Przewlekłe zmęczenie – jakie badania warto wykonać
Życie w ciągłym pędzie, stres, nadmiar obowiązków, niewystarczająca ilość snu to stany powszechnie znane każdemu człowiekowi. Mogą przyczyniać się do braku energii w ciągu dnia, osłabiania, przemęczenia czy nadmiernej senności. Jeśli jednak dolegliwości nie mijają po zregenerowaniu sił, warto zastanowić się, czy nie wynikają z problemów zdrowotnych. W tym wypadku najlepiej udać się do laboratorium w celu wykonania podstawowych badań, które mogą pomóc znaleźć przyczynę przewlekłego zmęczenia.
SPIS TREŚCI:
1. Morfologia
2. OB
3. Badanie ogólne moczu
4. Glukoza
5. Lipidogram (cholesterol całkowity, cholesterol frakcji LDL i HDL, triglicerydy)
6. TSH
7. Parametry nerkowe (mocznik, kreatynina, kwas moczowy)
8. Parametry wątrobowe (ALT, AST, bilirubina)
9. Pomiar ciśnienia tętniczego
10. Witamina D3
11. Podsumowanie
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Morfologia
Podstawowym i najpopularniejszym badaniem krwi jest morfologia krwi obwodowej. Jej zakres obejmuje szeroką diagnostykę układu czerwonokrwinkowego, białokrwinkowego i płytek krwi. Morfologię warto wykonać przynajmniej raz do roku w ramach kontroli, zwłaszcza gdy jesteśmy przewlekle zmęczeni. Nieprawidłowe wyniki mogą stanowić pierwsze sygnały ostrzegawcze. Do badania można podejść w ramach Podstawowej Opieki Zdrowotnej (w ramach NFZ) po wystawieniu skierowania przez lekarza.
Parametry opisywane przez układ czerwonokrwinkowy
– Liczba erytrocytów (krwinek czerwonych, RBC) wytwarzanych przez szpik kostny – na prawidłowy proces powstawania krwinek czerwonych wpływają żelazo, witamina B12, witamina B6 czy kwas foliowy. Ich niedobór może być przyczyną niedokrwistości. Możliwe jest zatem, że zmniejszenie liczby erytrocytów będzie spowodowane anemią, która może skutkować ciągłym zmęczeniem, utratą energii czy nadmierną sennością. Zwiększony wskaźnik RBC związany jest natomiast z nadkrwistością. Zmiany liczby krwinek czerwonych występują także w zaburzeniach gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu.
– Stężenie hemoglobiny (HGB, Hb) – to podstawowe białko krwinek czerwonych, które spełnia funkcję transportera tlenu do wszystkich tkanek organizmu. Obniżone stężenie może być spowodowane np. niedoborem żelaza czy przewodnieniem. Zwiększone wartości obserwuje się natomiast przy nadkrwistości i odwodnieniu.
– Hematokryt (HCT, Ht) – określa stosunek objętości masy czerwonych krwinek do całkowitej objętości krwi. Wzrost wartości hematokrytu może wynikać np. z nadkrwistości spowodowanej utratą krwi, nadkrwistości pierwotnej czy wtórnej. Obniżone wartości mogą świadczyć o anemii lub przewodnieniu.
Morfologia pozwala również ocenić wskaźniki morfologiczne erytrocytów, takie jak:
– średnia objętość krwinki czerwonej (MCV, mean corpuscular volume),
– średnia zawartość hemoglobiny w krwince czerwonej (MCH, mean corpuscular hemoglobin),
– średnie stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej (MCHC, mean corpuscular hemoglobin concentration),
– RDW (red blood cell volume distribution width).
Wskaźniki te mogą służyć do różnicowania morfologicznego niedokrwistości. Wśród osób z anemią bardzo często obserwuje się osłabienie, zawroty głowy, utratę apetytu, senność, spadek siły mięśniowej czy zaburzenia snu.
