Zespół policystycznych jajników (PCOS) – co jeść, a z czego zrezygnować
Zespół policystycznych jajników to zaburzenie endokrynologiczne, które negatywnie oddziałuje na pracę jajników. Niestety z roku na rok zapadalność na tę chorobę wzrasta. Można spotkać się ze stwierdzeniem, że jest to najczęstsza choroba endokrynologiczna rozpoznawana u kobiet w wieku rozrodczym. Bardzo duże znaczenie podczas leczenia ma dieta. Stosowanie się do kilku zaleceń żywieniowych może znacząco wpłynąć na złagodzenie objawów choroby.
SPIS TREŚCI:
1. Zespół policystycznych jajników, czyli PCOS
2. Rozpoznanie i leczenie choroby
3. Co jeść, aby złagodzić objawy choroby
4. Z jakich produktów należy zrezygnować
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Zespół policystycznych jajników, czyli PCOS
Szacuje się, że choroba ta dotyka 8–12% kobiet w wieku rozrodczym. Główne objawy to zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, występowanie trądziku oraz zaburzeń metabolicznych. Co więcej, u niektórych kobiet można zauważyć zaburzenia gospodarki lipidowej. Dokładny mechanizm powstawania choroby nie jest do końca poznany. Uważa się, że na jej rozwój wpływają czynniki genetyczne, środowiskowe i hormonalne (M. Kostecka 2018).
2. Rozpoznanie i leczenie choroby
Niestety z uwagi na bardzo zróżnicowany obraz kliniczny rozpoznanie PCOS często jest trudne. Objawy choroby mogą być nietypowe, co stanowi kolejne utrudnienie w diagnozie schorzenia. W zależności od danej osoby ich występowanie może być bardziej lub mniej nasilone. W rozpoznaniu można wykorzystać kryteria National Institutes of Health, Androgen Excess Society lub kryteria rotterdamskie (A. Drosdzol-Cop i wsp. 2014).
Cały proces leczenia powinien opierać się na działaniu wielokierunkowym. Należy mieć na uwadze takie objawy jak zaburzenia miesiączkowania, zaburzenia metaboliczne (np. insulinooporność) oraz niepłodność. Pierwszym etapem powinno być leczenie niefarmakologiczne. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na zmianę stylu życia. Odpowiedni sposób żywienia oraz włączenie aktywności fizycznej mogą w znacznym stopniu wpłynąć na złagodzenie objawów choroby.
3. Co jeść, aby złagodzić objawy choroby
Niektóre z produktów wpływają na zaostrzenie choroby, z kolei inne łagodzą dolegliwości. Wprowadzenie kilku modyfikacji w sposobie żywienia może mieć wpływ na poprawę stanu zdrowia chorego. Bardzo ważnym elementem jest stosowanie zdrowej i zbilansowanej diety. Powinna ona dostarczać wszystkich niezbędnych składników pokarmowych oraz energii.
W przypadku kobiet z nadmierną masą ciała zaleca się wprowadzenie diety z deficytem energetycznym, która pozwoli na utratę zbędnych kilogramów. Deficyt nie powinien być jednak zbyt duży, ponieważ nadmierne ograniczenie podaży kalorii może jeszcze bardziej zaostrzyć objawy choroby. W jednym z badań zauważono, że spadek masy ciała o 5% spowodował znaczną poprawę stanu zdrowia pacjentek. Z kolei zmniejszenie masy ciała o 15% doprowadziło do poprawy parametrów profilu hormonalnego, ale także wpłynęło na regularność miesiączek (M. Olszanecka-Glinianowicz 2005).
Bardzo ważne jest wprowadzenie do diety produktów o niskim indeksie glikemicznym (IG) oraz zwrócenie uwagi na jak najniższy ładunek glikemiczny (ŁG) posiłków. Indeks glikemiczny informuje o tym, jak szybko po spożyciu danego produktu wzrośnie stężenie cukru we krwi. Z kolei wskaźnik ładunku glikemicznego pozwala na dokładne określenie zawartości węglowodanów w porcji pożywienia. Spożycie danego produktu zawierającego węglowodany zawsze powoduje wzrost stężenia cukru we krwi. Aby ten proces nie był zbyt gwałtowny, zaleca się wybieranie produktów o niskim indeksie. Indeks glikemiczny żywności zależy od stopnia jej przetworzenia, formy podania czy zawartości włókna pokarmowego. Produkty o niskim indeksie to te, których IG wynosi poniżej 55, o średnim to przedział 56–69. Jeśli IG wynosi powyżej 70, jest to produkt o wysokim indeksie glikemicznym.
