Tlenoterapia – działanie, wskazania, zalety
Nie ulega wątpliwości, że tlen jest pierwiastkiem niezbędnym dla człowieka. Jeden z podstawowych składników powietrza okazuje się również czynnikiem terapeutycznym. Tlenoterapia, która często jest rekomendowana osobom chorym, ma też pozytywne znaczenie w kontekście profilaktyki i wsparcia osób zdrowych. Jakie korzyści można uzyskać dzięki tlenoterapii? Czy tlenoterapia może być realizowana w warunkach domowych? Kto może z niej korzystać?
SPIS TREŚCI:
1. Czym jest tlenoterapia?
2. Aparatura do tlenoterapii – co warto stosować?
3. Tlenoterapia – działanie i efekty
4. Wskazania do tlenoterapii
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym jest tlenoterapia?
Jak sama nazwa wskazuje, tlenoterapia to forma leczenia, która wykorzystuje tlen. Jej istotą jest podawanie pacjentowi powietrza o zwiększonym stężeniu tlenu (> 90%). Leczenie tlenem jest w głównej mierze skierowane do osób o obniżonej saturacji – wysyceniu krwi tlenem – oraz w przypadku ograniczonej możliwości samodzielnego oddychania lub jej całkowitego braku.
Tlenoterapia może przybierać dwie formy:
– bierną, która wymaga świadomego i samodzielnego zaangażowania chorego w proces oddychania; może być realizowana w warunkach domowych, co określa się jako domowe leczenie tlenem (DLT);
– czynną – skierowaną do osób, które nie są zdolne do aktywnego oddechu lub są nieświadome, np. w śpiączce; ten rodzaj tlenoterapii dotyczy wyłącznie leczenia szpitalnego.
Innym kryterium podziału tlenoterapii jest sposób dostarczania tlenu. U części osób może być podawany w trybie sesyjnym (tlenoterapia przerywana) bądź nieustannie (tlenoterapia ciągła), co jest dostosowywane do potrzeb pacjenta wynikających z aktualnego stanu zdrowia i możliwości układu oddechowego.
Tlenoterapia normobaryczna
Normobaria to specyficzny rodzaj tlenoterapii, w której wykorzystywana jest specjalna mieszanka powietrza. O ile w zwykłej terapii koncentracja tlenu wynosi mniej więcej 90%, tak w tym przypadku jest to ok. 40%, a oprócz cennego tlenu wdychane powietrze zawiera do 3% dwutlenku węgla i 0,5% wodoru. W tlenoterapii normobarycznej ciśnienie dostarczanego powietrza wynosi do 1500 hPa. Zabiegi są realizowane w specjalnie zaprojektowanych pomieszczeniach, czas trwania jednorazowej sesji nie jest ograniczony.
Tlenoterapia hiperbaryczna
Nieco inaczej jest w przypadku hiperbarii. Zabiegi tlenoterapii hiperbarycznej wykorzystują powietrze o 100% koncentracji tlenu, pozbawione domieszek innych gazów. Uczestnik sesji przebywa w niewielkiej kapsule wykonanej ze stali lub akrylu (tzw. komora hiperbaryczna), w której ciśnienie powietrza wynosi 1300–1500 hPa. Sesja przeważnie trwa 60–120 minut.
2. Aparatura do tlenoterapii – co warto stosować?
W przeszłości do tlenoterapii wykorzystywano butle tlenowe, które niekiedy nadal są używane w przypadku leczenia szpitalnego. Niemniej jednak coraz częściej odchodzi się od ich stosowania, co wynika z szeregu wad, jakie niosą za sobą tego typu urządzenia. Przede wszystkim butle tlenowe wymagają regularnej wymiany po zużyciu. Ponadto przetrzymywanie zbiornika z tlenem jest po prostu niebezpieczne – nawet najmniejsza wada mechaniczna butli grozi wybuchem, co oznacza konieczność przechowywania ich w odpowiednich warunkach (zwykle poza domem i nie w zamkniętym pomieszczeniu). To natomiast skutkuje wieloma problemami m.in. dla osób starszych lub mieszkających samotnie. Nie można też zapominać, że tlenoterapia z użyciem butli tlenowych jest kłopotliwa w zakresie ustalenia odpowiedniego tempa napływu tlenu. Przeważnie konieczne jest zaangażowanie osoby doświadczonej, np. pielęgniarki środowiskowej.
Obecnie w tlenoterapii wykorzystuje się koncentratory tlenu. To urządzenia niezwykle proste i wygodne w obsłudze, które w zdecydowanej większości są zautomatyzowane. Ich działanie polega na pobieraniu powietrza z otoczenia, a następnie filtrowaniu z zawartych gazów w celu wzrostu wysycenia stężenia tlenu. Oznacza to, że koncentratory działają właściwie wszędzie i w przeciwieństwie do butli dostarczany tlen nie ulega zużyciu. Do funkcjonowania wymagają wody destylowanej, która zadba o odpowiednie nawilżenie i czystość generowanego powietrza. Ponadto nie stwarzają niebezpieczeństwa wybuchu.
