Choć współcześnie kanon piękna się zmienia, z każdym rokiem rośnie liczba osób niezadowolonych ze swojego wyglądu. Niska samoocena w połączeniu z presją społeczeństwa prowadzi do zaburzeń odżywiania, które mogą powodować poważne problemy zdrowotne. Warto poznać rodzaje zaburzeń odżywiania, czynniki ryzyka i najczęstsze objawy, by jak najwcześniej dostrzec rozwijające się schorzenie.

 

SPIS TREŚCI:

1. Zaburzenia odżywiania – czynniki ryzyka

2. Anoreksja – kryteria rozpoznania

3. Anoreksja – obraz pacjenta

4. Bulimia – kryteria rozpoznania

5. Bulimia – obraz pacjenta

6. Ortoreksja – obraz pacjenta

7. Ortoreksja – grupy ryzyka

8. Bigoreksja – obraz pacjenta

 

1 / 4
A jaki Ty masz cel? Nie trać czasu i zacznij już dziś! Skorzystaj z profesjonalnej opieki.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.

 

 

 

1. Zaburzenia odżywiania – czynniki ryzyka
Zaburzenia na tle psychologicznym niejednokrotnie mają wielowątkową etiologię. W przypadku zaburzeń odżywiania czynniki ryzyka należy podzielić na kilka grup.

 

Czynniki kulturowe:
– presja mediów promujących szczupłą, umięśnioną sylwetkę jako symbol sukcesu sukcesu, zdrowia i samokontroli;
– wygląd zewnętrzny jako podstawowe kryterium oceny człowieka oraz powód do wytykania wad i niedoskonałości;
– moda na stosowanie diety, jest to oznaką silnej woli i mocnego charakteru.

 

Czynniki rodzinne:
– predyspozycje genetyczne do wrodzonego osłabienia mechanizmów samokontroli;
– występowanie zaburzeń odżywiania w rodzinie;
– trudne dzieciństwo z występującą przemocą fizyczną i/lub psychiczną, niejednokrotnie także z chorobą alkoholową członka rodziny;
– brak należytej uwagi ze strony rodziców lub wręcz przeciwnie – nadmierna kontrola i narzucanie wygórowanych wymagań;
– brak bliskich relacji w rodzinie, niespożywanie wspólnych posiłków, które kształtują prawidłowe nawyki żywieniowe.

 

Czynniki indywidualne:
– wysokie ambicje, usilne dążenie do perfekcji;
– zaburzony obraz własnego ciała;
– niska samoocena;
– wybór kariery zawodowej, w której niezbędne jest posiadanie szczupłej sylwetki, np. modeling, taniec, łyżwiarstwo figurowe, gimnastyka;
– nieprzyjemne doświadczenia związane z nadmierną masą ciała w dzieciństwie;
– brak akceptacji wśród rówieśników;
– potrzeba buntu, panowania nad ciałem i samokontroli (B. Józefik, M. Wolska 2009).

 

2. Anoreksja – kryteria rozpoznania
Anorexia nervosa, znana również jako jadłowstręt psychiczny, to niezwykle złożona przypadłość. Jej podstawą jest nieprawidłowy stosunek do jedzenia, któremu towarzyszą symptomy o podłożu psychicznym i somatycznym. Głównym założeniem jest celowa utrata masy ciała, a następnie jej utrzymanie przy pomocy wszelkich dostępnych środków. W znacznym stopniu dotyka dziewczęta i młode kobiety, jednak przypadki zdarzają się również wśród chłopców w okresie dojrzewania lub kobiet aż do czasu menopauzy (H. Sommer 2016). Anoreksja widnieje w międzynarodowej klasyfikacji chorób w kategorii zaburzeń karmienia i odżywiania.

 

Kryteria diagnostyczne to:
– ograniczenie spożycia kilokalorii, co prowadzi do znacznej utraty masy ciała, która mieści się poniżej normy rozwojowej lub odpowiedniej dla płci i wieku;
– strach przed zwiększeniem masy ciała i otyłością lub podejmowanie usilnych starań, by zakłócić prawidłowy przyrost masy ciała pomimo zbyt szczupłej sylwetki;
– zaburzenia postrzegania masy ciała oraz kształtu sylwetki lub brak świadomości konsekwencji zbyt niskiej masy ciała, nadmierny wpływ wyglądu zewnętrznego na samoocenę;
– zanik przynajmniej 3 cykli menstruacyjnych u kobiet, które już miesiączkowały, lub utrata libido u mężczyzn.