Indeks glikemiczny wybranych produktów (B. Kulczyński, A.Z. Gramza-Michałowska 2015).
| Produkt | Wartość indeksu glikemicznego |
| Wiśnie | 22 |
| Soczewica | 29 |
| Jabłko | 38 |
| Pomarańcza | 42 |
| Kasza gryczana | 54 |
| Ryż biały, gotowany | 64 |
| Arbuz | 72 |
| Dynia | 75 |
| Płatki kukurydziane | 81 |
| Bagietka | 95 |
Niestety indeks glikemiczny nie do końca jest dobrym wyznacznikiem, ponieważ nie uwzględnia spożywanej porcji. Dużo lepszym wyborem będzie określanie ładunku glikemicznego. W celu obniżenia ładunku posiłku warto zadbać o jego odpowiednie zbilansowanie. Spożycie produktu węglowodanowego wraz z żywnością bogatą w białko oraz tłuszcz znacznie wpłynie na wartość ładunku. Przykładem może być podanie banana wraz z jogurtem i orzechami.
Pacjentki z PCOS nie powinny ograniczać podaży owoców oraz warzyw, ponieważ są one źródłem wielu cennych witamin oraz składników mineralnych. Zaleca się ich podaż w ilości min. 400 g na dobę. Ważna jest odpowiednia kompozycja posiłków. Dodatkowo warto wybierać owoce mniej dojrzałe, ponieważ cechują się one niższą zawartością cukru niż owoce dojrzałe.
Spośród produktów węglowodanowych warto sięgać po te z pełnego ziarna. Należy włączyć do jadłospisu ryż brązowy, grube kasze oraz makarony pełnoziarniste. Cechują się one wyższą zawartością witamin oraz składników mineralnych niż ich oczyszczone odpowiedniki, np. chleb pszenny lub bułka kajzerka.
Głównym źródłem tłuszczu w diecie kobiet z PCOS powinny być oleje roślinne, orzechy oraz nasiona i pestki. Szczególnie należy zwrócić uwagę na podaż wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3. Wykazują one działanie przeciwzapalne, ale także mogą poprawić wrażliwość tkanek na insulinę, co ma istotne znaczenie dla pacjentek z zaburzoną gospodarką węglowodanową. Ponadto kwasy te wykazują korzystny wpływ na wartości profilu lipidowego. Warto włączyć do diety tłuste ryby morskie, ponieważ to właśnie one są głównym źródłem WNKT omega-3. Takie ryby jak sardynki, łosoś oraz tuńczyk szczególnie warto uwzględnić w jadłospisie. Ponadto oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany, awokado, orzechy to także produkty, których spożycie jest zalecane.
Białko to również bardzo ważny składnik w diecie pacjentek z PCOS. Zaleca się, aby jego głównymi źródłami były mleko i produkty mleczne, jaja, ryby, ale także nasiona roślin strączkowych. W jednym z badań zauważono, że zbyt częste spożycie mięsa zarówno czerwonego, jak i białego wiązało się z zaburzoną owulacją (J.E. Chavarro i wsp. 2008). Warto zatem ograniczyć podaż mięsa i włączyć do diety roślinne źródła białka, np. strączki, tofu, orzechy i pestki.
Coraz częściej podkreśla się także rolę witaminy D w leczeniu zespołu policystycznych jajników. Głównym źródłem witaminy D jest promieniowanie słoneczne. O ile w miesiącach słonecznych jej produkcja jest wysoka, o tyle w okresie od września do kwietnia zalecana jest suplementacja. Osoby dorosłe powinny przyjmować 800–2000 j.m./dobę. Niewielkie ilości witaminy D można także znaleźć w żywności, lecz nie pozwoli to na pokrycie dziennego zapotrzebowania. Receptory tej witaminy zlokalizowane są w wielu miejscach w organizmie człowieka, w tym także w jajnikach.
