Wady postawy – skoliozy
Kolejną grupą wad postawy, jaką postanowiłem przedstawić, są skoliozy. Choroby te bardzo często są postrzegane jako niewielkie skrzywienia w obrębie kręgosłupa. W poniższym tekście zechcę jednak nieco szerzej przedstawić tę jednostkę chorobową, zwrócić uwagę na jej wieloukładowy charakter, a także na to, jak należy sobie z nią radzić.
SPIS TREŚCI:
1. Czym jest skolioza kręgosłupa?
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym jest skolioza kręgosłupa?
Definicja schorzenia określanego mianem skoliozy jest bardzo szeroka, dlatego ta użyta w tekście jest de facto utworzona z kilku innych, które moim zdaniem idealnie się uzupełniają. Skolioza to boczne skrzywienie kręgosłupa będące odchyleniem od osi anatomicznej całego kręgosłupa lub jego odcinka w trzech płaszczyznach: czołowej, strzałkowej i poprzecznej. Można więc przyjąć, że mamy do czynienia z trójpłaszczyznową deformacją kręgosłupa, której cechą charakterystyczną jest obecność rzeczywistego bocznego skrzywienia.
Oczywiście nie należy zapominać, że skoliozy rozwijają się głównie w wieku dziecięcym. Jednak brak leczenia lub niewłaściwie poprowadzona rehabilitacja mogą spowodować trwałe zmiany, które skutkują naprawdę poważnymi dysfunkcjami w późniejszych latach.
Przyczyn powstawania oraz rozwoju skolioz są jest bardzo wiele. W fachowej literaturze na temat patogenezy tego schorzenia możemy natrafić na wiele różnych poglądów. Część uczonych przyjmuje stanowisko, że głównym problemem jest tak zwane jądro skoliozy w obrębie kręgów, krążków międzykręgowych lub struktur więzadłowych. Mowa więc tutaj o biernym aparacie podpórczym kręgosłupa. Druga grupa doszukuje się przyczyny w upośledzeniu równowagi mięśniowej, która może być uwarunkowana zmianami w obrębie układu nerwowego.
Bez względu na stanowisko każdy z poglądów zgodnie potwierdza jeden fakt. W etiopatogenezie bocznych skrzywień kręgosłupa biorą udział dwa podstawowe czynniki – etiologiczny oraz biomechaniczny. Ten pierwszy jest zazwyczaj różnorodny i zapoczątkowuje cały proces patologii. Natomiast drugi jest wspólny dla każdego rodzaju skrzywienia bez względu na jego etiologię. Co więcej, działa on zgodnie z prawami fizyki i wzrostu. Można więc rzec, że jest to czynnik sterujący progresją skoliozy.
Warto również dodać, że znaczną część skolioz stanowią schorzenia idiopatyczne. Mianem tym określa się prawie 80% wszystkich schorzeń i odnosi się ono do tych patologii, które nie posiadają określonej i zdolnej do uchwycenia przyczyny.
Skoliozy są grupą jednostek chorobowych, które mogą być rozpatrywane pod względem wielu zmiennych. One natomiast niejako determinują przynależność poszczególnych skrzywień do systematycznych grup,
w których można rozpatrywać tę patologię. Poniżej przedstawiam podział skolioz ze względu na różne czynniki.
Etiologia:
– czynnościowe (zmiany ograniczają się do tkanek miękkich – po wyeliminowaniu czynnika wywołującego skoliozę następuje powrót do zdrowia),
– strukturalne (powodujące trwałe zmiany):
a) kostnopochodne,
b) neuropochodne,
c) mięśniopochodne.
Lokalizacja skrzywienia:
– szyjne,
– szyjno-piersiowe,
– piersiowe,
– piersiowo-lędźwiowe,
– lędźwiowe.
Liczba łuków:
– jednołukowe (odcinkowe lub całkowite),
– wieloodcinkowe.
Pierwotność skrzywienia:
– pierwotne,
– wtórne (następstwo konkretnych i zdolnych do uchwycenia zmian).
Okres ujawnienia się skrzywienia:
– wrodzone,
– rozwojowe,
– nabyte.
Stopień wyrównania się czynno-biernego skrzywienia:
– czynne (zdolne do wyrównania poprzez odpowiednie napięcie konkretnych grup mięśniowych),
– bierne (wyrównanie następuje dzięki konkretnym pozycjom i ułożeniom ciała).
Wielkość kąta skrzywienia wyrażanego w stopniach*:
– I stopnia → do 20º,
– II stopnia → od 20 do 40º,
– III stopnia → od 40 do 60º,
– IV stopnia → powyżej 60º.
*podział według Bogdanowa.
