Rooibos – dlaczego warto pić napar z czerwonokrzewu
Rooibos, mimo że potocznie nazywa się go herbatą, to tak naprawdę napar z czerwonokrzewu, czyli afrykańskiej rośliny o nazwie Aspalathus linearis (aspalat prosty). Od pewnego czasu jest doceniany także w Polsce ze względu na swoje walory smakowe i właściwości prozdrowotne. Czym różni się od tradycyjnej herbaty i dlaczego warto włączyć go do swojej diety?
SPIS TREŚCI:
1. Charakterystyka botaniczna
2. Rodzaje i produkcja
3. Sposób przyrządzania naparu
4. Związki bioaktywne
5. Właściwości prozdrowotne
6. Rooibos w diecie kobiet w ciąży i dzieci
7. Interakcje czerwonokrzewu z lekami
8. Podsumowanie
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Charakterystyka botaniczna
Czerwonokrzew, czyli aspalat prosty, jest rozgałęzionym krzewem osiągającym wysokość do 2 m. Posiada czerwono-brązowe gałęzie z jasnozielonymi, igiełkowatymi liśćmi i drobnymi, żółtymi kwiatami. Jego owocem są strąki z żółtymi nasionkami. Czerwonokrzew zaliczany jest do roślin pionierskich, ponieważ dzięki wytworzeniu dużego systemu korzeniowego może rosnąć nawet w niekorzystnych warunkach środowiskowych.
Czerwonokrzew pochodzi z południowej części Afryki. Roślina ta jest odporna na pożary i susze, może rosnąć na piaszczystych glebach, ubogich w składniki odżywcze i wodę. Wymaga klimatu zbliżonego do śródziemnomorskiego, lecz kwitnie tylko na terenach położonych powyżej 900 m n.p.m. W celach komercyjnych czerwonokrzew zaczęto uprawiać po I kwartale XX w.
2. Rodzaje i produkcja
Na rynku dostępne są dwie formy suszu z czerwonokrzewu: fermentowany, tzw. czerwony rooibos, oraz niefermentowany – tzw. zielony. Zdecydowanie łatwiej dostępny jest pierwszy z nich.
Jest przetwarzany maksymalnie po 3 dniach od zbiorów – liście są rozdrabniane, namaczane, fermentowane naturalnie w kopcach, a następnie suszone. W procesie fermentacji zmieniają kolor z zielonego na rudobrązowy. Susz jest sterylizowany parą wodną oraz szczelnie pakowany i eksportowany z Afryki do wielu krajów świata na prawie wszystkich kontynentach. Odmiana zielona, stanowiąca jedynie 1% wytwarzanego suszu, po zbiorach jest bezpośrednio sterylizowana i suszona, by zachowała swoją barwę.
3. Sposób przyrządzania naparu
Napar z czerwonokrzewu przyrządza się poprzez zalanie wrzątkiem (filiżanka wody) 1,5 g suszu (łyżeczka) lub torebki gotowego fixu (zazwyczaj 1,5–2 g suszu). Zalecany czas parzenia to 5–10 min. Rooibos można spożywać na gorąco lub jako ice tea. Ma czerwieńszy kolor niż tradycyjna czarna herbata, pod względem barwy, smaku i zapachu jest najbardziej zbliżony do herbaty czerwonej pu-erh. Charakteryzuje się delikatnym, słodkawym smakiem, bez typowej goryczki.
Do naparu można dodać inne składniki, jak miód, sok z cytryny czy mleko. Na rynku dostępne są także smakowe susze, np. ze skórką pomarańczy, wanilią, suszonymi owocami leśnymi.
4. Związki bioaktywne
Rooibos jest bogatym źródłem związków bioaktywnych, głównie z grupy polifenoli. Zawiera więcej substancji biologicznie czynnych niż hibiskus, jaśmin czy nawet yerba mate.
Charakterystycznymi związkami znajdującymi się w czerwonokrzewie są aspalatyna, zaliczana do flawonoidów, i PPAG, zaliczany do kwasów fenolowych. Rooibos jest również źródłem flawonów (np. apigeniny i luteoliny) oraz flawonoli, w tym kwercetyny. Napar z czerwonokrzewu charakteryzuje się delikatnym smakiem ze względu na niską zawartość garbników. Dostarcza także umiarkowanej ilości składników mineralnych, w tym żelaza, potasu, wapnia, magnezu czy fosforu.
5. Właściwości prozdrowotne
Działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne
Dzięki wysokiej zawartości związków prozdrowotnych rooibos wykazuje właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne. U osób regularnie spożywających napar z czerwonokrzewu wykazuje się wyższą aktywność glutationu (silnego antyoksydantu w organizmie) oraz niższy stopień utlenionego cholesterolu we krwi (niższy wskaźnik peroksydacji lipidów). Ostatni z tych parametrów świadczy o mniejszym potencjale cholesterolu do tworzenia blaszek miażdżycowych. Korzystny efekt zauważono u badanych po 2 tygodniach picia 6 filiżanek naparu (J.L. Marnewick i wsp. 2011). Rooibos łagodzi stres oksydacyjny oraz stan zapalny organizmu, co jest ważnym elementem profilaktyki wielu chorób cywilizacyjnych. Wykazano, że spożywanie naparu z czerwonokrzewu może działać korzystnie w łagodzeniu zapalenia w przebiegu chorób zapalnych jelit czy raka jelita grubego (J.L. Marnewick i wsp. 2014).
