Dieta i suplementacja w PCOS
Zespół policystycznych jajników, nazywany inaczej zespołem wielotorbielowatych jajników, jest obecnie jednym z częstszych schorzeń endokrynologicznych występujących u kobiet w wieku rozrodczym. PCOS zwykle towarzyszą insulinooporność, zaburzenia gospodarki lipidowej i węglowodanowej, co wskazuje, że zastosowanie odpowiedniej dietoterapii może okazać się niezbędne. Jaka dieta będzie dobrym wyborem? Czy warto również zadbać o suplementację? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w poniższym artykule.
SPIS TREŚCI:
1. PCOS – kryteria rozpoznania i objawy
3. Konsekwencje nieleczonego PCOS
4. Dieta i suplementacja w PCOS
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. PCOS – kryteria rozpoznania i objawy
Niezbędne w diagnostyce zespołu policystycznych jajników są kryteria rotterdamskie. Aby potwierdzić PCOS, z trzech podanych kryteriów muszą zostać spełnione dwa:
– hiperandrogenizm (nadmiar androgenów) potwierdzony badaniem laboratoryjnym
lub objawami klinicznymi takimi jak trądzik, łysienie, nadmierne owłosienie;
– policystyczne jajniki, PCO (polycystic ovary syndrome), czyli takie, które mają więcej niż 12 dojrzewających pęcherzyków w fazie folikularnej,
– rzadka owulacja lub jej brak.
Co ciekawe, PCOS nie można stwierdzić w przypadku współwystępowania zaburzeń menstruacyjnych oraz charakterystycznego obrazu policystycznych jajników w badaniu ultrasonograficznym, ale braku cech nadprodukcji androgenów (P. Kłósek, S. Grosicki, B. Całyniuk 2017).
Skuteczna diagnostyka choroby jest utrudniona. Objawy PCOS mogą być bardzo zróżnicowane, co jest uwarunkowane m.in. stopniem zaawansowania zaburzeń hormonalnych. Pierwszym sygnałem, który może wskazywać na występowanie PCOS, są trudności z zajściem w ciążę, szczególnie jeżeli starania o dziecko trwają dłużej niż 6 miesięcy.
Objawami, które niejednokrotnie wpływają na znaczne pogorszenie jakości życia pacjentek, są dolegliwości wynikające z hiperandrogenizmu, jak hirsutyzm, czyli występowanie owłosienia typu męskiego, które dotyczy blisko 80% kobiet z PCOS. Oprócz zaburzeń hormonalnych w obrazie klinicznym zespołu policystycznych jajników pod uwagę są również brane zaburzenia metaboliczne. Szczególne znaczenie ma w tym przypadku insulinooporność, która może występować nawet u kobiet bez stwierdzonej nadmiernej masy ciała (M. Kostecka 2018).
2. Badania diagnostyczne
Pierwszym krokiem w przypadku współwystępowania omówionych wcześniej objawów powinna być wizyta u lekarza. W diagnostyce PCOS sprawdza się m.in. profil hormonalny, w tym oznaczenie FSH (hormon folikulotropowy) oraz LH (hormon luteinizujący). Pomocne będzie również określenie stosunku LH do FSH. Dodatkowo badane są również poziomy testosteronu, androstendionu oraz estrogenów. Na liście hormonalnych badań diagnostycznych znajduje się też oznaczenie stężenia prolaktyny, profil lipidowy oraz oznaczenie poziomów glukozy i insuliny na czczo, aby wykluczyć insulinooporność. Warto podkreślić, że o badaniach decyduje lekarz, nie należy diagnozować się samodzielnie, warto zaufać specjaliście.
3. Konsekwencje nieleczonego PCOS
Leczenie zespołu policystycznych jajników ze względu na złożony charakter powinno być odpowiednio dostosowane do stanu zdrowia kobiety oraz potrzeby zajścia w ciążę. Błędne jest stwierdzenie, że skoro kobieta nie planuje zajścia w ciążę, to leczenie PCOS nie jest konieczne. Tym bardziej, jeżeli towarzyszy mu insulinooporność.
Jak wskazują badania, nieleczona insulinooporność może z biegiem czasu przekształcić się w cukrzycę typu 2. Konsekwencje nieleczonego PCOS obejmują również dyslipidemię, nadciśnienie, zaburzenia krzepnięcia oraz niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby (NAFLD) (P. Anagnostis i wsp. 2018).
Co więcej, wyniki badań wskazują, że u kobiety z PCOS występuje zwiększone ryzyko raka endometrium oraz w mniejszym stopniu raka jajnika i piersi (J.A. Barry, M.M. Azizia, P.J. Hardiman 2014). Aby zapobiec wspomnianym skutkom, należy leczyć PCOS, nawet gdy kobieta nie stara się zajść w ciążę.
