Wzdęcia – przyczyny, objawy, leczenie
Wzdęcia brzucha to uporczywy stan, którego na pewno doświadczyła zdecydowana większość osób. Mimo to nieustannie wydają się one tematem wstydliwym. Ale czy rzeczywiście jest się czego wstydzić? Odpowiedź jest prosta – nie. Okazuje się, że problem wzdęć można wyeliminować w bardzo prosty sposób. Jak zatem należy postępować, by na zawsze się od nich uwolnić?
SPIS TREŚCI:
1. Wzdęcia – charakterystyka
2. Wzdęcia – przyczyny
3. Wzdęcia – objawy
4. Wzdęcia – diagnostyka
5. Wzdęcia – leczenie
1. Wzdęcia – charakterystyka
Wzdęcia to pojęcie trudne do zdefiniowania. Najczęściej jednak określa się je jako subiektywne uczucie rozdęcia jelit przez gazy jelitowe takie jak azot, dwutlenek węgla, wodór oraz metan. Objętość wytwarzanych gazów warunkowana jest przez ilość niestrawionych resztek pokarmowych i metabolizm związków, które powstały wskutek fermentacji bakteryjnej. Wzdęciom stosunkowo często towarzyszy uczucie bólu w okolicach brzucha o różnym stopniu nasilenia. Stanowi temu przypisuje się dwa mechanizmy powstawania. Pierwszy związany jest ze sposobem przyjmowania pokarmów, a co za tym idzie – ilością połykanego podczas tego procesu powietrza, drugi zaś wiąże się z fermentacją bakteryjną i związanym z tym zjawiskiem gromadzeniem się nadmiernej ilości gazów.
2. Wzdęcia – przyczyny
Wzdęcia brzucha to stan, który może mieć wiele przyczyn. Bardzo często występują jako objaw licznych jednostek chorobowych. Obserwuje się je w przebiegu schorzeń, którym towarzyszy przerost flory bakteryjnej, takich jak na przykład niedrożność jelita cienkiego lub grubego, uchyłki jelita cienkiego, przewlekła rzekoma niedrożność jelitowa czy przetoka okrężniczo-żołądkowa. Co więcej, wśród przyczyn wzdęć wymienia się także zaburzenia czynnościowe jelit, takie jak zespół jelita drażliwego (objaw ten stwierdza się u blisko 90% chorych), dyspepsja niewrzodowa, biegunka czynnościowa oraz samoistne zaparcia.
Nadmierne wzdęcia brzucha mogą być także spowodowane różnego rodzaju nietolerancjami pokarmowymi, jak na przykład nietolerancją laktozy, fruktozy, sorbitolu czy skrobi. Ponadto mogą uskarżać się na nie chorujący na celiakię czy niedoczynność tarczycy, a także osoby przyjmujące leki antycholinergiczne czy przeciwdepresyjne.
Do powstawania wzdęć może przyczyniać się także higiena jedzenia – zarówno sposób, jak i rodzaj konsumowanych pokarmów. Dieta obfitująca w tłuszcze, nasiona roślin strączkowych czy warzywa kapustne, nadmierne żucie gumy, picie gazowanej wody mineralnej czy spożywanie napojów z butelki to jedne z tych nawyków, które z pewnością mogą powodować wzdęcia. Pospieszne spożywanie pokarmów również wpływa na powstawanie wzdęć.
3. Wzdęcia – objawy
Wzdęciom towarzyszą takie objawy jak ból w okolicach brzucha, narastające uczucie rozdęcia i rozpierania, skurcz jelit, przelewanie oraz uporczywe uczucie pełności i brak apetytu. Wszystko to jest wynikiem nagromadzonych w jamie brzusznej nadmiernych ilości gazów jelitowych. Wówczas przepona unosi się, co skutkuje wystąpieniem ucisku w prawym lub lewym podżebrzu, a czasem nawet symptomów nieco przypominających zawał – ucisk w klatce piersiowej i trudności w oddychaniu. W dalszej kolejności następuje wzmożone wydalanie gazów jelitowych, co przynosi ulgę.
4. Wzdęcia – diagnostyka
W diagnostyce wzdęć niezmiernie ważny element stanowi wywiad. Pozwala on dokładnie ustalić przyczynę i określić dalszy rodzaj terapii. Wśród badań diagnostycznych poza wywiadem wyróżnia się:
– badanie przedmiotowe, które mogą być skuteczne w określeniu chorób na tle organicznym;
– badania laboratoryjne obejmujące morfologię krwi obwodowej, stężenie elektrolitów, glukozy, białka całkowitego w osoczu, albuminu oraz określenie wskaźnika stanu zapalnego (CRP). Wśród niektórych pacjentów istnieje konieczność oznaczenia stężenia fosforanów, wapnia, mocznika, kreatyniny, stężenia hormonów tarczycy oraz aktywności enzymów wątrobowych. U pacjentów z biegunką należy sprawdzić kał pod względem zawartości pasożytów i ich jaj w celu wykluczenia lambliozy. W przypadku celiakii natomiast konieczne jest oznaczenie odpowiednich przeciwciał. Badania laboratoryjne, podobnie jak przedmiotowe, są skuteczne w określeniu chorób na tle organicznym;
– badania obrazowe;
– badania czynnościowe, które dobrze sprawdzą się w diagnozowaniu zaburzeń motoryki przewodu pokarmowego.
