Herbata czarna a herbata owocowa – wpływ na organizm
Herbata znana jest w Chinach od tysięcy lat. Istnieje wiele legend na temat jej odkrycia. Najbardziej znana jest historia o mitycznym Cesarzu Shennongu – podczas odpoczynku pod drzewem do jego kubka z gorącą wodą wpadło kilka liści nieznanego krzewu. Z naczynia unosił się przyjemny aromat, a po spróbowaniu naparu cesarz zachwycił się jego smakiem. Inna legenda mówi zaś, że herbata została rozpowszechniona za sprawą buddyjskich mnichów, którzy popijali napary, by nie usnąć w czasie medytacji. Kolebką herbaty są niewątpliwie Chiny, ale z czasem trafiła do Europy. Z roku na rok przybywa jej miłośników. W zależności od rodzaju różni się ona właściwościami. W Polsce najpopularniejsze są herbata czarna i owocowa, warto więc dowiedzieć się, w jaki sposób wpływają na organizm.
SPIS TREŚCI:
1. Pochodzenie, produkcja i rodzaje herbaty
2. Rytuał parzenia herbaty czarnej
3. Właściwości herbaty czarnej
4. Właściwości herbaty owocowej
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Pochodzenie, produkcja i rodzaje herbaty
Pierwsze wzmianki o herbacie można znaleźć w księgach z ok. III w. Najbardziej znana jest Chajing, czyli Księga Herbaty – w całości poświęcona jej pochodzeniu, uprawie, sposobowi zbierania i przetwarzania liści. Dodatkowo zawarty jest w niej przepis na przygotowanie naparu i dokładny opis składu. Picie herbaty to ważny element chińskiej kultury i robi się to z niezwykłym namaszczeniem. W całym procesie istotne są obowiązkowa zastawa, gatunki herbaty, procedura parzenia i rozlewania oraz inne rozmaite rytuały.
Początkowo herbata miała w Chinach postać sproszkowanych liści. Czasem dodawano do nich bataty, mąkę ryżową, produkty oleiste, cynamon czy skórkę z mandarynki. Później zaczęła występować w formie suszonych liści zalewanych wrzątkiem. Najbardziej rozpowszechniona była wśród wyższych sfer, a z czasem popularne stało się częstowanie gości herbatą.
Do Europy herbatę przywieźli Holendrzy w XVII w. Do Polski dotarła z Francji za czasów panowania Jana II Kazimierza. Z powodu ceny napoju zwyczaj jej picia był początkowo znany i rozpowszechniony jedynie na dworze królewskim.
Ze względu na sposób produkcji wyróżnić można 6 rodzajów herbaty:
– herbatę zieloną, która nie jest fermentowana, a jej liście suszy się na ogniu w miedzianych pojemnikach,
– herbatę oolong – częściowo fermentowaną przed wysuszeniem liści, co wpływa na jej ciemniejszą barwę,
– herbatę kwiatową – a dokładniej z płatków kwiatów, najbardziej znane są herbata jaśminowa i różana,
– herbatę czarną, która poddana jest pełnej fermentacji, a jej liście mają niemal czarny kolor, najpopularniejszymi rodzajami są ciemna herbata jinyacha i pu’er, znana jako czerwona, produkowana wyłącznie na eksport,
– herbatę żółtą – zbliżoną do zielonej,
– herbatę białą, suszoną od razu po zerwaniu i gotowaną najczęściej na parze.
Herbata zawiera dużą ilość substancji aktywnych korzystnie wpływających na zdrowie, spośród których jako najważniejsze wyróżnia się polifenole i alkaloidy.
2. Rytuał parzenia herbaty czarnej
Na początku do kubka lub czajniczka należy wlać gorącą wodę w celu jego ogrzania, a następnie ją wylać. Do ogrzanego naczynia należy wsypać herbatę i zacząć ją parzyć. Po wypiciu, jeśli w najbliższym czasie ponowne przygotowanie naparu nie jest planowane, należy wylać wodę i zostawić na dnie same liście. Później znów można zalać herbatę wrzątkiem i cieszyć się jej smakiem, aromatem i prozdrowotnymi właściwościami.
Sposoby parzenia, a nawet wybór naczynia zależne są od rodzaju herbaty. Do czarnej najlepiej sprawdza się czajniczek porcelanowy, ceramiczny lub gliniany, który pozwala na zachowanie naturalnego aromatu i smaku.