4. Dieta i suplementacja w PCOS
Aktywność fizyczna i redukcja nadmiernej masy ciała
Kluczowa w kontekście leczenia PCOS jest zmiana w stylu życia poprzez uregulowanie diety oraz włączenie aktywności fizycznej. Należy mieć na uwadze, że ponad połowa kobiet z PCOS ma nadwagę. Częstość endokrynopatii w PCOS jest nasilana przez otyłość, najczęściej typu brzusznego. Zmniejszenie masy ciała u kobiet przyczyni się do spadku stężenia w surowicy insuliny, testosteronu i leptyny. Może również przywrócić owulację i pomóc uregulować cykle menstruacyjne (P. Kłósek, S. Grosicki, B. Całyniuk 2017). Z tego względu w przypadku występowania nadwagi i otyłości kluczowe będzie zastosowanie deficytu energetycznego w diecie, co wspomoże redukcję masy ciała.
Insulinooporność
Równie ważne w przypadku diety w PCOS jest uregulowanie gospodarki insulinowej. Tym bardziej, że poziom insuliny jest ściśle związany z produkcją androgenów. Nadmierna produkcja LH obserwowana w przypadku PCOS wpływa na zwiększenie syntezy insuliny,
z kolei insulina nasila wytwarzanie androgenów. W celu poprawy insulinowrażliwości i uregulowania poziomu insuliny kluczowe będzie wprowadzenie odpowiedniej diety (D. Macut i wsp. 2017).
Zaburzenia lipidowe
Obrazowi klinicznemu PCOS zwykle towarzyszy zmniejszona pojemność antyoksydacyjna organizmu, dlatego warto zadbać o obecność w diecie produktów bogatych w antyoksydanty. Ma to znaczenie w kontekście zapobiegania konsekwencjom zaburzeń lipidowych. Oprócz dużej zawartości warzyw i owoców (dobrych źródeł antyoksydantów), dobrze uwzględnić w diecie również zioła i przyprawy.
Co ciekawe, regularna konsumpcja zielonej herbaty może przynieść pozytywne rezultaty w przypadku PCOS ze względu na to, że pomaga obniżyć poziom testosteronu. Z kolei cynamon i imbir wspomagają poprawę insulinowrażliwości (U. Karecka, L. Ostrowska 2017).
Warto, aby dieta w PCOS była również przeciwzapalna, aby zapobiegać rozwojowi zaburzeń metabolicznych. Należy więc dodatkowo unikać wysokoprzetworzonych produktów będących źródłem tłuszczów trans.
Hiperandrogenizm
Zmiana diety może również przynieść widoczne szybkie rezultaty w zmniejszaniu objawów związanych z hiperandrogenizmem, czyli trądzikiem, łysieniem. Na zmniejszanie objawów trądziku wpłynie zastosowanie diety o niskim indeksie i ładunku glikemicznym. Dodatkowo taki rodzaj diety będzie jednocześnie wspierał leczenie insulinoporności.
Należy zmniejszyć spożycie soli i produktów wysokoprzetworzonych, które będą nasilać trądzik. Co więcej, w leczeniu trądziku istotne jest dostarczanie z dietą EPA (kwas eikozapentaenowy) i DHA (kwas dokozaheksaenowy), czyli niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. W diecie powinny pojawiać się ryby, które są ich dobrym źródłem. W przypadku niespożywania ryb ważne będzie dostarczanie tych kwasów tłuszczowych w postaci oleju lnianego, siemienia lnianego, orzechów i nasion. Można również suplementować kwas EPA i DHA z alg morskich.
Nie należy zapominać o witaminie D, której deficyt może również wpłynąć na nasilenie objawów trądziku. Równie istotne będą witamina A, cynk oraz selen, na które zapotrzebowanie bez problemu można pokryć z dietą. Dobrym źródłem witaminy A będą produkty mleczne, ryby morskie, jaja, wątróbka, jarmuż, natka pietruszki, żółte i pomarańczowe warzywa i owoce. Cynk znajdziemy w dużej ilości w kaszy gryczanej, mące razowej, wątróbce, serach, a selen w grzybach, warzywach strączkowych i czosnku.
Nabiał
Dane dotyczące spożycia nabiału w PCOS są niejednoznaczne. Przypuszcza się, że spożywanie produktów mlecznych zmniejsza ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2, insulinooporności i zaburzeń owulacji. Jednak potencjalna ochronna rola produktów mlecznych w zaburzeniach gospodarki węglowodanowej jest wciąż niejasna, szczególnie u kobiet z ryzykiem zaburzeń owulacji. Należy zatem zachować ostrożność. Konieczne są dalsze badania pozwalające jednoznacznie określić wpływ nabiału na ryzyko rozwoju niepłodności i PCOS (J. Janiszewska, J. Ostrowska, D. Szostak-Węgierek 2020).