Nieodpowiednia podaż witaminy D może wiązać się z zaburzeniami gospodarki wapniowej, a tym samym ma to wpływ na zaburzenia płodności i miesiączkowania. Ponadto zbyt niska podaż witaminy D może wpływać na nasilenie objawów insulinooporności. Kobiety z PCOS szczególnie powinny zadbać o odpowiednią suplementację witaminy D (M. Brzozowska, A. Karowicz-Bilińska 2013).
4. Z jakich produktów należy zrezygnować
Niektóre ze składników żywności mogą zaostrzać objawy choroby. Ich ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie może znacząco poprawić stan zdrowia chorych.
Pierwszym z nich są nasycone kwasy tłuszczowe (NKT). Ich głównym źródłem jest czerwone mięso, masło, tłuste sery, smalec oraz produkty wysokoprzetworzone, np. fast food. Spożywanie żywności zawierającej znaczne ilości NKT wpływa m.in. na zwiększenie stężenia tzw. złego cholesterolu we krwi, może powodować rozwój miażdżycy, a także choroby niedokrwiennej serca. Szczególnie na ich spożycie powinny uważać pacjentki zmagające się z zaburzeniami profilu lipidowego Zaleca się ich znaczne ograniczenie w diecie lub całkowite wyeliminowanie. Warto zastąpić je kwasami tłuszczowymi omega-3 i omega-6.
Spożycie kwasów tłuszczowych typu trans przez kobiety z PCOS także powinno być możliwie jak najniższe. Ich głównym źródłem w diecie są chipsy, produkty typu fast food oraz słodycze. Wykazano, że ich wysokie spożycie może wiązać się z zaburzoną płodnością u kobiet (J.E. Chavaroo i wsp. 2007).
Bardzo ważne jest również ograniczenie spożycia produktów bogatych w cukier. Ciasta, ciastka, batony, żelki oraz kolorowe napoje charakteryzują się jego wysoką zawartością. Mogą znacząco zaburzać gospodarkę węglowodanową, zwiększać ryzyko rozwoju m.in. insulinooporności, cukrzycy typu 2 oraz otyłości. Szacuje się, że insulinooponość dotyczy aż 60–80% kobiet z PCOS. Podaż produktów obfitujących w cukier powinna być bardzo ograniczona u kobiet z PCOS ze współistniejącymi zaburzeniami gospodarki cukrowej (P. Kłósek, S. Grosicki, B. Całyniuk 2017; M. Brzozowska, A. Karowicz-Bilińska 2013).
5. Podsumowanie
Odpowiednia dietoterapia może wpłynąć korzystnie na zmniejszenie nasilenia objawów choroby u pacjentek z PCOS. Leczenie niefarmakologiczne powinno być pierwszym wyborem. Odpowiednia dieta może wpłynąć na redukcję masy ciała, ale także na poprawę wartości profilu lipidowego oraz gospodarki węglowodanowej.
Bibliografia
Brzozowska M., Karowicz-Bilińska A., Rola niedoboru witaminy D w patofizjologii zaburzeń występujących w zespole policystycznych jajników, „Ginekologia Polska” 2013, 84, 456–460.
Chavarro J.E. et al., Dietary fatty acid intakes and the risk of ovulatory infertility, „The American Journal of Clinical Nutrition” 2007, 85(1), 231–237.
Chavarro J.E. et al., Protein intake and ovulatory infertility, „American Journal of Obstetrics and Gynecology” 2008, 198(2).
Drosdzol-Cop A. et al., Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników u dziewcząt, „Ginekologia Polska” 2014, 85, 145–148.
Kłósek P., Grosicki S., Całyniuk B., Dietoterapia w zespole policystycznych jajników –zalecenia praktyczne, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2017, 4(8).
Kostecka M., Zespół policystycznych jajników? Rola diety i suplementacji we wspomaganiu leczenia, „Kosmos” 2018, 67(4), 855–862.
Kulczyński B., Gramza-Michałowska A.Z., Znaczenie indeksu i ładunku glikemicznego w zapobieganiu rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2015, 96(1), 51–56.
Olszanecka-Glinianowicz M. et al., Wpływ umiarkowanej redukcji masy ciała na profil hormonalny otyłych kobiet z zespołem policystycznych jajników, „Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii” 2015, 1(2), 1–5.