Koncentratory tlenowe oferują zarówno ciągły, jak i przerywany tryb pracy, a na dodatek występują w dwóch formach:
– stacjonarne koncentratory są skierowane do pacjentów o ograniczonej mobilności, np. leżących po przebytej operacji;
– przenośne koncentratory (np. na baterie lub akumulatory) stanowią bardzo dobre rozwiązanie dla osób chodzących, np. podczas spaceru czy zakupów.
Do tlenoterapii czynnej używa się wyłącznie respiratorów, co oznacza, że przeznaczona jest tylko dla pacjentów hospitalizowanych. Tlen z kolei jest podawany pacjentom za pomocą donosowej kaniuli (tzw. wąsy tlenowe) lub dzięki specjalnej masce tlenowej.
Czy koncentrator tlenu jest refundowany?
Koszt zakupu koncentratora tlenu jest wysoki i przeważnie wynosi ok. kilka tysięcy złotych. Rozwiązaniem może okazać się nabycie używanego sprzętu, co niestety zawsze wiąże się z ryzykiem szybszej awarii. Narodowy Fundusz Zdrowia umożliwia refundację koncentratora tlenu – warunkiem jest jednak wyjątkowo niski poziom saturacji pacjenta (< 55 mg Hg), co przeważnie oznacza wyjątkowo zaawansowaną postać hipoksji (niedotlenienia organizmu) czy POChP (przewlekłej obturacyjnej choroby płuc). Co więcej, warto mieć na uwadze, że pacjent nie zawsze zostanie objęty programem refundacyjnym.
3. Tlenoterapia – działanie i efekty
Oddychanie powietrzem o wysokiej zawartości tlenu lub 100% czystym tlenem ma niewątpliwie wartościowy wpływ na zdrowie człowieka. Przede wszystkim tlenoterapia powoduje poprawę saturacji krwi. Polepszenie gazometrii oznacza lepsze wysycenie komórek, tkanek i narządów wewnętrznych wartościowym tlenem, co przekłada się na szereg korzystnych efektów, takich jak:
– wzmocnienie odporności,
– łagodzenie zmian zapalnych,
– poprawa wydolności krążeniowo-oddechowej,
– przeciwdziałanie wolnym rodnikom tlenowym,
– redukcja stresu, poprawa jakości snu, polepszenie nastroju,
– usprawnienie mikrokrążenia skórnego i pomoc w gojeniu się ran,
– ustabilizowanie tempa przemiany materii, co może doprowadzić do poprawy wyników badań, np. normalizacji poziomu glukozy czy cholesterolu.
4. Wskazania do tlenoterapii
Trudno zaprzeczyć, że leczenie tlenem jest rekomendowane przede wszystkim osobom z problemami dotyczącymi układu oddechowego. Głównym wskazaniem do rozpoczęcia tlenoterapii jest pogorszenie wyniku badania gazometrycznego krwi. Saturacja wynosząca poniżej 94% jest dostatecznym powodem, aby rozważyć wsparcie przy pomocny nieinwazyjnej wentylacji mechanicznej. Domowe leczenie tlenem jest polecane w różnorodnych schorzeniach pulmonologicznych – począwszy od astmy oskrzelowej, przez dusznicę, rozedmę i zmiany zwłóknieniowe płuc, a skończywszy na mukowiscydozie czy POChP. Hiperbaria jest także wartościowa w przypadku zatruć (np. czadem).
Tlenoterapia sprawdzi się także w mniej oczywistych problemach, które niekoniecznie są związane z układem oddechowym. Leczenie tlenem jest wartościowe w kontekście łagodzenia migrenowego bólu głowy, problemów ze snem, problemów skórnych czy w niektórych schorzeniach neurologicznych (np. u osób po przebytym udarze mózgu) lub metabolicznych (np. cukrzyca, hipercholesterolemia).
Terapie tlenowe, a zwłaszcza normo- i hiperbaria, polecane są osobom zdrowym, które chcą utrzymać optymalną kondycję układu oddechowego (np. w celu przeciwdziałania negatywnym skutkom oddychania zanieczyszczonym powietrzem w obszarach miejskich) oraz neutralizować niektóre trudności związane z codziennym funkcjonowaniem (np. nadmierny stres uwarunkowany pracą). Tlenoterapie normobaryczna i hiperbaryczna są także częstym elementem odnowy biologicznej profesjonalnych zawodników sportowych.