Parametry określane przez układ białokrwinkowy
– Liczba leukocytów (krwinek białych, WBC) – zwiększenie liczby krwinek białych stwierdza się najczęściej przy zakażeniach bakteryjnych, grzybiczych czy wirusowych, u osób leczonych kortykosteroidami lub w niektórych chorobach nowotworowych szpiku. Spadek liczby leukocytów może wynikać m.in. ze stosowania niektórych leków, wyniszczenia czy samoistnej aplazji i hipoplazji szpiku kostnego.
– Neutrofile (granulocyty obojętnochłonne, NEU) – ich podstawową funkcją jest obrona organizmu przed drobnoustrojami. Podwyższone wartości neutrofili obserwuje się m.in. przy stanach zapalnych, oparzeniach, chorobach zakaźnych czy nowotworach. Obniżone natomiast w przebiegu chorób wirusowych czy w wyniku stosowania niektórych leków.
– Eozynofile (granulocyty kwasochłonne, EOS) – ich zadaniem jest ochrona przed pasożytami. Zwiększoną liczbę granulocytów kwasochłonnych stwierdza się przy uczuleniach, chorobach zakaźnych czy pasożytniczych. Zmniejszone wartości mogą występować po wysiłku fizycznym, stresie czy przy zawale mięśnia sercowego.
– Bazofile (granulocyty zasadochłonne, BAS) – pełnią funkcję obronną w schorzeniach alergicznych IgE-zależnych. Zwiększone wartości obserwuje się przy infekcjach pasożytniczych (owsiki, tasiemiec), przewlekłej białaczce szpikowej, czerwienicy prawdziwej czy po wycięciu śledziony. Zmniejszenie liczby bazofili ma miejsce w niedoczynności tarczycy czy leczeniu glikokortykosteroidami.
– Limfocyty (LYM) – ich podwyższone wartości stwierdza się w przypadku zakażeń bakteryjnych lub przy chorobach zakaźnych. Zmniejszona liczba limfocytów może wskazywać na ostre infekcje, niewydolność serca czy pierwotne i wtórne niedobory immunologiczne.
– Monocyty (MON) – nieznacznie podwyższone mogą być wynikiem przebytego zakażenia. Zwiększone wartości obserwuje się także w przypadku gruźlicy, marskości wątroby, białaczce szpikowej, przy przewlekłym stresie oraz chorobach metabolicznych. Obniżony poziom monocytów może wskazywać na zaburzenia odporności czy być wynikiem stosowania niektórych leków (np. kortykosteroidów).
W ocenie płytek krwi określa się:
– ich liczbę (PLT),
– średnią objętość (MPV),
– PDW (wskaźnik anizocytozy).
Powyższe parametry pokazują, jak wiele informacji można wywnioskować z jednego, prostego i stosunkowo taniego badania. Należy jednak pamiętać, iż wszelkie odchylenia od normy powinny zawsze zostać skonsultowane z lekarzem.
2. OB
Badanie OB (Odczyn Biernackiego, szybkość opadania krwinek czerwonych) to proste i tanie badanie wykonywane od niemal 100 lat. Z pewnością nie należy go pominąć w trakcie szukania przyczyn przewlekłego zmęczenia. Wartość OB ulega zwiększeniu w przebiegu stanów zapalnych niezależnie od przyczyny (mogą to być np. choroby zakaźne, reumatoidalne, nowotwory, martwica tkanek). U osób starszych często obserwuje się podwyższone OB bez wyraźnego powodu, należy jednak zawsze wynik skonsultować z lekarzem, by wykluczyć inne przyczyny. Zmniejszone OB występuje w stanach nadlepkości krwi spowodowanych niektórymi chłoniakami czy przy spadku stężenia haptoglobiny na skutek hemolizy wewnątrznaczyniowej.
3. Badanie ogólne moczu
Badanie ogólne moczu to podstawowe badanie laboratoryjne pozwalające rozpoznać choroby nerek i dróg moczowych oraz wykrywać choroby ogólnoustrojowe, które mogą powodować zmiany w składzie moczu. Umożliwia oznaczenie właściwości fizycznych moczu (barwa, przejrzystość, gęstość względna, osmolalność) oraz właściwości chemicznych (pH, białko, cukier, ciała ketonowe, barwniki żółciowe oraz mikroskopowe badanie osadu). Podczas poszukiwania przyczyn przewlekłego zmęczenia na pewno nie należy pomijać tego podstawowego badania.
