Pandemia COVID-19 a poziom witaminy D u dzieci
Pandemia COVID-19 niesie za sobą dalekosiężne skutki. Lockdown i kilkunastomiesięczne zmiany w codziennym funkcjonowaniu wpłynęły również na zdrowie publiczne. W czasopiśmie „Nutrients” opublikowano badanie polskich naukowców, które pokazuje, jak u warszawskich dzieci zmieniało się stężenie witaminy D we krwi w okresie pandemii.
SPIS TREŚCI:
1. Pandemia a niedobory witaminy D u dzieci w Polsce
2. Pandemia a niedobory witaminy D u dzieci na świecie
3. Niedobór witaminy D a ryzyko wystąpienia COVID-19 u dzieci
4. Suplementacja witaminą D – czy jest wskazana u dzieci
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Pandemia a niedobory witaminy D u dzieci w Polsce
A. Rustecka z Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie i współpracownicy porównali poziom witaminy D u warszawskich dzieci przed pandemią i w jej trakcie. Grupę badaną stanowiło 1472 dzieci w wieku od 1 miesiąca do 18 lat.
Pomiarów poziomu witaminy D w surowicy dokonywano w okresie od stycznia 2019 r. do lutego 2021 r. Badanych podzielono na 2 grupy. Do grupy pierwszej należeli pacjenci, u których pomiaru dokonano przed pandemią (od stycznia 2019 do lutego 2020), do grupy drugiej – pacjenci, u których poziom witaminy D zbadano w okresie pandemii (od marca 2020 do lutego 2021).
Pomiary porównano. Jako normę poziomu witaminy D przyjęto wartości 30–50 ng/ml. 20–30 ng/ml określono jako poziom suboptymalny, a niedobór diagnozowano od wartości niższych niż 30 ng/ml. Średnie stężenie witaminy D w surowicy było wyższe przed pandemią i wynosiło 35 ng/mL. W okresie pandemii średnia wartość wynosiła 31 ng/mL.
Co prawda różnica jest istotna statystycznie, jednak mimo to jest niewielka. Co ciekawe, porównano także stężenie witaminy D w poszczególnych porach roku. W przypadku wiosny, lata i jesieni w okresie przed pandemią zaobserwowano istotnie wyższe wartości, szczególnie latem. Średnia w okresie letnim wynosiła 40 ng/ml przed pandemią, natomiast w okresie pandemii – 30 ng/ml. Wynik 30 ng/ml oscyluje na granicy normy.
W grupie pierwszej zaobserwowano sezonową zmienność stężenia witaminy D – latem poziom ten wzrastał w porównaniu z wiosną, z kolei w grupie drugiej średni poziom witaminy D latem był niższy w porównaniu z wiosną. W grupie drugiej nie zaobserwowano zmian związanych z sezonowością. Najprawdopodobniej był to efekt lockdownu i zmniejszonej ekspozycji dzieci na działanie promieni słonecznych.
2. Pandemia a niedobory witaminy D u dzieci na świecie
L. Yu i wsp. przeprowadzili w Chinach podobne badania w grupie dzieci w wieku 3–6 lat. Porównano wyniki pomiarów stężenia witaminy D z lat 2017–2019 z wynikami otrzymanymi w okresie pandemii COVID-19. W 2020 r. liczba dzieci z niedoborem witaminy D była zdecydowanie wyższa w porównaniu z latami poprzednimi. Może to wskazywać na negatywny wpływ wprowadzonych restrykcji. W okresie większego nasłonecznienia warto korzystać z pogody i przebywać na świeżym powietrzu. Jeśli okazuje się to niemożliwe, na przykład w związku z obostrzeniami, należy rozważyć suplementację witaminy D.
Skrajnym przykładem jest przypadek 18-miesięcznego chłopca ze Sri Lanki ze zdiagnozowaną krzywicą z niedoboru witaminy D. Stężenie witaminy D w surowicy było skrajnie niskie – 8 ng/ml. Chłopiec przez pierwszych 6 miesięcy był karmiony wyłącznie piersią. Niestety dziecko nie suplementowało witaminy D po urodzeniu, podobnie jak jego matka (ani w okresie ciąży i karmienia piersią). Jej dieta nie zawierała produktów naturalnie bogatych w witaminę D, np. ryb, ani produktów fortyfikowanych. Dodatkowo w związku z pandemią dziecko przebywało w domu od marca 2020 do końca roku, co niewątpliwie przyczyniło się do pogłębienia problemu (G. Liyanage, Y. de Silva 2021).
