Nadmiar wody w organizmie – rola wody i skutki jej nadmiaru
Nie da się bez niej żyć, nie da się funkcjonować. Woda, bo o niej mowa, jest nieodłącznym elementem naszego istnienia. Każda żywa komórka potrzebuje wody, by móc utrzymać swoje funkcje życiowe. Woda jest również niezbędnym składnikiem pokarmowym, bez którego niemożliwa byłaby praca wszystkich układów i narządów wewnętrznych w naszym ciele. Odpowiednia ilość wody w organizmie zapewnia jego prawidłowe funkcjonowanie. Czasem jednak dochodzi do zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i woda gromadzi się w naszych tkankach. Skutkuje to powstawaniem obrzęków, opuchlizn i uczuciem nieustannego zmęczenia. Czym najczęściej spowodowane są te stany? Jak sobie z nimi radzić? Jak usunąć nadmiar wody z organizmu? Odpowiedzi znajdziecie w poniższym artykule.
SPIS TREŚCI:
1. Rola i zawartość wody w organizmie
2. Bilans wody w organizmie, jak dochodzi do gromadzenia się płynów?
3. Czym jest gromadzenie się wody w organizmie?
4. Przewodnienie – objawy
5. Jak usunąć nadmiar wody z organizmu?
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Rola i zawartość wody w organizmie
Woda odgrywa w organizmie człowieka bardzo ważną rolę. Przede wszystkim jest jednak jego głównym składnikiem budulcowym. U dorosłego człowieka o prawidłowej masie ciała zawartość wody w organizmie powinna wynosić około 60% masy ciała. Odsetek wody w beztłuszczowej masie ciała jest wartością stałą wynoszącą 75%. Inne tkanki jednak różnią się jej zawartością. Spośród nich największą zawartością wody charakteryzują się płuca (80%) oraz mięśnie (74–80%). Dla porównania zawartość wody w wątrobie wynosi 68%, tkance kostnej około 25%, a w tkance tłuszczowej 10%.
Na różnicę zawartości wody w ciele człowieka wpływa wiele czynników. Można podzielić je na dwie grupy – czynniki wewnętrzne (niemodyfikowalne) i czynniki zewnętrzne (modyfikowalne). Do pierwszej grupy zaliczamy wiek, płeć, budowę i skład ciała, do drugiej zaś sposób odżywiania, częstotliwość aktywności fizycznej, a także ilość i jakość wypijanych napojów.
Woda w organizmach żywych zazwyczaj nie jest czystą i klarowną cieczą przedstawianą znanym wzorem chemicznym H2O. Jest roztworem, który może zawierać tysiące przeróżnych substancji, takich jak jony, nieorganiczne związki chemiczne o małej masie oraz całkowicie rozpuszczalne makrocząsteczki. Woda w tej postaci rozmieszczona jest w organizmie w dwóch przestrzeniach: wewnątrzkomórkowych (IFC – intracellular fluid) i zewnątrzkomórkowych (EFC – extracellular fluid). Jest cieczą nieustannie przemieszczającą się pomiędzy tymi przestrzeniami. Jej ruch odbywa się na zasadzie dążenia do wyrównywania stężeń jonowych po obu stronach błon komórkowych.
Rola wody w organizmie
– Jest składnikiem „budulcowym” naszego ciała.
– Jest niezbędna do prawidłowego przebiegu procesów trawienia.
– Jest rozpuszczalnikiem dla wielu związków odżywczych i mineralnych.
– Uczestniczy w większości reakcji metabolicznych.
– Usuwa końcowe produkty przemiany materii.
– Uczestniczy w utrzymaniu stałej ciepłoty ciała.
– Chroni organy wewnętrzne przed uszkodzeniem.
– Zabezpiecza stawy przed uszkodzeniami mechanicznymi.
– Chroni gałki oczne przed wysuszeniem.
2. Bilans wody w organizmie, jak dochodzi do gromadzenia się płynów?
Definicja bilansu wodnego organizmu człowieka to nic innego jak utrzymanie na stałym poziomie zawartości wody we wszystkich tkankach. Bilans wody w organizmie powinien być zerowy. Krótko mówiąc, powinniśmy wydalać dokładnie tyle płynów, ile spożyliśmy wraz z napojami i pożywieniem. Gromadzenie się wody w organizmie jest procesem niefizjologicznym, wyjątkiem od tej reguły są dwa naturalne stany organizmu – intensywny wzrost i ciąża. W tych dwóch przypadkach bilans wodny może (i powinien) być dodatni.