Niezależnie od źródła wzdęć głównym czynnikiem skutecznym w ich eliminowaniu jest dieta. Jak powszechnie wiadomo, stanowi ona istotny element terapeutyczny wielu jednostek chorobowych. U niektórych osób wzdęcia mogą pojawić się po spożyciu takich produktów jak nasiona roślin strączkowych, warzywa kapustne, otręby, ciemne pieczywo, cebula, czosnek oraz niektóre owoce. Czy to jednak oznacza, że należy całkowicie wyeliminować je z diety? W przypadku wykluczenia czosnku czy cebuli nasz jadłospis bardzo nie zubożeje, jednak całkowita rezygnacja na przykład z nasion roślin strączkowych pozbawia nas dobrej alternatywy dla mięsa. Co w takim razie można zrobić?
Otóż dla części osób skuteczna może okazać się odpowiednia obróbka strączków polegająca między innymi na kilkugodzinnym ich moczeniu czy odlewaniu pierwszej wody, w której były gotowane. W przypadku ciemnego pieczywa również nie warto z niego całkowicie rezygnować na rzecz białego. W tej sytuacji należałoby rozważyć włączenie do diety pieczywa typu graham.
Warzywa kapustne natomiast warto wzbogacić o naturalne przyprawy poprawiające motorykę przewodu pokarmowego, a tym samym zapobiegające wzdęciom. Należą do nich między innymi koperek, majeranek czy kminek, które doskonale współgrają z warzywami kapustnymi, a także koper włoski, kolendra, imbir, anyż, kurkuma, rumianek, mięta pieprzowa oraz gorczyca. Jeśli jednak wszystkie te zabiegi okażą się nieskuteczne, wówczas pożądane byłoby wybrać się do dietetyka, który pomoże tak zbilansować jadłospis, by nie był on monotonny i niedoborowy.
Innego rodzaju wsparcia dietetycznego wymagają osoby, które zmagają się z różnymi nietolerancjami pokarmowymi. U tej części z nich, u której występuje nietolerancja laktozy czy glutenu, z jadłospisu eliminuje się produkty będące ich źródłem. Należy także wspomnieć o istnieniu farmaceutyków zawierających laktazę, czyli enzym rozkładający cukier mleczny. Z takiego preparatu mogą skorzystać ludzie z nietolerancją tegoż cukru (laktozy). Co więcej, wśród nietolerancji pokarmowych można także wymienić te związane z nietolerancją wybranych sacharydów, po spożyciu których nasila się proces fermentacji w jelitach i powstają wzdęcia. Jest to częsty problem występujący wśród chorujących na zespół jelita drażliwego. W tym przypadku skuteczna może okazać się tak zwana dieta FODMAP, która ma na celu eliminację fermentujących oligo-, di-, mono- i polisacharydów.
Badania naukowe wskazują także na skuteczność żywych organizmów utrzymujących równowagę mikrobiologiczną w organizmie, czyli probiotyków. Żywe kultury bakterii odpowiedzialne są za poprawę odporności poprzez wpływ na układ immunologiczny oraz zapobieganie wzrostowi patologicznych szczepów bakterii i stabilizowanie flory jelitowej w przypadku wzdęć. Szczególnie skuteczne w walce ze wzdęciami okazały się szczepy B. infantis i B. animalis. Istotne są także prebiotyki, które z kolei stanowią pożywkę dla niniejszych, dobroczynnych probiotyków. Należą do nich fruktooligosacharydy, inulina czy galaktooligosacharydy, przy czym dla tych wymienionych jako pierwsze nie stwierdzono skuteczności w likwidowaniu wzdęć.
Na eliminację wzdęć możemy także wpłynąć poprzez zachowanie odpowiedniego stylu życia i higieny jedzenia. Szybkie spożywanie posiłków, picie gazowanej wody, picie napojów prosto z butelki, palenie papierosów czy nadmierne żucie gumy to nawyki mogące nasilać wzdęcia. Niezmiernie ważne w zwalczaniu omawianego problemu jest także utrzymanie umiarkowanej aktywności fizycznej.
Istnieje również wiele leków stosowanych w leczeniu pacjentów uskarżających się na wzdęcia. Są to preparaty, których celem jest modyfikacja flory jelitowej, leki wykazujące działanie prokinetyczne, absorbenty i substancje zmniejszające napięcie powierzchniowe, a także wspomniane przy okazji omawiania nietolerancji laktozy preparaty enzymów.