3. Właściwości herbaty czarnej
Herbaty sprzedawane w Polsce w dużej mierze produkowane są przez międzynarodowe przedsiębiorstwa. W 2018 r. wiodącymi światowymi producentami herbaty były Chiny, Indie i Kenia. Ok. 80% produkcji herbaty stanowi herbata czarna. Najwięcej wypijają jej mieszkańcy Wielkiej Brytanii, zaraz za nimi są Rosjanie, a na trzecim miejscu plasuje się Polska. Przeciętny Polak w ciągu miesiąca wypija ok. 50 filiżanek herbaty.
Herbata czarna zawiera polifenole – związki przeciwutleniające, które zapobiegają pojawieniu się stresu oksydacyjnego, a co za tym idzie opóźniają procesy starzenia się komórek organizmu. Dodatkowo wykazują działanie przeciwzapalne, wpływają na obniżenie poziomu cholesterolu i wywierają korzystny wpływ na skład mikrobioty jelitowej. Im dłużej napar jest parzony (najlepiej 10 minut), tym więcej polifenoli się uwalnia. Filiżanka herbaty czarnej zawiera 200 mg flawonoidów. Najwyższą aktywność antyoksydacyjną widać po ok. 30–50 minutach od wypicia czarnej herbaty. Zawartość kofeiny zależna jest od długości parzenia, np. herbata parzona 15 sekund zawiera 15 mg kofeiny, a 5 minut – 34–38 mg.
Liście herbaty zawierają wapń, cynk, magnez, fluor, chrom i selen. Nie są to jednak dobre źródła wapnia, cynku i magnezu, gdyż pokrywają dzienne zapotrzebowanie w minimalnym stopniu (np. 100 ml herbaty dostarcza 5 mg wapnia, co przy zapotrzebowaniu dorosłej osoby wynoszącym 1000 mg stanowi 0,5% zalecanego spożycia).
W herbacie znajdują się duże ilości szczawianów, które mogą łączyć się ze składnikami mineralnymi i tworzyć nierozpuszczalne sole. Może to zwiększać ryzyko rozwoju kamicy nerkowej, więc osoby z genetyczną skłonnością do wystąpienia tej choroby powinny szczególnie uważać.
Zawarte w czarnej herbacie teaflawiny i tearubiginy wykazują działanie przeciwmiażdżycowe, przeciwnowotworowe oraz przeciwzapalne (J.H. Hodgson, K.D. Croft 2010; M.P. Almajano i wsp. 2008; A. Stańczyk 2010). Związki te wpływają korzystnie na organizm człowieka również w ramach profilaktyki chorób cywilizacyjnych – obniżają poziom glukozy (M. Takemoto i wsp. 2017) i przeciwdziałają otyłości (N. Kudo i wsp. 2015). Ponadto badania wykazały, że zawarta w herbacie teaflawina wpływa na obniżenie ryzyka wystąpienia raka jajnika (Y. Gao i wsp. 2016).
Zbadany został również związek między spożyciem herbaty czarnej a poziomem cholesterolu jako głównego czynnika rozwoju miażdżycy. Metaanaliza badań wykazała, że poziom cholesterolu LDL w surowicy zmniejszył się u osób pijących regularnie czarną herbatę. Spożycie naparu nie miało zaś wpływu na poziom cholesterolu całkowitego i frakcji HDL (Y. Zhao i wsp. 2015).
Herbata czarna nie jest polecana osobom z ryzykiem anemii, gdyż zawarte w niej taniny wpływają na hamowanie wchłaniania żelaza. Nie powinna być spożywana zwłaszcza w trakcie posiłku. Wskazana jest natomiast osobom cierpiącym na hemochromatozę, czyli chorobę, w której nadmiernie gromadzi się żelazo w organizmie.
Regularne picie czarnej herbaty zwiększa potencjał antyoksydacyjny organizmu, co pomaga zmniejszyć ryzyko chorób przewlekłych i poprawić ogólny stan zdrowia. Herbata czarna bez cukru – podobnie jak ta z dodatkiem erytrytolu – nie wpływa na pulę kilokalorii dostarczonych w ciągu dnia do organizmu. Wartość energetyczna naparu posłodzonego łyżeczką ksylitolu wynosi 12 kcal, a łyżeczką cukru – 20 kcal. Ze względu na zawartość kofeiny w herbacie i jej moczopędne działanie nie zaleca się wypijania więcej niż 8 filiżanek w ciągu dnia.
4. Właściwości herbaty owocowej
Herbata owocowa to ciekawa alternatywa dla herbaty tradycyjnej, zwłaszcza w chłodniejszych miesiącach. Tak naprawdę nie powinna być nazywana „herbatą”, gdyż składa się głównie z suszonych owoców i nie zawiera liści herbaty. Warto zaznaczyć, że herbata owocowa to coś innego niż ta aromatyzowana, która składa się najczęściej z liści czarnej herbaty, a owoce stanowią jedynie niewielki dodatek. Zdarza się też, że zamiast owoców używany jest sam aromat.