4. Glukoza
Do listy kontrolnych badań warto dopisać również oznaczenie stężenia glukozy w celu profilaktyki, rozpoznania i monitorowania cukrzycy. Wśród symptomów poza typowymi objawami, takimi jak poliuria (wielomocz), polidypsja (wzmożone pragnienie) czy utrata masy ciała, wymienia się również te mniej typowe – m.in. osłabienie czy wzmożoną senność. Szacuje się, iż na świecie na cukrzycę choruje ponad 422 mln osób. U 25–30% choroba ta nie została jeszcze zdiagnozowana (S. Grycel, A. Błachnio-Zabielska 2019). Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego w Polsce choruje co 12. dorosły Polak, a wśród seniorów powyżej 65. r.ż – prawie co 4. osoba (23%). Nieleczona cukrzyca wiąże się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi polegającymi na zaburzeniu czynności i niewydolności wielu narządów: oczu, nerek, serca czy naczyń krwionośnych. Warto zatem raz w roku wykonać to badanie.
5. Lipidogram (cholesterol całkowity, cholesterol frakcji LDL i HDL, triglicerydy)
Badanie profilu lipidowego (cholesterol całkowity, cholesterol frakcji LDL i HDL, triglicerydy) również należy do tych podstawowych. Zaburzenia lipidowe stanowią najczęściej występujące, modyfikowalne czynniki ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego i są najczęstszą przyczyną zgonów oraz hospitalizacji zarówno w Polsce, jak i całej Europie. Odpowiednio przeprowadzona diagnostyka dyslipidemii pozwala oszacować stopień ryzyka oraz rozpocząć odpowiednie działania zapobiegawcze. Badanie to powinien wykonać każdy, a szczególnie osoby obciążone rodzinnie chorobami układu sercowo-naczyniowego i hipercholesterolemią, prowadzące mało aktywny tryb życia, z nadwagą czy otyłością, chorujące na nadciśnienie, cukrzycę lub palące papierosy.
6. TSH
Profilaktycznie warto również oznaczyć stężenie hormonu tyreotropowego – TSH. Badanie pozwala wykryć zaburzenia funkcji tarczycy. Jednym z najczęstszych schorzeń endokrynologicznych jest jej niedoczynność, w tym ta ze współistniejącą chorobą Hashimoto. Do rozwoju choroby konieczne jest współistnienie dysfunkcji układu immunologicznego, czynników genetycznych oraz środowiskowych (np. nadmiar jodu, niedobór selenu, infekcje wirusowe, stres, zażywanie niektórych leków, takich jak amiodaron, sole litu, interferon α). Wśród typowych objawów wymienia się senność, przewlekłe zmęczenie, suchość i bladość skóry, wypadanie włosów, łamliwość paznokci, nietolerancję zimna czy przyrost masy ciała.
7. Parametry nerkowe (mocznik, kreatynina, kwas moczowy)
Do listy kontrolnych badań warto dodać także badanie mocznika, kreatyniny oraz kwasu moczowego w celu oceny prawidłowej pracy nerek. Badania, których celem jest wykazanie cech uszkodzenia nerek lub ich funkcji wydalniczej, powinny być wykonywane raz w roku u osób z grupy ryzyka rozwoju przewlekłej choroby nerek (np. u pacjentów z cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym, chorobami układu sercowo-naczyniowego, kamicą moczową, niedrożnością dróg moczowych, zakażeniami układu moczowego czy chorobami autoimmunologicznymi).
8. Parametry wątrobowe (ALT, AST, bilirubina)
W przypadku przewlekłego zmęczenia warto sprawdzić stan wątroby. W tym celu najlepiej wykonać tzw. próby wątrobowe określane także jako testy czynnościowe wątroby. Badania te powinien zrobić każdy przyjemniej raz w roku. Najczęściej oznacza się w nich: aminotransferazę alaninową (ALT), aminotransferazę zasadową (ALP) oraz bilirubinę całkowitą.