Stopień mechanicznego wyrównania skrzywienia:
– wyrównane (suma wartości kątowych wygięć wtórnych jest
w przybliżeniu równa wartości kątowej wygięcia pierwotnego),
– niewyrównane (wartość kątowa wygięcia pierwotnego jest znacznie większa od sumy wartości kątowych wygięć wtórnych).
Jak widać, skolioza jest schorzeniem, które można rozpatrywać pod wieloma względami, dlatego należy zwracać uwagę na większą liczbę cech niż sama wielkość skrzywienia. Dzięki temu będzie łatwiej ją sklasyfikować oraz zaplanować postępowanie niezbędne do jej wyleczenia.
Skoliozy to „podstępna” grupa schorzeń, która bez prawidłowego postępowania diagnostycznego jest trudna do wykrycia. Głównym powodem jest fakt, że jako jedne z nielicznych patologii narządu ruchu nie powodują podwyższenia temperatury oraz nadmiernego widocznego zaczerwienienia w obszarze chorobowym. Niemniej jednak istnieją symptomy, które pozwalają nam na ich rozpoznanie.
Jak już zostało wspomniane, skoliozy to trójpłaszczyznowe deformacje kręgosłupa. W związku z tym objawy będą uwidaczniały się w każdej z tych płaszczyzn. W przypadku płaszczyzny czołowej będziemy mieli do czynienia z tak zwanym wyboczeniem, czyli odchyleniem od osi anatomicznej ciała. Jest to wada o charakterze asymetrycznym, ale o tym nieco później. W płaszczyźnie strzałkowej następuje zmiana wielkości w obrębie fizjologicznych krzywizn. Natomiast w płaszczyźnie poprzecznej obserwuje się tak zwaną rotację.
Rotacja kręgów jest zjawiskiem polegającym na ich obróceniu wokół własnej osi podłużnej. Efektem tego jest przemieszczenie trzonu kręgu w kierunku wypukłości, a wyrostków kolczystych w rejony wklęsłości skrzywienia.
W przypadku odcinka piersiowego dochodzi do powstania deformacji określanej mianem garba żebrowego, natomiast w odcinku lędźwiowym nazywa się ją wałem mięśniowym. Będąc już w temacie wypukłości
i wklęsłości skrzywienia, warto dodać, jak zachowują się mięśnie.
W pierwszym przypadku, struktury kurczliwe zostaną osłabione i nadmiernie rozciągnięte. Z kolei w „wybrzuszonych" obszarach odnotujemy nadmierne napięcie, a niekiedy nawet i przykurcze.
Wracając do wspomnianej asymetrii – jest to niejako szczęście w nieszczęściu. Dysproporcyjny charakter tej patologii ułatwia nieco zadanie, jeżeli chodzi o diagnozowanie. Mianowicie mowa tu o zauważalnych odchyleniach w symetrii konkretnych struktur anatomicznych. Elementy, na które należy zwrócić uwagę, dotyczą nie tylko tułowia, ale również miednicy i kończyn dolnych.
Z przodu:
– kąty szyjno-barkowe,
– wyrostki barkowe łopatek,
– mięśnie kapturowe,
– brodawki sutkowe,
– kolce biodrowe przednie górne,
– „trójkąty talii".
Z tyłu:
– kąty szyjno-barkowe,
– wyrostki barkowe łopatek,
– kąty dolne łopatek,
– wysokość i obrysy talerzy biodrowych,
– kolce biodrowe tylne górne,
– przebieg linii wyrostków kolczystych,
– „trójkąty talii".
Kolejnym istotnym faktem jest zjawisko określane mianem torsji. Proces ten dotyka głównie te elementy, w przypadku których proces kostnienia nie został jeszcze zakończony. Najprostszym wytłumaczeniem tego zjawiska jest boczne przesunięcie oraz zmiana kształtu kręgu. Jednak aby oddać jego całkowity sens, posłużę się innym określeniem: „to obrót, w czasie którego biologiczno-plastyczny kręg napotyka na opory tkanek miękkich przykręgosłupowych, co prowadzi do deformacji jego kształtu".
Ostatnią grupę objawów stanowią niejako następstwa oraz efekty działalności skoliozy w pozostałych układach. Pomimo faktu, że jest to wada dotycząca stricte kręgosłupa, deformacje będą również zauważalne
w obrębie klatki piersiowej, co może przyczynić się do zmiany lokalizacji zawartych w niej narządów wewnętrznych. Przy dużych skrzywieniach może dojść do zaburzeń oddechowych, które są efektem prawie całkowitego wyłączenia płuca po stronie wypukłej oraz rozedmy drugiego w części wklęsłej. Następstwem tego patologicznego stanu może być przerost prawej komory serca oraz dysfunkcje o charakterze krążeniowym.
