Indeks insulinowy – czym jest?
W zaburzeniach gospodarki węglowodanowej takich jak insulinooporność czy cukrzyca typu 2 zaleca się stosowanie diety o niskim indeksie i ładunku glikemicznym. Jednak wskaźniki te uwzględniają wyłącznie stężenie glukozy we krwi. A czym jest indeks insulinowy? Jakie produkty mają wysoki indeks insulinowy?
SPIS TREŚCI:
2. Indeks insulinowy – czym jest
3. Indeks insulinowy produktów
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Insulina
Insulina to hormon wytwarzany przez komórki beta trzustki. Jedną z jej głównych funkcji jest obniżanie stężenia glukozy we krwi. Nie ma w organizmie drugiego hormonu, który wykazywałby takie samo działanie. Trzustka wydziela insulinę w przypadku zwiększonego stężenia glukozy we krwi, dlatego ilość tego hormonu w krwiobiegu wzrasta zaraz po posiłku.
Insulina odpowiada za transport glukozy m.in. do komórek wątroby i mięśni. Wpływa również na białka i tłuszcze – prowadzi do odkładania się tkanki tłuszczowej i syntezy białek mięśniowych. Ponadto informuje mózg o stanie energetycznym organizmu poprzez hamowanie aktywności specyficznych neuronów, które odpowiadają za przyjmowanie pokarmów.
Wyróżnia się dwa rodzaje wydzielania insuliny – podstawowe i poposiłkowe. Podstawowe wydzielanie insuliny utrzymuje się stale na bardzo niskim poziomie. Jest o wiele niższe niż wydzielanie poposiłkowe. Jest zgodne z rytmem dobowym – wyższe w godzinach porannych niż popołudniowych czy nocnych.
2. Indeks insulinowy – czym jest
Insulina reguluje stężenie glukozy we krwi. W związku z tym przez długi czas sądzono, że produkty, które prowadzą do znacznego wzrostu stężenia glukozy we krwi, będą powodować także duży wzrost insuliny, a produkty, które powodują mały wzrost stężenia glukozy, nie będą miały wpływu na wyrzut insuliny. Jednakże nie zawsze tak się dzieje, gdyż wyrzut insuliny powodują także produkty bogate w tłuszcze i białka.
Po raz pierwszy wpływ posiłków na wzrost stężenia insuliny we krwi zbadali S.H. Holt, J.C. Miller, P. Petocz w 1997 r. Celem badania było porównanie wyrzutu insuliny po spożyciu porcji produktów, z których każdy dostarczał 1000 kJ (ok. 239 kcal). W eksperymencie użyto 38 produktów, które podzielono na sześć grup (owoce, wyroby cukiernicze, przekąski i słodycze, żywność bogata w węglowodany, żywność bogata w białko i płatki śniadaniowe). Jako pokarmu referencyjnego użyto białego chleba (FII 100%). Wykazano, że produkty o dużej zawartości białka oraz produkty cukiernicze o dużej zawartości cukrów prostych i tłuszczów powodowały największy wyrzut insuliny.
Na podstawie tego badania opracowano indeks insulinowy (food insulin index, FII), który określa wzrost stężenia insuliny we krwi po spożyciu produktu, który dostarcza 1000 kJ, czyli ok. 239 kcal. Indeks insulinowy określa, jak dany pokarm wpływa na stężenie insuliny we krwi.
K.J. Bell i wsp. badali wyrzut insuliny po posiłkach zarówno u osób zdrowych, jak i chorych na cukrzycę typu 2. W badaniu wzięło udział 20 osób (10 osób zdrowych i 10 z cukrzycą typu 2). Uczestnicy stosowali identyczną dietę po względem makroskładników, błonnika i indeksu glikemicznego. Jednak w wybrane dni na śniadanie spożywali posiłki o wysokim lub niskim indeksie insulinowym. Po posiłku mierzono stężenie glukozy i insuliny w osoczu naczyń włosowatych.
Nie zaobserwowano różnic w stężeniu glukozy we krwi u uczestników badania, jednak zauważono, że poposiłkowy wyrzut insuliny był o 53% niższy po posiłku o niskim wskaźniku insulinowym u zdrowych osób i o 41% niższy po posiłku u osób chorych na cukrzycę typu 2 w porównaniu z posiłkiem o wysokim indeksie insulinowym.