Dzięki wyjątkowym walorom smakowym i zapachowym do produkcji herbat owocowych wykorzystywane są: owoce hibiskusa, jabłka, dzikiej róży, malin, aronii, bzu czarnego, porzeczki oraz liście jeżyny (A. Adamczak, A. Forycka, W. Buchwald 2015). Stosowane surowce zawierają związki fenolowe, które działają przeciwutleniająco i konserwują żywność. Dodatkowo do naparów używane są także przyprawy korzenne, takie jak cynamon, imbir, kardamon czy żeń-szeń. Ich ilości w herbacie są niewielkie i głównie nadają przyjemny smak i aromat.
Bardzo często w herbatach owocowych pojawia się hibiskus. Zawarte w nim antocyjany mają właściwości prozdrowotne, a dodatkowo podnoszą atrakcyjność naparu ze względu na swój intensywny kolor – najczęściej różowo-czerwony. Ponadto hibiskus nadaje herbacie lekko kwaskowaty posmak.
Substancje obecne w herbatach owocowych mogą wchodzić w interakcję z lekami. Czasami znajduje się w nich lukrecja, która nie powinna być stosowana przez osoby z nadciśnieniem, chorobami nerek i wątroby. Dobrze zapoznać się ze składem, by przypadkiem nie zaszkodzić swojemu zdrowiu.
15 grudnia to Międzynarodowy Dzień Herbaty. Warto w tym dniu – jak i w pozostałe dni w roku – cieszyć się smakiem, aromatem i korzystnymi dla zdrowia właściwościami płynącymi z regularnego picia herbaty. Włączenie do swojej codziennej diety zarówno naparów owocowych, jak i czarnej herbaty w umiarkowanej ilości wpłynie korzystnie na nawodnienie organizmu i dostarczy przyjemnych doznań smakowych. Warto jednak pamiętać, że płynem, który najlepiej nawadnia organizm, jest woda i to ona powinna być spożywana w największej ilości.
Bibliografia
Adamczak A., Forycka A., Buchwald W., Skład herbatek owocowych dostępnych na polskim rynku artykułów spożywczych, „Postępy Fitoterapii” 2015, 4, 216–222.
Almajano M.P. et al., Antioxidant and antimicrobial activities of tea infusions, „Food Chemistry” 2008, 108(1), 55–63.
Dąbrowska-Molenda M., Huncza A., Wpływ sposobu parzenia różnych rodzajów czarnych herbat na zawartość szczawianów rozpuszczalnych, „Postępy techniki przetwórstwa spożywczego” 2018, 1, 34–37.
Gao Y. et al., Inhibitory Effects of the Four Main Theaflavin Derivatives Found in Black Tea on Ovarian Cancer Cells, „Anticancer Research” 2016, 36(2), 643–651.
Hodgson J.H., Croft K.D., Tea flavonoids and cardiovascular health, „Molecular Aspects of Medicine” 2010, 31(6), 495–502.
Kudo N. et al., A Single Oral Administration of Theaflavins Increases Energy Expenditure and the Expression of Metabolic Genes, „PLoS ONE” 2015, 10(9), epub.
Lan W., Chińska herbata, „Gdańskie studia Azji Wschodniej” 2013, 4, 105–110.
Miazga-Śławińska M., Grzegorczyk A., Herbaty – rodzaje, właściwości, jakość i zafałszowania, „Kosmos” 2014, 63(3), 473–479.
O’Neill E.J. et al., Anti-Cancer Properties of Theaflavins, „Molecules” 2021, 26(4), 987.
Olesińska K. et al, Właściwości antyoksydacyjne komercyjnych herbatek owocowych, „Inżynieria Przetwórstwa Spożywczego” 2017, 3(23), 25–30.
Stańczyk A., Właściwości zdrowotne wybranych gatunków herbat, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2010, 4, 498–504.
Takemoto M. et al., A Simple, Enzymatic Biotransformation Method Using Fresh Green Tea Leaves Efficiently Generates Theaflavin-Containing Fermentation Water That Has Potent Physiological Functions in Mice and Humans, „Biological and Pharmaceutical Bulletin” 2017, 40(6), 860–866.
Takemoto M., Takemoto H., Synthesis of Theaflavins and Their Functions, „Molecules” 2018, 23(4), 918.
Wierzejska R., Wpływ picia herbaty na zdrowie – aktualny stan wiedzy, „Przegląd Epidemiologiczny” 2014, 68(3), 595–599.
Zhao Y. et al., Black tea consumption and serum cholesterol concentration: Systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials, „Clinical Nutrition” 2015, 34(4), 612–619.
