Czarnuszka – bogactwo ukryte w małych nasionach
Czarnuszka siewna jest rośliną znaną od wieków, ceniono ją już w starożytności. Po raz pierwszy opisał ją grecki lekarz, farmakolog i botanik Pedanios Dioskurydes. Liczne właściwości tych nasion wykorzystywane w medycynie ludowej zostały przebadane i potwierdzone naukowo. Obecnie ze względu na wielokierunkowe działanie wykorzystywana jest również w medycynie tradycyjnej, stanowi także cenny surowiec w przemysłach kosmetycznym i spożywczym.
SPIS TREŚCI:
2. Skład chemiczny i wartość odżywcza
6. Działanie przeciwdrobnoustrojowe
8. Działanie przeciwcukrzycowe
9. Działanie przeciwnowotworowe
10. Działanie przeciwalergiczne
11. Działanie osłaniające i przeciwwrzodowe
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Pochodzenie czarnuszki
Czarnuszka siewna (Nigella sativa), zwana również kminem czarnym, kminkiem egipskim czy kąkolnicą, to jednoroczna roślina z rodziny jaskrowatych. Pochodzi z południowo-wschodniej Europy, obecnie występuje także w północnej Afryce i Azji. W Polsce to dziko rosnąca roślina o charakterystycznych błękitnych kwiatach, jednak jest również zaliczana do gatunków uprawnych. Szczególne znaczenie przypisuje się pozyskiwanym z niej nasionom, które mają trójkanciasty kształt i czarny kolor. Wyróżniają się silnym aromatem, a ich smak określany jest jako gorzko-słodki, piekący, korzenny.
2. Skład chemiczny i wartość odżywcza
Nasiona czarnuszki zawierają 36–38% oleju, który składa się głównie z kwasów tłuszczowych nienasyconych. Są szczególnie bogate w kwasy linolenowy, arachidonowy oraz eikozadienowy. Znajduje się w niej również wiele substancji biologicznie czynnych takich jak alkaloidy, steroidy, flawonoidy czy saponozydy. Małe czarne nasiona zawierają olejki eteryczne, wśród nich wyróżnia się nigellon i tymochinon o szerokich właściwościach prozdrowotnych. Czarnuszka to źródło witamin i soli mineralnych (witamin A, E, z grupy B, magnezu, żelaza, potasu, wapnia, cynku).
3. Zastosowanie w kuchni
Nasiona czarnuszki są cenione jako surowiec przyprawowy, szczególnie we wschodnich krajach śródziemnomorskich, bałkańskich, w Indiach i Azji Mniejszej. W zachodniej Europie są mniej rozpowszechnione. Wykorzystuje się je jako zamiennik pieprzu ze względu na ostry, korzenny smak i zapach. Nie drażnią błon śluzowych żołądka, dlatego mogą być stosowane przez osoby z wrażliwym układem pokarmowym. Niekiedy są również składnikiem mieszanek przyprawowych typu curry.
W Polsce i wielu innych krajach nasiona czarnuszki siewnej wykorzystywane są w piekarnictwie, głównie do posypywania chleba przed wypiekiem, dzięki czemu zyskuje on charakterystyczny smak i zapach. W niektórych regionach czarnuszka jest popularnym dodatkiem do tłustych potraw, ponieważ poprawia ich trawienie.
Ze względu na naturalne właściwości konserwujące jest też dodawana podczas kiszenia kapusty i marynowania ogórków, aby zwiększyć ich jędrność i przedłużyć trwałość. W celach spożywczych stosuje się również olej z czarnuszki, natomiast olejek eteryczny z nasion wykorzystuje się w produkcji nalewek i likierów.
4. Zastosowanie w kosmetyce
Nasiona czarnuszki są surowcem cenionym w przemyśle kosmetycznym. Pozyskiwany z nich olej stosuje się na skórę i włosy. Pomaga w redukcji zmarszczek, ma działanie ujędrniające, przeciwtrądzikowe i regulujące pracę gruczołów łojowych. Kosmetyki do włosów zawierające w składzie olej z czarnuszki wykazują właściwości nawilżające, odżywcze, a także przeciwłupieżowe.