3. Indeks insulinowy produktów
Do tej pory indeks insulinowy opracowano dla 120 produktów spożywczych (J. Bao i wsp. 2009). Do produktów insulinogennych, które wywołują znaczny wyrzut insuliny przy nieznacznym wzroście glukozy we krwi, zalicza się m.in. jogurt owocowy, lody, ziemniaki, żelki, orzeszki ziemne, batony czekoladowe, ryż preparowany, chipsy czy popcorn.
Metaanaliza A. Rietman i wsp. wykazała, że białka posiadają właściwości insulinotropowe, czyli zwiększają wydzielanie insuliny. Trwająca powyżej 6 miesięcy dieta wysokobiałkowa (spożywanie białka w ilości powyżej 20% energetyczności diety) może przyczynić się do rozwoju cukrzycy typu 2.
Na szczególną uwagę zasługują aminokwasy takie jak arginina, alanina i glutamina, które zwiększają wyrzut insuliny o ponad 200%. Z kolei tłuszcz przyczynia się do wzrostu wydzielania insuliny, ale tylko w sytuacji jednorazowego wysokiego spożycia tego makroskładnika. Regularne wysokie spożycie tłuszczu działa odwrotnie i tłumi wydzielanie insuliny.
Tabela indeksu insulinowego i glikemicznego wybranych produktów spożywczych
| Produkt spożywczy | Indeks insulinowy | Indeks glikemiczny |
| Chleb biały | 100 | 75 |
| Owsianka | 40 | 55 |
| Płatki kukurydziane | 75 | 81 |
| Makaron biały | 40 | 55 |
| Makaron razowy | 40 | 58 |
| Ryż biały | 110 | 64 |
| Ryż brązowy | 62 | 55 |
| Jaja | 31 | 0 |
| Mięso | 51 | 0 |
| Ryby | 59 | 0 |
| Ser | 45 | 0 |
| Soczewica | 58 | 26 |
| Ziemniaki | 121 | 78 |
| Pomarańcza | 60 | 42 |
| Jabłka | 59 | 38 |
| Winogrona | 82 | 46 |
| Banany | 81 | 52 |
| Jogurt | 115 | 35 |
| Chipsy ziemniaczane | 61 | 54 |
| Orzeszki ziemne | 20 | 23 |
| Popcorn | 54 | 72 |
Opracowanie własne na podstawie S.H. Holt, J.C. Miller, P. Petocz 1997; A. Jeznach-Steinhagen i wsp. 2020.
4. Podsumowanie
Indeks insulinowy jest jednym z narzędzi, który może pomóc podczas układania diety w zaburzeniach gospodarki węglowodanowej, jednak nie jest jeszcze do końca dobrze poznany. Do tej pory indeks insulinowy określono dla małej liczby produktów spożywczych. Poza tym trudno go zinterpretować, ponieważ wciąż nie określono, jakie wartości indeksu insulinowego są niskie, a jakie wysokie. Dlatego ten parametr nie ma zastosowania w praktyce. Wzrost stężenia insuliny jest proporcjonalny do zwiększenia ilości glukozy we krwi. Dlatego też w zaburzeniach gospodarki węglowodanowej wystarczy stosować się do założeń diety o niskim indeksie i ładunku glikemicznym oraz pamiętać, że białko i duża ilość tłuszczu również pobudzają wydzielanie insuliny.
Bibliografia
Bell K.J. et al., Validation of the food insulin index in lean, young, healthy individuals, and type 2 diabetes in the context of mixed meals: an acute randomized crossover trial, „The American Journal of Clinical Nutrition” 2015, 102(4), 801–806.
Bao J. et al., Food insulin index: physiologic basis for predicting insulin demand evoked by composite meals, „The American Journal of Clinical Nutrition” 2009, 90(4), 986–992.
Holt S.H., Miller J.C., Petocz P., An insulin index of foods: the insulin demand generated by 1000-kJ portions of common foods, „The American Journal of Clinical Nutrition” 1997, 66(5), 1264–1276.
Mirmiran P. et al., Dietary insulin load and insulin index are associated with the risk of insulin resistance: a prospective approach in tehran lipid and glucose study, „Journal of Diabetes & Metabolic Disorders” 2016, 15, 23.
Musiałowska D., Insulinooporność – zdrowa dieta i zdrowe życie, Łódź 2017.
O’Neill R., Murphy R., Endokrynologia, Wrocław 2019.
Rietman A. et al., High dietary protein intake, reducing or eliciting insulin resistance?, „European Journal of Clinical Nutrition” 2014, 68, 973–979.
Żywienie osób z cukrzycą i chorobami towarzyszącymi, pod red. Jeznach-Steinhagen A. et al., Warszawa 2020.