Z kolei badanie M. Meoli i wsp. nie potwierdza nasilenia problemu niedoboru witaminy D w okresie pandemii wśród młodzieży w wieku 18–19 lat w Szwajcarii. Podobnie jak w poprzednich badaniach porównano poziom witaminy D wśród młodzieży (w tym przypadku mężczyzn uczestniczących w obowiązkowych badaniach kwalifikujących do służby wojskowej) w okresie pandemii i w analogicznym okresie w latach poprzedzających. Nie zaobserwowano istotnej różnicy w poziomie witaminy D u badanych.
3. Niedobór witaminy D a ryzyko wystąpienia COVID-19 u dzieci
Możliwe, że niedobory witaminy D mogą sprzyjać zakażeniu nowym koronawirusem lub zwiększać ryzyko wystąpienia nasilonych objawów. K. Yimlaz i V. Sen porównali stężenie witaminy D u dzieci i młodzieży w wieku 1–18 lat, które były hospitalizowane z powodu COVID-19 oraz u dzieci w grupie kontrolnej, niechorujących na COVID-19. W grupie dzieci zakażonych średni poziom witaminy D był znacznie niższy (13,14 ng/ml w porównaniu z 34,81 ng/ml).
4. Suplementacja witaminą D – czy jest wskazana u dzieci
Ukazują się prace wskazujące na znaczenie witaminy D w zapobieganiu zakażeniu koronawirusem oraz jej rolę w leczeniu. Nie ma jednak dostatecznych dowodów, które pozwoliłyby na opracowanie jednoznacznych rekomendacji dotyczących suplementacji.
Pewne jest jednak, że warto zadbać o prawidłowy poziom tej witaminy. Zgodnie ze stanowiskiem ekspertów dotyczącym suplementacji witaminą D w populacji polskiej (A. Rusińska i wsp. 2018) u dzieci w wieku 1–18 lat nie ma konieczności wprowadzania suplementacji witaminy D. Musi być jednak spełniony jeden warunek – dziecko powinno w okresie od maja do września eksponować odkryte przedramiona i nogi na działanie promieni słonecznych między godziną 10.00 a 15.00 minimum przez 10 minut (bez stosowania kremu z filtrem). Decyzję o ewentualnym wdrożeniu suplementacji należy skonsultować z pediatrą. Warto wziąć to pod uwagę, jeśli z jakiegoś powodu przebywanie dziecka na zewnątrz jest ograniczone. Ponadto w przypadku ewentualnej suplementacji rekomendowane dawki są wyższe dla dzieci z nadwagą i otyłością. Niestety lockdown może przyczyniać się do niekontrolowanego zwiększenia masy ciała – zarówno u dzieci, jak i dorosłych.
5. Zjawisko covibesity
M.A.B. Khan i J.E. Moverley Smith stworzyli nowy termin odnoszący się do problemu otyłości spowodowanej lockdownem – covibesity. Nie ma wątpliwości, że zdalne nauczanie przyczynia się do ograniczenia aktywności fizycznej dzieci i młodzieży. W badaniu przeprowadzonym we Włoszech na grupie 41 dzieci z otyłością wykazano, że w trakcie lockdownu znacznie wzrosło spożycie chipsów, czerwonego mięsa i napojów słodzonych. Czas spędzony przed ekranem komputera zwiększył się średnio o prawie 5 godzin w ciągu dnia. Spadła za to częstotliwość aktywności fizycznej – skróciła się średnio o ponad 2 godziny na tydzień.