Podwzgórzowy brak miesiączki a PCOS
Co ciekawe, zaburzenia miesiączkowania mogą mieć różne przyczyny i ma to znaczenie w kontekście doboru diety. Jeśli mamy do czynienia z podwzgórzowym brakiem miesiączki typu funkcjonalnego, interwencja żywieniowa będzie skupiona na zwiększeniu podaży energii wraz z dietą. Z kolei w przypadku zespołu policystycznych jajników kluczowe będzie zastosowanie deficytu energetycznego, aby doprowadzić do redukcji nadmiaru masy ciała. Jak widać, w zależności od przyczyny braku miesiączki konieczne będzie podjęcie zupełnie innej interwencji żywieniowej, dlatego odpowiednia diagnostyka PCOS ma niezwykle istotne znaczenie (M. Phylactou i wsp. 2021).
Mioinozytol
W kontekście suplementacji w zespole policystycznych jajników należy wspomnieć przede wszystkim o mioinozytolu, którego działanie przyczynia się do poprawy insulinowrażliwości, szczególnie w samych jajnikach. Dodatkowo zmniejsza produkcję testosteronu oraz pomaga przywrócić regularność owulacji. Składnik ten znajduje się m.in. w kaszy gryczanej i cytrusach (A.D. Genazzani 2016).
Kwas foliowy
Suplementacja kwasu foliowego będzie miała szczególne znaczenie w przypadku planowania ciąży. Niedobór kwasu foliowego ma negatywny wpływ na rozwój płodu. Włączenie takiej suplementacji należałoby rozważyć już na 3 miesiące przed planowaną ciążą, nie jest błędem suplementacja ciągła. Niedobór kwasu foliowego wiąże się ze zwiększonym ryzykiem nadciśnienia tętniczego oraz chorób serca, które są powiązane z PCOS (M. Kostecka 2018).
5. Jaką dietę wybrać w PCOS
Aspektów, na które należy zwrócić uwagę w przypadku PCOS, jest całkiem sporo. Należy przede wszystkim stosować dietę zbilansowaną, niskoprzetworzoną, z uwzględnieniem jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.
W PCOS świetnie sprawdzi się dieta stworzona pierwotnie w celu zapobiegania nadciśnieniu tętniczemu, czyli dieta DASH. Charakteryzuje się zwiększoną podażą warzyw i owoców, nasion roślin strączkowych, zdrowych tłuszczów jedno- i wielonienasyconych, zwiększoną podażą ryb, chudego nabiału i chudego mięsa, sporym udziałem orzechów oraz pełnoziarnistych zbóż. Będzie to zarówno odżywczy, jak i niskoprzetworzony model żywienia, co ma kluczowe znaczenie w terapii PCOS.
Bibliografia
Anagnostis P. et al., Polycystic ovarian syndrome (PCOS): Long-term metabolic consequences, „Metabolism” 2018, 86, 33–43.
Barry J.A., Azizia M.M., Hardiman P.J., Risk of endometrial, ovarian and breast cancer in women with polycystic ovary syndrome: a systematic review and meta-analysis, „Human Reproduction Update” 2014, 20(5), 748–758.
Genazzani A.D., Inositol as putative integrative treatment for PCOS, „Reproductive BioMedicine Online” 2016, 33(6), 770–780.
Janiszewska J., Ostrowska J., Szostak-Węgierek D., Mleko i produkty mleczne i ich wpływ na metabolizm węglowodanów i płodność – potencjalna rola w diecie kobiet z zespołem policystycznych jajników, „Nutrients” 2020, 12(11), 3491.
Karecka U., Ostrowska L., Wpływ diety i aktywności fizycznej na płodność kobiet, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2017, 23(1), 51–56.
Kłósek P., Grosicki S., Całyniuk B., Dietoterapia w zespole policystycznych jajników – zalecenia praktyczne, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2017, 8(4), 148–154.
Kostecka M., Zespół policystycznych jajników? Pola diety i suplementacji we wspomaganiu leczenia, „Kosmos” 2018, 67(4), 855–862.
Macut D. et al., Insulin and the polycystic ovary syndrome, „Diabetes Research and Clinical Practice” 2017, 130, 163–170.
Phylactou M. et al., Clinical and biochemical discriminants between functional hypothalamic amenorrhoea (FHA) and polycystic ovary syndrome (PCOS), „Clinical Endocrinology” 2021, 95(2), 239–252.
Watson S., Polycystic Ovary Syndrome (PCOS): Symptoms, Causes, and Treatment, healthline.com/health/polycystic-ovary-disease (22.10.2021).