Bardzo często może również dojść do zmian w obrębie układu nerwowego. Zwężenie otworów międzykręgowych po stronie wklęsłej oraz liczne uciski na korzenie rdzenia kręgowego mogą powodować takie objawy jak nerwobóle oraz objawy „korzonkowe". Jak się więc okazuje, skoliozy możemy zaliczyć do grupy chorób wieloukładowych.
Oprócz wcześniej wspomnianej metody wizualnej oceny postawy oraz symetryczności struktur istnieją inne sposoby diagnozowania skolioz. Jedną z nich jest popularna Metoda Cobba.
Ten schemat polega na wykreśleniu prostych wzdłuż górnej powierzchni górnego kręgu krańcowego oraz dolnej powierzchni dolnego kręgu krańcowego. Kręgi krańcowe oznaczają początek i koniec skrzywienia. Do uzyskanych linii rysujemy proste prostopadłe, które wskazują kąt stanowiący wielkość wygięcia w stopniach. Możliwe jest dzięki temu, że owe proste przecinają się z boku wygięcia. W praktyce bierze się pod uwagę nie właściwy kąt, ale tak zwany kąt dopełniający (górny albo dolny). Jego wartość liczbowa wzrasta proporcjonalnie do zwiększania się deformacji.
Inną i równie popularną metodą są badania obrazowe za pomocą RTG.
W jego przypadku wyniki są jednoznaczne, pozwala także na wykrycie rotacji i torsji. Zazwyczaj wykonujemy dwa zdjęcia w różnych pozycjach – stojącej i leżącej. Powodem takiego postępowania jest możliwość wykazania różnicy wartości kątowych wygięć w zależności od ułożenia ciała. Owe różnice świadczą o gibkości i korektywności wygięć przez wyeliminowanie siły ciężkości.
W przypadku skolioz należy zdać sobie sprawę, że najważniejszy jest czas. Im schorzenie zostanie szybciej wykryte, tym większa szansa na jego zastopowanie, a nawet całkowite zniesienie. Istnieje reguła, że dopóki trwa wzrost kostny, a aparat ruchu jest zdolny do „modelowania", należy prowadzić intensywną rehabilitację ukierunkowaną na korekcję powstałego skrzywienia.
Postępowanie terapeutyczne w przypadku skolioz powinno opierać się przede wszystkim na gimnastyce korekcyjnej. Jego podstawę powinny tworzyć następujące zasady:
– rozciąganie mięśni po stronie wklęsłej oraz wzmacnianie struktur w wypukłych fragmentach,
– odzyskanie fizjologicznych krzywizn,
– działanie derotacyjne,
– zachowanie lub odtworzenie pełnej ruchomości kręgosłupa we wszystkich płaszczyznach,
– wyrobienie nawyku przyjmowania prawidłowej postawy ciała podczas wykonywania wszystkich codziennych czynności,
– uaktywnienie narządu ruchu, układu oddechowego i układu krążeniowego, a także poprawa ogólnej wydolności organizmu,
– uzyskanie odpowiedniej siły mięśniowej, głównie mięśni posturalnych (przede wszystkim mięśnie brzucha),
– utrzymanie i/lub zwiększenie ruchomości w stawach,
– pozycjonowanie tułowia – stosowanie ćwiczeń mających wypośrodkować postawę ciała. Utrzymanie wyprostowanej głowy, szyi i tułowia ponad właściwie ustawioną miednicą.
Jednym z głównych punktów postępowania rehabilitacyjnego są ćwiczenia asymetryczne. To aktywności, które dążą do wygięcia kręgosłupa w stronę przeciwną do istniejącego skrzywienia. W przypadku ich stosowania należy pamiętać o bezwzględnym stosowaniu symetrycznego układu ciała we wszystkich pozycjach wyjściowych. W przeciwnym przypadku mogą one powodować pogłębienie skrzywień kompensacyjnych. Ćwiczenia przeciwwskazane w przypadku tej jednostki chorobowej to wszelkiego rodzaju aktywności antygrawitacyjne, elongacyjne oraz pozycje prowadzące do wydłużenia kręgosłupa, np. zwisy.
Inną i równie popularną metodą leczenia skolioz jest stosowanie zaopatrzenia ortopedycznego w formie gorsetów. Ich głównym celem jest stabilizacja punktów końcowych (jak miednica i głowa), a także całego szkieletu osiowego. Oprócz tego poniekąd wymuszają na pacjencie przyjmowanie prawidłowej postawy ciała, powodują korekcje skrzywienia,
a także zapobiegają jego progresji. Gorsety powinny być stosowane
w przypadku niezakończonego wzrostu kostnego oraz skolioz progresujących o wartości od 25 do 45º. W przypadku skrzywień o niższej wartości (tj. poniżej 25º) warunkiem noszenia gorsetu jest fakt, że odnotowujemy tutaj dużą progresję, czyli powyżej 5º w ciągu 6 miesięcy.