Podobne wyniki uzyskali H. Al Hourani, B. Alkhatib, M. Abdullah w badaniu, w którym wzięły udział dzieci i młodzież zamieszkujące Jordanię. Lockdown spowodował znaczne obniżenie aktywności fizycznej i zwiększenie masy ciała. Otyłość jest niezależnym czynnikiem ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19. Jak informuje CDC (Centers for Disease Control and Prevention), dzieci i młodzież są znacznie mniej narażeni na ciężki przebieg COVID-19. Czynniki zwiększające ryzyko takiego przebiegu nie są jednak do końca poznane. Przypuszcza się jednak, że w tej populacji mogą do nich należeć m.in. otyłość i cukrzyca.
Konsekwencje pandemii COVID-19 widoczne są w wielu aspektach zdrowia publicznego, także wśród populacji pediatrycznej. Najpoważniejsze skutki lockdownu, które dotykają dzieci i młodzież, to m.in.:
– zwiększone ryzyko niedoboru witaminy D związane z niedostateczną ekspozycją na promienie słoneczne,
– zwiększone ryzyko nadmiernej masy ciała w wyniku ograniczenia aktywności fizycznej i zwiększonego spożycia wysokokalorycznych przekąsek.
Obecnie niezwykle istotne staje się dbanie o utrzymywanie aktywności fizycznej dziecka na poziomie sprzed pandemii lub nawet zwiększanie jej w przypadku dzieci, które nie realizują zalecanych norm. W przypadku dzieci z nadwagą i otyłością warto rozważyć stosowanie suplementacji witaminą D po konsultacji z lekarzem. Ponadto większą niż dotychczas uwagę należy poświęcić zachowaniom żywieniowym dzieci w trakcie nauki zdalnej. Dotychczasowe analizy wykazują, że czas izolacji sprzyja sięganiu po zbędne i wysokokaloryczne przekąski.
Problemy niedoboru witaminy D i namiaru tkanki tłuszczowej są ze sobą powiązane. Nie wiadomo, czy niedobór witaminy D jest jednym z czynników ryzyka otyłości, czy też otyłość czynnikiem ryzyka niedoboru tej witaminy. Wiadomo jednak, że u osób otyłych niski poziom witaminy D jest powszechny. Niestety restrykcje związane z pandemią zwiększają prawdopodobieństwo zarówno wystąpienia niedoboru witaminy D, jak i otyłości. Warto mieć to na uwadze, aby jak najszybciej podjąć skuteczne działania.
Bibliografia
Al Hourani H., Alkhatib B., Abdullah M., Impact of COVID-19 Lockdown on Body Weight, Eating Habits, and Physical Activity of Jordanian Children and Adolescents, „Disaster Medicine and Public Health Preparedness” 2021, 1–9, epub.
Khan M.A.B., Moverley Smith J.E., "Covibesity," a new pandemic, „Obesity Medicine” 2020, 19, epub.
Liyanage G., de Silva Y., Vitamin D Deficiency Rickets and COVID-19 Pandemic, „Case Reports in Pediatrics” 2021, 5512668, epub.
Meoli M. et al., Vitamin D Status in Adolescents during COVID-19 Pandemic: A Cross-Sectional Comparative Study, „Nutrients” 2021, 13(5), 1467.
People with Certain Medical Conditions, cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/need-extra-precautions/people-with-medical-conditions.html (21.07.2021).
Pietrobelli A. et al., Effects of COVID-19 Lockdown on Lifestyle Behaviors in Children with Obesity Living in Verona, Italy: A Longitudinal Study, „Obesity (Silver Spring)” 2020, 28(8), 1382–1385.
Rusińska A. et al., Vitamin D Supplementation Guidelines for General Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland-Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies-2018 Update, „Frontiers in Endocrinology” 2018, 9, 246.
Rustecka A. et al., The Impact of COVID-19 Pandemic during 2020–2021 on the Vitamin D Serum Levels in the Paediatric Population in Warsaw, Poland, „Nutrients” 2021, 13(6), 1990.
Yılmaz K., Şen V., Is vitamin D deficiency a risk factor for COVID-19 in children?, „Pediatric Pulmonology” 2020, 55(12), 3595–3601.
Yu L. et al., Effect of Pandemic-Related Confinement on Vitamin D Status Among Children Aged 0-6 Years in Guangzhou, China: A Cross-Sectional Study, „Risk Management and Healthcare Policy” 2020, 13, 2669–2675.