  Fabryka Siły Sklep

Kryterium diagnostycznym jest także wskaźnik masy ciała (BMI), którego wartość wynosi poniżej 17,5 kg/m2, przy czym wartość poniżej 13 jest wskazaniem do hospitalizacji. U dzieci ocena tego wskaźnika odbywa się za pomocą odpowiednich siatek percentylowych.

 

3. Anoreksja – obraz pacjenta
W przebiegu choroby kształtuje się jeden z dwóch rodzajów zachowania pacjenta. Typ restrykcyjny charakteryzuje się utratą masy ciała osiągniętą dzięki stosowaniu diety, głodówek i/lub wykonywaniu bardzo intensywnych ćwiczeń fizycznych.

 

W przypadku drugiego typu – żarłoczno-wydalającego – u pacjenta występują epizody objadania się, po których dochodzi do zachowań kompensacyjnych w celu wydalenia spożytej treści pokarmowej.

Anoreksja ma wiele bardzo charakterystycznych objawów, jednak nie zawsze są one widoczne na początku choroby. Wraz z kolejnymi traconymi kilogramami są coraz bardziej zauważalne i niepokojące. Osoba chora na anoreksję ma niską samooceną i zaburzony obraz własnego ciała. Mimo niskiej masy ciała postrzega siebie jako osobę z nadwagą lub osobę otyłą. Ambicje, czasem narzucane także przez członków rodziny, skutkują usilnym dążeniem do perfekcji, osiągania sukcesów, a równocześnie wywołują paraliżujący strach przed porażką.

 

Pomijanie posiłków oraz bardzo intensywne treningi są spowodowane lękiem przed wzrostem masy ciała. Dążenie do osiągnięcia umięśnionego, jędrnego ciała bez dostarczania odpowiedniej liczby kilokalorii przynosi odwrotne efekty. Osoby cierpiące na anoreksję są w konsekwencji wyniszczone, zmęczone, doskwierają im bezsenność, samotność i depresja. Powyższe objawy i skutki wynikające z przebiegu choroby są bezwzględnym wskazaniem do kontaktu ze specjalistą w celu podjęcia leczenia (H. Sommer 2016).

 

4. Bulimia – kryteria rozpoznania
Bulimia psychiczna, podobnie jak anoreksja, widnieje w międzynarodowej klasyfikacji chorób.

 

Kryteria diagnostyczne:
– powtarzające się epizody kompulsywnego objadania się charakteryzujące się spożywaniem w określonym czasie istotnie większej ilości jedzenia oraz poczuciem braku kontroli podczas epizodu;
– powtarzające się niewłaściwe zachowania kompensacyjne w celu zapobiegania przyrostowi masy ciała;
– epizody objadania się oraz zachowania kompensacyjne występują średnio co najmniej raz w tygodniu przez okres trzech miesięcy;
– samoocena osoby chorej jest przesadnie uzależniona od kształtu sylwetki i masy ciała.

 

Napady objadania się rzadko wywoływane są głodem fizjologicznym. Najczęściej wiążą się z napięciem nerwowym, przygnębieniem, smutkiem, a czasem nawet znudzeniem. W trakcie napadu dochodzi do całkowitej utraty kontroli – braku świadomości, ile i co jest spożywane. Bulimicy sięgają zarówno po wysokokaloryczne, przetworzone potrawy, jak i surowe lub konserwowe produkty.

 

Bezpośrednio po napadzie odczuwane są ulga i spadek napięcia. Stan ten trwa jednak krótko, ponieważ chwilę później pojawiają się ogromne poczucie winy, wyrzuty sumienia i wstyd. U osób chorych dochodzi do zachowań kompensacyjnych takich jak wymioty czy zażywanie środków przeczyszczających. Ma to zapobiegać wzrostowi masy ciała.