Źródłem płynów w diecie człowieka są przede wszystkim wypijane przez nas napoje. Sporych ilości wody dostarczają także świeże warzywa i owoce. Nie można zapomnieć o tym, że część płynów dostarczana jest również z pokarmów stałych. Warto także wiedzieć o tym, że niewielkie ilości wody powstają podczas procesów katabolicznych składników energetycznych. Stałe dostarczanie wody do organizmu idzie w parze z jej nieustanną utratą. Większość wody zostaje usuwana wraz z moczem, inne drogi jej usuwania to wymiana gazowa organizmu, pocenie się oraz wydalanie kału.
Zachowanie prawidłowego bilansu wodnego zależy od wielu czynników. Jednym z ważniejszych jest utrzymanie odpowiednich powierzchni fizjologicznych przestrzeni wodnych oraz właściwego ciśnienia osmotycznego w nich. Tutaj należy zaznaczyć istotę dwóch ważnych jonów – jonu potasowego (odpowiedzialnego za objętość komórek) i jonu sodowego (odpowiedzialnego za objętość osocza). Oba kationy odpowiadają za utrzymanie prawidłowego bilansu wodnego organizmu. Wpływają bezpośrednio na ciśnienie osmotyczne wody, powodują jej przenikanie przez błony komórkowe.
3. Czym jest gromadzenie się wody w organizmie?
Gromadzenie się wody (przewodnienie) w organizmie jest procesem niefizjologicznym. Dochodzi do niego, gdy nie dostarczamy do organizmu odpowiedniej ilości wody. Nasze ciało w zaistniałej sytuacji zaczyna przygotowywać sobie zapasy wody i gromadzi ją na tzw. czarną godzinę. Przewodnienie to proces, do którego często dochodzi w przypadku niewydolności nerek. Do stanu tego doprowadzają również zaburzenia gospodarki hormonalnej (nadmierna produkcja hormonu ADH, zwanego także hormonem antydiuretycznym i wazopresyną).
Szczególnie ważną rolę w przypadku gromadzenia się wody w organizmie odgrywa homeostaza gospodarki elektrolitowej organizmu. Jonem, który ma największy wpływ na równowagę wodną, jest sód. W zależności od jego stężenia można wyróżnić trzy rodzaje przewodnienia:
– przewodnienie hipotoniczne – znane także jako zatrucie wodne – występuje najczęściej u chorych na niewydolność nerek. Polega na upośledzeniu wydalania wody przez nerki z jednoczesnym zwiększeniem wydzielania wazopresyny. Zatrucie wodne może być tragiczne w skutkach – powoduje obrzęki kończyn (obrzęki obwodowe), przesięki do jam ciała, w ciężkich przypadkach nawet obrzęk mózgu;
– przewodnienie hipertoniczne – występuje u osób, które spożywają duże ilości wieloelektrolitowych płynów, a także podczas spożywania nadmiernych ilości płynów przez osoby z upośledzoną funkcją nerek. W obu tych przypadkach dochodzi do odwodnienia komórek i gromadzenia się wody w przestrzeniach wewnątrzkomórkowych (EFC);
– przewodnienie izotoniczne – w jego przypadku dochodzi do gromadzenia się płynów w przestrzeniach wewnątrzkomórkowych (EFC). Jego zauważalnymi objawami są przede wszystkim widoczne obrzęki całego ciała.
4. Przewodnienie – objawy
Pierwsze objawy gromadzenia się wody w organizmie są niespecyficzne. Należą do nich częste wymioty i nudności, dlatego też często mylone są z zatruciem pokarmowym. Zdarza się, że towarzyszą im nawracające i bardzo uciążliwe migreny. Kolejne objawy przewodnienia są bardzo specyficzne, należą do nich wspomniane wcześniej obrzęki. Zauważa się je w szczególności w dolnych partiach ciała – najczęściej dotyczą kostek, łydek i podudzi, rzadziej okolic krzyżowo-lędźwiowych i kończyn górnych.