Działanie przeciwbakteryjne i przeciwnowotworowe
Ekstrakty z czerwonokrzewu wykazują działanie przeciwbakteryjne i wspomagają kurację antybiotykową. Posiadają właściwości przeciwnowotworowe, hamują namnażanie się komórek rakowych, co potwierdzono na przykładzie zatrzymania rozwoju nowotworów wątroby, przełyku i jelita grubego u szczurów po podaniu substancji aktywnych zawartych w tej roślinie (S. Samodien i wsp. 2021). Badania zostały jednak przeprowadzone wyłącznie na zwierzętach, dlatego ich wyników nie można bezpośrednio przełożyć na ludzi.
Działanie hipoglikemizujące
Co ciekawe, rooibos ma także zdolności hipoglikemizujące – obniża stężenie glukozy we krwi. Związki bioaktywne czerwonokrzewu stymulują trzustkę do większego wydzielania insuliny – hormonu obniżającego stężenie glukozy we krwi, oraz biorą udział w hamowaniu resorpcji (wchłaniania zwrotnego) glukozy w nerkach, co powoduje większe wydalanie glukozy z moczem. Mechanizmy te zaobserwowano głównie w badaniach na modelach zwierzęcych z udziałem gryzoni. Udowodniono m.in., że podawanie otyłym szczurom ekstraktów tej rośliny wzbogaconych o aspalatynę (w stężeniu 195 mg/kg masy ciała) przez 2 tygodnie powodowało również wzrost wrażliwości komórek na insulinę i poprawę wyników stężenia glukozy w teście krzywej cukrowej (OGTT) (S.E. Mazibuko-Mbeje i wsp. 2019). Do potwierdzenia tego korzystnego działania przeciwcukrzycowego potrzebne są jednak kolejne badania przeprowadzone na ludziach.
Poprawa parametrów zdrowia metabolicznego
Rooibos może być także stosowany we wspomaganiu leczenia zespołu metabolicznego, czyli zbioru czynników takich jak otyłość brzuszna, wysokie stężenie trójglicerydów, niskie stężenie tzw. dobrego cholesterolu HDL, wysokie ciśnienie tętnicze, podwyższony poziom glukozy, które prowadzą do wystąpienia cukrzycy typu 2 i chorób sercowo-naczyniowych.
Wykazano, że stosowanie ekstraktów z czerwonokrzewu chroni przed stłuszczeniem wątroby i hamuje namnażanie się komórek tkanki tłuszczowej (adipocytów) (R. Beltrán-Debón i wsp. 2011; M. Sandersona i wsp. 2014). Picie naparów z czerwonokrzewu korzystnie wpływa na poprawę lipidogramu oraz wartość ciśnienia tętniczego krwi. Pozytywne oddziaływanie na stężenie cholesterolu i trójglicerydów było obserwowane przy spożyciu 6 filiżanek dziennie przez 2 tygodnie (J.L. Marnewick i wsp. 2011). Badacze już po jednorazowym podaniu 400 ml naparu z czerwonokrzewu zaobserwowali istotne zahamowanie aktywności ACE (enzymu konwertującego angiotensynę), co może wpłynąć na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi (I.A. Persson i wsp. 2010).
Działanie kardioprotekcyjne
Rooibos może być wykorzystywany w profilaktyce i leczeniu chorób sercowo-naczyniowych dzięki ochronnemu działaniu wobec komórek serca. Związki aktywne znajdujące się w czerwonokrzewie niwelują szkodliwy wpływ hiperglikemii czy niektórych leków na kardiomiocyty (komórki serca). W wyniku połączenia mechanizmów przeciwutleniających i rozszerzających naczynia krwionośne dochodzi do obniżenia stężenia cholesterolu we krwi i ciśnienia tętniczego, co jest bardzo ważne dla utrzymania dobrej kondycji układu sercowo-naczyniowego.
Inne prozdrowotne kierunki działania
Rooibos wykazuje również właściwości neuroprotekcyjne, hepatoprotekcyjne, ochronne w stosunku do skóry i nerek. Zapobiega niedotlenieniu komórek mózgu po udarze i toksycznemu uszkodzeniu wątroby. Dodatkowo może regulować wydzielanie hormonów – obniża stężenie kortyzolu – hormonu stresu we krwi. Wpływa również korzystnie na gojenie się ran.
6. Rooibos w diecie kobiet w ciąży i dzieci
Rooibos, w przeciwieństwie do kawy i herbaty, nie jest napojem kofeinowym, dlatego może być stosowany przez kobiety w ciąży, karmiące oraz małe dzieci. Nie wykazuje jednak działania pobudzającego.