 

5. Bulimia – obraz pacjenta
Rozpoznanie symptomów bulimii jest nieco trudniejsze niż rozpoznanie anoreksji. Pacjent ma najczęściej prawidłową masę ciała lub niewielką nadwagę. Często ze względu na okres dojrzewania zaczyna coraz bardziej skupiać się na swoim wyglądzie zewnętrznym. Jest to również czas podejmowania pierwszych prób odchudzania czy intensywnych treningów fizycznych. Zachowania te są charakterystyczne dla osób w tym wieku, dlatego na początku mogą nie wzbudzać podejrzeń. Napady objadania się oraz zachowania kompensacyjne odbywają się w samotności, co również nie ułatwia postawienia szybkiej diagnozy.

 

Można jednak wymienić kilka charakterystycznych cech osoby chorej. Bulimicy często cierpią na bóle brzucha spowodowane przyjmowaniem środków przeczyszczających i moczopędnych. Stan skóry i włosów wskazuje na duże niedobory składników odżywczych. Unikają spożywania posiłków w towarzystwie innych osób. Współlokatorzy zauważą także znikanie dużej ilości żywności w stosunkowo krótkim czasie. Świadomość braku kontroli i jednoczesna bezsilność będą prowadzić do izolacji społecznej.

 

Jednocześnie bulimicy potrzebują opieki i poczucia bycia kontrolowanym ze względu na brak zaufania do samego siebie. Dlatego też u osób z bulimią niejednokrotnie diagnozuje się osobowość borderline, oznaczającą chwiejność emocjonalną (E. Kędra 2011). Występują zachowania impulsywne, do których należą próby samookaleczenia, kradzieży, uzależnienie od leków lub alkoholu.

 

6. Ortoreksja – obraz pacjenta
Amerykański lekarz, który jest autorem definicji ortoreksji, opisał ją na podstawie własnych doświadczeń. W pewnym momencie swojego życia zaobserwował nietypową koncentrację na jakości spożywanego jedzenia. Jego motywacją nie było osiągnięcie szczupłej sylwetki czy obniżenie masy ciała, a jedynie dbałość o zdrowy styl życia. Wydawać by się mogło, że takie postępowanie ma wydźwięk jedynie pozytywny, dlatego na początku nie jest niepokojące.

 

Problem pojawia się w momencie, gdy myślenie o jedzeniu zajmuje tyle czasu, że brakuje go na inne codzienne czynności. Można zaobserwować potrzebę planowania posiłków z dużym wyprzedzeniem, dbałość o dokładną wagę i kaloryczność produktów czy jakość opakowań, w których są kupowane i przetrzymywane. Symptomem niepokojącym jest także napięcie nerwowe podczas wykonywania czynności niezwiązanych z jedzeniem, które są uznawane za stratę czasu.

 

Wraz z postępem choroby wykluczana jest coraz większa liczba produktów spożywczych ze względu na obawę przed ich negatywnym wpływem na zdrowie. Dochodzi do sytuacji, w której osoba z ortoreksją spożywa jedynie kilka produktów, które uważa za względnie jakościowe. Konsekwencjami takiego postępowania są znaczne niedobory składników odżywczych, zaburzenie gospodarki kwasowo-zasadowej, obniżanie masy ciała i pogorszenie stanu zdrowia.

 

Ortorektycy izolują się od społeczeństwa, nie uczestniczą w spotkaniach, podczas których spożywane jest jedzenie, a nawet zaniedbują swoje obowiązki zawodowe. Koncentracja na planowaniu i przygotowywaniu pożywienia nie pozwala im na utrzymywanie relacji towarzyskich. W skrajnych przypadkach może dojść do utraty pracy oraz opuszczenia przez członków rodziny.

 

Niektóre publikacje sugerują, że ortoreksja może być czynnikiem ryzyka wystąpienia anoreksji lub bulimii w przyszłości (N.S. Koven, A.W. Abry 2015 oraz A. Brytek-Matera 2012). Inne natomiast nie potwierdzają tej zależności (I. Łucka i wsp. 2019), dlatego temat ten wymaga dalszych badań.

 

7. Ortoreksja – grupy ryzyka
Istnieją grupy osób, które są bardziej narażone na zachorowanie na ortoreksję. W pierwszej kolejności są to dietetycy i technologowie żywienia, którzy zawodowo zajmują się tematyką żywności. Duża świadomość jakości produktów spożywczych i ich wpływu na funkcjonowanie organizmu sprawia, że istnieje większe ryzyko nadmiernej koncentracji na jedzeniu.

