpływ na zdolności rozrodcze. W przypadku niepłodności można rozważyć suplementację. Badania potwierdzają, że likopen podawany przez 12 tygodni w dawce 25 mg poprawia morfologię plemników i jakość nasienia (M. Nouri i wsp. 2019).
L-karnityna
L-karnityna to organiczny związek syntetyzowany z dwóch aminokwasów – lizyny i metioniny. Bierze udział w metabolizmie lipidów, wykazuje także właściwości antyoksydacyjne, dzięki czemu chroni komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Występuje głównie w mięsie (najwięcej w baraninie i dziczyźnie) oraz produktach mlecznych. W celu poprawy jakości nasienia stosuje się połączenie L-karnityny z acetylo-L-karnityną. Badania wykazały, że po wprowadzeniu suplementacji zwiększyła się ruchliwość plemników, a także ich liczebność. Zmniejszył się natomiast indeks ich fragmentacji DNA, którego wysoka wartość świadczy o uszkodzeniu materiału genetycznego. Istotny jest fakt, że suplementacja tymi związkami uważana jest za skuteczną i jednocześnie bezpieczną (Y. Wang i wsp. 2010; K. Zaręba, G. Jakiel 2020).
Koenzym Q10
Wśród suplementów polecanych mężczyznom na poprawę płodności znajduje się również koenzym Q10. Jest to tzw. substancja witaminopodobna, która naturalnie występuje w błonach komórkowych ludzi, zwierząt i roślin. Wraz z wiekiem poziom i synteza koenzymu Q10 w organizmie się zmniejszają. Do jego źródeł pokarmowych należą: mięso (zwłaszcza wołowina i wieprzowina), podroby, tłuste ryby (łosoś, tuńczyk, śledź), oleje roślinne, orzechy, brokuły i szpinak.
Związek ten znany jest z opóźniania procesów starzenia, dlatego ma szerokie zastosowanie w kosmetyce. Jego działanie opiera się głównie na właściwościach antyoksydacyjnych. Z tego też powodu wykorzystuje się go również w celu poprawy parametrów świadczących o jakości nasienia. Badania potwierdzają, że przyjmowanie koenzymu Q10 w dawce 200–300 mg dziennie przez niepłodnych mężczyzn przyczyniło się do wzrostu ruchliwości i liczebności plemników, tym samym zwiększając ich zdolności rozrodcze (M.R. Safarinejad i wsp. 2012; R. Festa 2014; A.T. Alahmar 2019).
6. Podsumowanie
Dieta wspierająca płodność mężczyzn powinna uwzględniać nienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, a także dostarczać składników o charakterze antyoksydacyjnym. Szczególne znaczenie i potwierdzone naukowo korzystne działanie wykazują witaminy C i E, selen oraz cynk. Składniki te obecne są w wielu produktach spożywczych, dlatego łatwo dostarczyć je wraz z pożywieniem. W przypadku stwierdzonej niepłodności warto włączyć suplementację. Do najczęściej stosowanych i najlepiej przebadanych związków należą likopen, L-karnityna i koenzym Q10.
Bibliografia
Agarwal A. et al., Role of antioxidants in treatment of male infertility: an overview of the literature, „Reproductive BioMedicine Online” 2004, 8(6), 616–627.
Akmal M. et al., Improvement in Human Semen Quality After Oral Supplementation of Vitamin C, „Journal of Medicinal Food” 2006, 9(3), 440–442.
Alahmar A.T., The impact of two doses of coenzyme Q10 on semen parameters and antioxidant status in men with idiopathic oligoasthenoteratozoospermia, „Clinical and Experimental Reproductive Medicine” 2019, 46(3), 112–118.
Bojanowska M., Kostecka M., Dieta i styl życia jako czynniki wpływające na płodność, „Kosmos” 2018, 67(2), 425–439.
Festa R. et al., Coenzyme Q10 supplementation in infertile men with low-grade varicocele: an open, uncontrolled pilot study, „Andrologia” 2014, 46(7), 805–807.
Gil-Villa A.M. et al., Role of male factor in early recurrent embryo loss: do antioxidants have any effect?, „Fertility and Sterility” 2009, 92(2), 565–571.
Jensen T.K. et al., High dietary intake of saturated fat is associated with reduced semen quality among 701 young Danish men from the general population, „The American Journal of Clinical Nutrition” 2013, 97(2), 411–418.
Moslemi M.K., Tavanbakhsh S., Selenium – vitamin E supplementation in infertile men: effects on semen parameters and pregnancy rate, „International Journal of General Medicine” 2011, 4, 99–104.
Nouri M. et al., The effects of lycopene supplement on the spermatogram and seminal oxidative stress in infertile men: A randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial, „Phytotherapy Research” 2019, 33(12), 3203–3211.
Oguntibeju O.O., Esterhuyse J.S., Truter E.J., Selenium: its potential role in male infertility, „Pakistan Journal of Medical Sciences” 2009, 25(2), 332–337.
Osadchuk L. et al., Impact of seminal and serum zinc on semen quality and hormonal status: A population-based cohort study of Russian young men, „Journal of Trace Elements in Medicine and Biology” 2021, 68, epub.
Saez Lancellotti T.E. et al., Hypercholesterolemia Impaired Sperm Functionality in Rabbits, „PLoS ONE” 2010, 5(10), epub.
Safarinejad M.R. et al., Effects of the Reduced Form of Coenzyme Q10 (Ubiquinol) on Semen Parameters in Men with Idiopathic Infertility: a Double-Blind, Placebo Controlled, Randomized Study, „The Journal of Urology” 2012, 188(2), 526–531.
Safarinejad M.R. et al., Relationship of omega-3 and omega-6 fatty acids with semen characteristics, and anti-oxidant status of seminal plasma: A comparison between fertile and infertile men, „Clinical Nutrition” 2010, 29(1), 100–105.
Safarinejad M.R., Safarinejad Sh., Efficacy of Selenium and/or N-Acetyl-Cysteine for Improving Semen Parameters in Infertile Men: A Double-Blind, Placebo Controlled, Randomized Study, „The Journal of Urology” 2009, 181(2), 741–751.
Sawaniewska B., Gajewska D., Lange E., Wpływ sposobu żywienia na płodność kobiet i mężczyzn, „Kosmos” 2019, 68(2), 227–237.
Shukla G. et al., Nutritional Therapy for Male infertility, „Journal of Pharma Creations” 2014, 1(1), 11–16.
Szostak-Węgierek D., Sposób żywienia a płodność, „Medycyna Wieku Rozwojowego” 2011, 15(4), 431–436.
Walczak-Jedrzejowska R., Wolski J.K., Slowikowska-Hilczer J., The role of oxidative stress and antioxidants in male fertility, „Central European Journal of Urology” 2013, 66(1), 60–67.
Wang Y. et al., L-carnitine: Safe and effective for asthenozoospermia, „Zhonghua Nan Ke Xue” 2010, 16(5), 420–422.
Wiktorowicz K., Okręglicka K.M., Nitsch-Osuch A., Wpływ sposobu żywienia na płodność mężczyzn, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2019, 13(3), 133–140.
Zaręba K., Jakiel G., Wpływ L-karnityny i acetylo-L-karnityny na płodność mężczyzn, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2020, 5(3), 143–148.