7. Interakcje czerwonokrzewu z lekami
Czerwonokrzew, tak jak wiele innych substancji roślinnych, może oddziaływać z lekami, zmieniać siłę ich działania lub potęgować niepożądane skutki. Nie zaleca się łączyć naparu z niektórymi antybiotykami, benzodiazepinami (leki uspakajające/nasenne) oraz rytuksymabem (lek immunosupresyjny). Warto podkreślić, że żadnych leków nie powinno się popijać naparem z czerwonokrzewu, podobnie jak herbatą czy kawą. Należy również zachować 1–2-godzinną przerwę pomiędzy spożyciem napoju a przyjęciem leku.
8. Podsumowanie
Napar z czerwonokrzewu – ze względu na swoje właściwości obniżające stężenie glukozy i cholesterolu we krwi oraz ciśnienie tętnicze – może być stosowany jako nutraceutyk (składnik żywności pozytywnie oddziałujący na funkcjonowanie organizmu) wspomagający leczenie zaburzeń metabolicznych. Działa kardioprotekcyjnie, antyoksydacyjnie i przeciwzapalnie. Dzięki zawartości licznych związków aktywnych można zaliczyć go do żywności funkcjonalnej. Jego regularne spożywanie niesie za sobą efekt prozdrowotny, dlatego warto włączyć ten produkt do codziennej diety.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Abdul N.S., Marnewick J.L., Rooibos, a supportive role to play during the COVID-19 pandemic?, „Journal of Functional Foods” 2021, 86, 104684.
Beltrán-Debón R. et al., Continuous administration of polyphenols from aqueous rooibos (Aspalathus linearis) 57 extract ameliorates dietary-induced metabolic disturbances in hyperlipidemic mice, „Phytomedicine” 2011, 18, 414–424.
Bernacka K. et al., Rooibos – dobry wybór, „Farmacja Polska” 2021, 77(7), 403–424.
Dmowski P., Szczygieł P., Sensory characterisation and the antioxidant activity of rooibos tea, „Studia Oeconomica Posnaniesa” 2017, 7, 73–87.
Johnson R. et al., Aspalathin from Rooibos (Aspalathus linearis), A Bioactive C-glucosyl Dihydrochalcone with Potential to Target the Metabolic Syndrome, „Planta Medica” 2018, 84, 568–583.
Joubert E. et al., South African herbal teas: Aspalathus linearis, Cyclopia spp. and Athrixia phylicoides – a review, „Journal of Ethnopharmacology” 2008, 119, 376–412.
Joubert E., de Beer D., Rooibos (Aspalathus linearis) beyond the farm gate: From herbal tea to potential phytopharmaceutical, „South African Journal of Botany” 2011, 77, 869–886.
Marnewick J.L., Antioxidant properties of Rooibos (Aspalathus linearis) – in vitro and in vivo evidence, Systems Biology of Free Radicals and Antioxidants, pod red. Lahera I., Berlin 2014, 4083–4108.
Marnewick J.L. et al., Effects of rooibos (Aspalathus linearis) on oxidative stress and biochemical parameters in adults at risk for cardiovascular disease, „Journal of Ethnopharmacology” 2011, 133(1), 46–52.
Mazibuko-Mbeje S.E. et al., Aspalathin-enriched green rooibos extract reduces hepatic insulin resistance by modulating PI3K/AKT and AMPK pathways, „International Journal of Molecular Sciences” 2019, 20(3), 633.
Persson I.A., Persson K., Hägg S., Effects of green tea, black tea and Rooibos tea on angiotensin-converting enzyme and nitric oxide in healthy volunteers, „Public Health Nutrition” 2010, 13, 730–737.
Samodien S. et al., Differential Cytotoxicity of Rooibos and Green Tea Extracts against Primary Rat Hepatocytes and Human Liver and Colon Cancer Cells – Causal Role of Major Flavonoids, „Nutrition and Cancer” 2021, 73(10), 2050–2064.
Sandersona M. et al., Effects of fermented rooibos (Aspalathus linearis) on adipocytedifferentiation, „Phytomedicine” 2014, 21, 109–117.
Santos J.S. et al., Effects of time and extraction temperature on phenolic composition and functional properties of red rooibos (Aspalathus linearis), „Food Research International” 2016, 89, 476–487.
Sarnowska M., Gawron-Gzella A., Rooibos (Aspalathus linearis (Burm. f.) R. Dahlgren) – substancje biologicznie aktywne i działanie farmakologiczne, „Postępy Fitoterapii” 2016, 17, 189–199.
Sasaki M. et al., A Beneficial Role of Rooibos in Diabetes Mellitus: A Systematic Review and Meta-Analysis, „Molecules” 2018, 23.
Smith C., Swart A., Aspalathus linearis (Rooibos) – a functional food targeting cardiovascular disease, „Food & Function” 2018, 9, 5041–5058.