 

Kolejną grupą są alergicy oraz osoby z nietolerancjami pokarmowymi. Z obawy przed niepożądanymi objawami po spożyciu niektórych produktów z założenia je wykluczają. Podobnie jest z osobami stosującymi restrykcyjne diety redukcyjne, które za wszelką cenę chcą osiągnąć upragnioną sylwetkę. Ortoreksja może także wystąpić u zawodowych sportowców. Brak umiejętności doboru produktów przed- i potreningowych może prowadzić do wybierania jedynie sprawdzonych posiłków, które nie wywołują problemów żołądkowych.

 

8. Bigoreksja – obraz pacjenta
Niezadowolenie z wyglądu zewnętrznego u młodych chłopców występuje rzadziej niż u dziewcząt (M.J. Duncan i wsp. 2006). Niemniej jednak media promują również ideał sylwetki u płci męskiej. W przeciwieństwie do pożądanej u kobiet szczupłej sylwetki mężczyźni skupiają się na sile i muskulaturze. Jeśli jest to źródłem dyskomfortu psychicznego i zaburza funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie, może dojść do zjawiska dysmorfii mięśniowej, zwanej bigoreksją. Charakteryzuje się nadmiernym dążeniem do zwiększenia masy mięśniowej, spowodowanym ciągłym niezadowoleniem ze swoich wyników. Codzienne treningi pochłaniają zbyt wiele czasu, którego brakuje na wypełnianie obowiązków prywatnych i zawodowych.

 

Pomimo ponadprzeciętnie rozbudowanej sylwetki osoba cierpiąca na bigoreksję unika sytuacji, w których miałaby eksponować swoje ciało (J.E. Leone, E.J. Sedory, K.A. Gray 2005). Uczestnik jednego z badań naukowych przyznał, że treningi polegające na podnoszeniu ciężarów, dieta oraz obserwacja ciała zajmują 90% dnia. (H.G. Pope Jr., K.A. Philips, R. Olivardia 2000). Podczas innego badania dowiedziono, że osoba chorująca na bigoreksję przegląda się w lustrze średnio 9–12 razy dziennie, a niektórzy nawet 50 razy. Dla porównania – mężczyźni podnoszący ciężary robią to średnio tylko 3 razy dziennie (U. Kluczyńska 2014).

Dbałość o muskulaturę jest oficjalnie motywowana chęcią prowadzenia zdrowego stylu życia. Niestety, osoby chorujące na bigoreksję kontynuują intensywne treningi i restrykcyjną dietę mimo negatywnych konsekwencji.

 


Bibliografia
Brytek-Matera A., Orthorexia nervosa – an eating disorder, obsessive-compulsive disorder or disturbed eating habit?, „Archives of Psychiatry and Psychotherapy” 2012, 14(1), 55–60.
Duncan M.J. et al., Body dissatisfaction, body fat and physical activity in British children, „International Journal of Pediatric Obesity” 2006, 1(2).
Józefik B., Wolska M., Anoreksja i bulimia u dzieci i młodzieży, Warszawa 2009.
Kędra E., Zaburzenia odżywiania – znak naszych czasów, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” 2011, 1(2), 169–175.
Kluczyńska U., Bigoreksja, czyli kłopoty mężczyzn z ciałem, „Ars Educandi” 2014, 11, 97–108.
Koven N.S., Abry A.W., The clinical basis of orthorexia nervosa: Emerging perspectives, „Neuropsychiatric Disease and Treatment” 2015, 11, 385–394.
Leone J.E., Sedory E.J., Gray K.A., Recognition and Treatment of muscle Dysmorphia and Related Body Image Disorders, „Journal of Athletic Training” 2005, 40(4), 352–359.
Łucka I. et al., Ortoreksja – oddzielna jednostka chorobowa, spektrum zaburzeń odżywiania czy wariant zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych?, „Psychiatria Polska” 2019, 53(2), 371–382.
Pope H.G. Jr., Philips K.A., Olivardia R., The Adonis Complex: the secret crisis of male body obsession, Nowy Jork 2000.
Sommer H., Anoreksja nastolatek w świetle badań: droga do sukcesu czy akt powolnej autodestrukcji, „Lubelski Rocznik Pedagogiczny” 2016, 35(1), 235–257.
Starzomska M., Anoreksja – trudne pytania, Kraków 2006.