5. Jak usunąć nadmiar wody z organizmu?
Aby pozbyć się nadmiaru wody z organizmu, należy przestrzegać określonych zasad. Najważniejszą z nich jest wypijanie odpowiedniej ilości płynów. Nasz organizm do prawidłowego funkcjonowania potrzebuje co najmniej 1,5–2 l płynów dziennie. Należy unikać stężonych płynów takich jak alkohol, mocna kawa i herbata. Wodę należy pić regularnie małymi porcjami, aby stopniowo nawadniać nasze ciało. Warto wybierać wodę o średniej lub niskiej zawartości sodu. Dobry efekt terapeutyczny przynosi również picie moczopędnych naparów ziołowych – w przypadku obrzęków szczególnie dobrze spisują się herbatki z liści pietruszki, pokrzywa, czarny bez i mniszek lekarski.
Zasada ograniczenia sodu dotyczy również posiłków, które spożywamy. Jeżeli borykamy się z problemem gromadzenia się wody w naszym ciele, musimy pozbyć się z diety produktów o wysokiej zawartości sodu. Zalecana i bezpieczna ilość NaCl (soli kuchennej) w diecie zdrowej dorosłej osoby wynosi 5 g i nie powinna być przekraczana.
Oprócz ograniczenia soli należy zrezygnować z produktów o jej dużej zawartości. Należą do nich między innymi słone paluszki, chipsy, gotowe dania, fast foody, żywność przetworzona, konserwy i kiszonki. Podczas robienia zakupów warto zwrócić uwagę na etykiety produktów spożywczych, które wkładamy do naszych koszyków. Jeśli zauważymy w nich obecność substancji takich jak benzoesan sodu, glutaminian sodu, fosforan sodu czy mleczan sodu, wybierzmy inny produkt. Spożywanie soli kuchennej można ograniczyć, stosując również odpowiednie przyprawy. Na rynku można obecnie kupić ziołowo-warzywne mieszanki, które nadają potrawom lekko słonego smaku.
Antagonistą sodu jest potas – jego odpowiednia podaż w diecie przyspiesza usuwanie nadmiaru wody z organizmu. Pierwiastek ten reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu. Zmniejsza ilość płynu z przestrzeni zewnątrzkomórkowych. Doskonałym źródłem potasu w diecie są świeże owoce i warzywa (np. banany, pomidory, awokado, soja, soczewica, groch, chrzan). Na szczególną uwagę zasługują arbuzy – dobrze nawadniają i mają silne działanie moczopędne. Podsumowując, to owoce usprawniają krążenie wody w naszym organizmie.
Nie bez znaczenia jest również regularność uprawiania aktywności fizycznej. Podczas wykonywania ćwiczeń nasze ciało wydziela pot. Ten naturalny proces usprawnia wydalanie nadmiernych ilości wody, sodu i wielu toksyn, które blokują wodę w naszym organizmie. Po wysiłku nie można zapomnieć o odpoczynku i regeneracji.
Gromadzenie się nadmiernych ilości wody w organizmie jest bardzo powszechnym problemem, z którym trudno sobie poradzić bez odpowiedniej wiedzy. Woda może odkładać się w przestrzeni zewnątrzkomórkowej z bardzo wielu przyczyn – czasem jest to nieodpowiednia dieta i zbyt małe objętości wypijanych płynów, innym razem może być to poważna choroba nerek lub wątroby. Nieważna jest przyczyna gromadzenia się wody, kiedy zauważymy pierwsze objawy, bierzmy sprawy w swoje ręce. Pozbycie się kłopotu nie jest tak trudne, jak się wydaje.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Dymarska E., Janczar-Smuga M., Woda jako niezbędny składnik pokarmowy w żywieniu osób w podeszłym wieku, Wrocław 2016, 461, 55–65.
Gawęcki J., Żywienie człowieka – podstawy nauki o żywieniu, Warszawa 2010, 255–267.
Sikorski Z., Chemia żywności, Warszawa 2007, 46–86.
Karowicz-Bilińska A., Woda i jej znaczenie dla organizmu kobiety, „Ginekologia Polska” 2011, 82, 455–459.
Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, pod red. Jarosza M., Warszawa 2012, 144–159.
Pawłowska D., Gospodarka wodna w organizmie człowieka, cukrzycaazdrowie.pl/Files/file/Warto%20Wiedzie%C4%87%202017/gospodarka_wodna_w_organizmie_czlowieka.pdf (26.02.2018).