Kiedy nie podawać tlenu? Przeciwwskazania do tlenoterapii
Choć tlenoterapia jest nieinwazyjną metodą leczenia, a podawanie tlenu gwarantuje wiele korzyści zdrowotnych, to jednak nie zawsze okazuje się to możliwe. Do głównych przeciwwskazań należą przebyte zabiegi operacyjne w obrębie klatki piersiowej (torakochirurgia), odma płucna (bez drenów), infekcje górnych dróg oddechowych oraz gorączka. Ponadto tlenoterapia nie jest rekomendowana podczas stosowania niektórych leków (np. bleomycyna, disulfiram). Równie ważnym przeciwwskazaniem są zatrucia organizmu – mowa tu o parakwacie czy bojowych środkach chemicznych. Szczególną ostrożność podczas leczenia tlenem należy zachować w przypadku kobiet w ciąży, osób ze wszczepionym rozrusznikiem serca, ze zdiagnozowanymi chorobami nowotworowymi, z potwierdzonym zapaleniem nerwu wzrokowego lub o podwyższonym ryzyku ataku drgawkowego (np. wskutek stosowania leków czy zdiagnozowanej epilepsji).
W normobarii i hiperbarii przeciwwskazaniem może być klaustrofobia. Przebywanie w zamkniętej sali lub komorze tlenowej może doprowadzić do zwiększonego poczucia lęku. U tej grupy osób lepsze rozwiązanie może stanowić tlenoterapia z użyciem koncentratora.
Warto też dodać, że zbyt częsta i przesadnie długa tlenoterapia u osób zdrowych może okazać się przyczyną problemów. Długotrwałe i nadmierne oddychanie powietrzem o koncentracji tlenu przekraczającej 50% przy prawidłowej saturacji może skutkować problemami ze strony układu oddechowego – zapalenia oskrzeli lub tchawicy czy uszkodzenia płuc.
Bibliografia
Czajkowska-Malinowska M. et al., Porównanie wyników domowego leczenia tlenem u chorych leczonych sekwencyjnie za pomocą stacjonarnego i przenośnego źródła tlenu, „Pneumonologia i Alergologia Polska” 2012, 80(4), 308–316.
Form S., Lewandowski K., Pacholska-Pytlakowska M., Współczesne wskazania do domowego leczenia tlenem, „Polski Merkariusz Lekarski” 2011, 31(168), 368–371.
Grabińska A. et al., Wpływ tlenoterapii hiperbarycznej na szybkość gojenia ran w zgorzeli Fourniera, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2017, 17(3), 245–249.
Kijanka R. et al., Tlenoterapia hiperbaryczna w zatruciu tlenkiem węgla – opis przypadków, „Postępy Nauk Medycznych” 2017, 7, 376–383.
Leach R.M., Rees P.J., Wilmshurst P., Hyperbaric oxygen therapy, „BMJ” 1998, 317, 1140–1143.
Lisowska B., Nowacka E., Tlenoterapia nieinwazyjna, „Anastezjologia i Ratownictwo” 2008, 2, 290–296.
Nasiłowski J., Wpływ tlenoterapii na tolerancję wysiłku u chorych na przewlekłe choroby płuc, „Pneumonologia i Alergologia Polska” 2013, 81, 259–266.
Nowicka A., Leczenie tlenem i nieinwazyjna wentylacja mechaniczna w domu chorego, „Przewodnik Lekarski” 2007, 1, 135–138.
Olszański R., Konraski M., Siermontowski P., Leczenie tlenoterapią hiperbaryczną (HBOT) jako operacja terapeutyczna dla chorych na atopowe zapalenie skóry (AZS) – doświadczenia własne i przegląd piśmiennictwa, „Polish Hyperbaric Research” 2017, 60(3), 27–36.
Paprocki J. et al., Aktualne zastosowanie hiperbarii tlenowej, „Medycyna Rodzinna” 2016, 19(4), 217–222.
Shi Sh. et al., Normobaric oxygen treatment in acute ischemic stroke: a clinical perspective, „Medical Gas Research” 2016, 6(3), 147–153.
Szafrański W., Zieliński J., Domowe leczenie tlenem (DLT) w Polsce w latach 1986–2005, „Advances in Respiratory Medicine” 2007, 75(4), 331–342.
Szwedziński P., Przeciwwskazania do podawania tlenu w ratownictwie, ratownicy24.pl/pytanie-do-eksperta/przeciwwskazania-do-podawania-tlenu-w-ratownictwie/ (20.04.2023).
Szyszka L.A., Domowe leczenie tlenem w przewlekłej niewydolności oddychania, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2013, 7(1), 23–28.
Tlenoterapia przeciwwskazania, medycynatlenowa.pl/tleno-terapia-hiperbaryczna/przeciwwskazania/ (20.04.2023).
Zieliński J., Borak-Kwapisz J., Jak zwiększyć skuteczność domowego leczenia tlenem (DLT)?, „Pneumonologia i Alergologia Polska” 2012, 80(4), 287–291.