Wzdęcia niewątpliwie stanowią utrapienie dla wielu osób, które się z nimi zmagają. Często w znacznej mierze wpływają na jakość życia tychże osób i nierzadko stanowią wstydliwy problem. Jak widać, istnieje jednak bardzo dużo form radzenia sobie z tym uporczywym stanem. Przy niewielkim nakładzie pracy i minimalnym zaangażowaniu możemy wpłynąć na modyfikowalne czynniki powstawania wzdęć takie jak dieta, higiena jedzenia czy aktywność fizyczna. Dla osób, u których wzdęcia są wynikiem choroby, również istnieje wiele rodzajów terapii.
Istnieje kilkadziesiąt jednostek chorób dietozależnych. Choroby te powstają w wyniku nieprawidłowego odżywiania i niewystarczającej aktywności fizycznej – innymi słowy, są możliwe do uniknięcia, jeśli dbamy o zdrowy styl życia. Do najczęściej występujących zaliczamy cukrzycę typu II, otyłość, nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, niektóre nowotwory, zapalenia jelit, alergie. Te choroby dotyczą coraz liczniejszego grona ludzi i wymagają zmiany nawyków żywieniowych. Często jest to pierwszy krok podejmowany przez specjalistów. Należy wyeliminować źródło problemu (poprawić dietę, wdrożyć aktywność fizyczną, zadbać o higienę snu czy zredukować źródła stresu), czasem na wczesnym etapie choroby np. cukrzycy, jest to jedyna i wystarczająca metoda terapeutyczna.Niestety w przypadku schorzenia istniejącego już długi czas, może okazać się niewystarczająca. Wówczas dieta stanowi doskonały fundament pod leczenie farmakologiczne prowadzone przez lekarzy.
W stanie chorobowym gospodarka energetyczna organizmu może ulegać zmianom. W zależności od schorzenia zapotrzebowanie na poszczególne składniki również może się zwiększać lub zmniejszać. Podczas opracowywania diet klinicznych, inaczej leczniczych bierzemy pod uwagę wszystkie te zmienne. Uwzględniamy schorzenia, przewlekłe leczenie, zalecenia lekarskie, wyniki badań, co pozwala na lepsze dopasowanie jadłospisu do potrzeb organizmu. W zależności od rodzaju problemu dobieramy składniki diety, ustalamy bilans energii, makro i mikroskładników, aby jak najlepiej zaspokoić zapotrzebowanie organizmu.
W dietach klinicznych zwracamy baczną uwagę na odpowiednie do potrzeb ustalenie proporcji makroskładników: białka, tłuszczu i węglowodanów. Mogą one podlegać wahaniom i w kontekście problemów zdrowotnych i wymagać modyfikacji.
niskotłuszczowe
wysokobiałkowe
lekkostrawne
wysokobłonnikowe
bezglutenowe
to doskonały sposób na:
być stosowana w chorobach:
Plan żywieniowy bazuje na łatwo dostępnych nisko przetworzonych produktach,z uwzględnieniem sezonowości warzyw i owoców.
Zawsze bierzemy po uwagę preferencje podopiecznego, a w razie potrzeby mamy do dyspozycji wymienniki produktów.
Mamy na uwadze komfort użytkowników diety, więc dostosowujemy plany do ich możliwości kulinarnych, czasu pracy i czasu na przygotowanie posiłków.
Dieta kliniczna to świetny sposób na zapewnienie organizmowi energii i sił do walki z chorobą.
Stwarzamy optymalne warunki, dostarczamy do organizmu wszystkich niezbędnych składników, zapobiegamy niedoborom lub wyrównujemy istniejące, zwiększamy komfort trawienny.
Bibliografia
Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J., Fitoterapia i leki roślinne, Warszawa 2017, 297.
Iwaniuk A., Zioła pól, lasów i ogrodów, Warszawa 2017.
Gulbicka P., Grzymisławski M., Wzdęcia brzucha – najczęstsze przyczyny i postępowanie, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” 2016, 6(1), 69–76.
Larijani B. et al., Prevention and Treatment of Flatulence From a Traditional Persian Medicine Perspective, „Iranian Red Crescent Medical Journal” 2016, 18(4), e2664.
Kubiszewska I. et al., Bakterie kwasu mlekowego i zdrowie: czy probiotyki są bezpieczne dla człowieka?, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2014, 68, 1325–1334.
Słomka M., Małecka-Panas E., Wzdęcia i odbijania, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2011, 7(1), 30–34.
Lacy E.B., Gabbard S.L., Crowell M.D., Pathophysiology, Evaluation, and Treatment of Bloating – hope, hype or a hot air?, „Gastroenterol Hepatol (N.Y)” 2011, 7(11), 729–739.
Schmulson M., Chang L., Rewiev article: the treatment of functional abdominal bloating and distension, „Alimentary Pharmacology & Therapeutics” 2011, 33(10), 1071–1086.
Penner R., Fedorak R.N., Madsen K.L., Probiotics and nutraceuticals: non-medicinal treatments of gastrointestinal diseasea, „Current Opinion in Pharmacology” 2005, 5(6), 596–603.