9. Pomiar ciśnienia tętniczego
Nadciśnienie tętnicze wciąż pozostaje najważniejszym modyfikowalnym czynnikiem ryzyka rozwoju chorób układu krążenia. Problemy z nieprawidłowym ciśnieniem mogą objawiać się bólami głowy, bólem w klatce piersiowej, zaburzeniami widzenia, nudnościami, a także zmęczeniem. Biorąc pod uwagę fakt, iż badanie to jest bardzo proste i można je przeprowadzić samodzielnie, warto pamiętać o jego regularnym wykonywaniu (przy prawidłowych wynikach przynajmniej raz w roku).
10. Witamina D3
Niedobory witaminy D3 są powszechne i mogą dotyczyć aż 58–90% mieszkańców Europy oraz Ameryki Północnej (J. Krzywanski i wsp. 2016). Deficyt witaminy D3 powiązany jest ze znacznym wzrostem ryzyka rozwoju wielu chorób i występowaniem negatywnych skutków zdrowotnych (próchnica, zapalenie przyzębia, choroby autoimmunologiczne i zakaźne, nowotwory, cukrzyca typu 2, zaburzenia nefrologiczne). Z uwagi na jej powszechne niedobry warto wykonać badanie stężenia witaminy 25(OH)D. Podkreśla się, iż osoby w wieku 19–65 lat, które przebywają na słońcu (mając odkryte przedramiona i podudzia przez co najmniej 15 minut w godzinach 10.00–15.00 w okresie od maja do września), dostarczają dzienne zapotrzebowanie na witaminę D3. Suplementacja od maja do września nie jest zatem konieczna, ale wciąż zalecana i bezpieczna. Wiele osób pracuje we wspomnianych godzinach i przebywa w zamkniętych pomieszczeniach, dlatego bardzo prawdopodobne, że będzie narażona na niedobry. Dla większości dorosłych (19–65 lat) zaleca się przyjmowanie 800–2000 IU witaminy D3 przez cały rok (dawka zależeć będzie od masy ciała i podaży witaminy w diecie). Najlepiej wybierać preparat w formie leku.
11. Podsumowanie
Nigdy nie należy lekceważyć przewlekłego zmęczenia. Być może wynika ono ze zbyt małej ilości snu, nadmiaru stresu, niewystarczającej aktywności fizycznej czy nieprawidłowo zbilansowanej diety, ale może być również objawem choroby. Ciągłe uczucie zmęczenia może też wynikać z depresji. Warto zatem wykonywać rutynowe badania kontrolne, a niepokojące dolegliwości konsultować z lekarzem, by móc znaleźć przyczynę problemu.
Bibliografia
Araszkiewicz A. et al., 2021 Guidelines on the management of patients with diabetes. A position of Diabetes Poland, „Clinical Diabetology” 2021, 10(1), 1–113.
Bogusławski S. et al., Podsumowanie Projektu ROZPOWSZECHNIENIE CUKRZYCY i KOSZTY NFZ ORAZ PACJENTÓW – A.D. 2017. Ekspertyza przygotowana przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH, Komisje ds. oceny epidemiologii cukrzycy w Polsce oraz ds. oceny kosztów cukrzycy i ich uwarunkowań w Polsce Komitetu Zdrowia Publicznego PAN oraz firmę PEX PharmaSequence, Warszawa 2019.
Caquet R., 250 badań laboratoryjnych. Kiedy zlecać. Jak interpretować, Warszawa 2017.
Grycel S., Błachnio-Zabielska A., Cukrzyca typu 2 – epidemiologia i farmakoterapia, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2019, 100(2), 75–81.
Krzywanski J. et al., Seasonal Vitamin D Status in Polish Elite Athletes in Relation to Sun Exposure and Oral Supplementation, „PLoS One” 2016, 11(10), epub.
Ostrowska L., Orywal K., Stefańska E., Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce, Warszawa 2018.
Rusińska A. et al., Zasady suplementacji i leczenia witaminą D – nowelizacja 2018 r., „Postępy Neonatologii” 2018, 24(1), 1–24.