5. Działanie antyoksydacyjne
Przyczyną wielu chorób jest powstawanie wolnych rodników w organizmie. Być może ze względu na właściwości zwalczające właśnie te związki czarnuszka jest znana i powszechnie stosowana w medycynie już od bardzo dawna. Liczne badania wykazują, że zawarte w nasionach substancje mają działanie przeciwutleniające (A. Adamska, R. Ochocka 2016). W głównej mierze odpowiadają za to wspomniany już składnik olejku eterycznego – tymochinon – a także oleje z nasion. Mają one zdolność hamowania syntezy związków, które prowadzą do rozwoju procesu zapalnego. Właściwości antyoksydacyjne nasion czarnuszki prawdopodobnie przyczyniają się do ochrony wątroby przed działaniem hepatotoksycznym (uszkadzającym komórki wątroby), a także przed zwłóknieniem i marskością tego narządu (A. Adamska, R. Ochocka 2016). Należy jednak podkreślić, że analiza ta została przeprowadzona na zwierzętach, dlatego jej wyników nie można odnieść bezpośrednio do ludzi.
6. Działanie przeciwdrobnoustrojowe
Nasiona czarnuszki wykazują szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego, przeciwwirusowego, przeciwgrzybiczego i przeciwpasożytniczego. Szczególne znaczenie ma aktywność przeciwko bakteriom Gram-dodatnim. Wykazano działanie m.in. wobec Escherichia coli, Vibrio cholera, Staphylococcus albus, a także Staphylococcus aureus, czyli gronkowca złocistego będącego częstą przyczyną chorób zakaźnych w szpitalach. Olejek z czarnuszki hamuje również rozwój patogennych bakterii jelitowych z rodziny Shigella, które są odpowiedzialne za biegunki bakteryjne, m.in. czerwonkę.
Na szczególną uwagę zasługuje badanie naukowe, w którym wykazano, że stosowanie 2 g czarnuszki przyczyniło się do eradykacji (całkowitego zwalczenia) bakterii Helicobacter pylorii. Efekty tego działania były zbliżone do standardowej kuracji farmakologicznej (M. Eyad i wsp. 2010).
7. Działanie przeciwzapalne
Czarnuszka jest znana ze swoich właściwości przeciwzapalnych. Zaleca się ją jako uzupełnienie tradycyjnego leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS). Na podstawie badań stwierdzono, że stosowanie oleju z czarnuszki przyczynia się do zmniejszenia liczby obrzękniętych stawów i złagodzenia stanu zapalnego w ich obrębie (H. Vahid 2016). Takie działanie ma istotne znaczenie w leczeniu dny moczanowej. Oprócz właściwości przeciwzapalnych Nigella sativa działa korzystnie poprzez obniżenie stężenia kwasu moczowego we krwi.
8. Działanie przeciwcukrzycowe
Olej z czarnuszki i jej nasiona przebadano w kontekście wspomagania leczenia cukrzycy. Wyniki wielu badań wskazują, że wpływa na stopniową regenerację komórek beta trzustki, zwiększa stężenie insuliny w surowicy, obniża stężenie glukozy we krwi, a także poprawia poranną glikemię i poziom hemoglobiny glikowanej (M. Mathur i wsp. 2011). Parametry te służą do kontroli skuteczności leczenia cukrzycy, a ich poprawa świadczy o korzystnym wpływie czarnuszki na gospodarkę glukozowo-insulinową.
Ma to istotne znaczenie dla osób z insulinoopornością, u których zostaje przywrócona wrażliwość komórek na insulinę. W przeprowadzonych badaniach wykazano, że korzystny efekt można osiągnąć dzięki spożywaniu zaledwie 2 g nasion czarnuszki lub 5 ml oleju dziennie (N. Ahmad i wsp. 2008; A. Bamosa i wsp. 2010).
9. Działanie przeciwnowotworowe
Jeśli chodzi o działanie przeciwnowotworowe czarnuszki, główne znaczenie ma jej wpływ na cykl komórkowy oraz hamowanie syntezy kwasów nukleinowych, a także angiogenezy. Jest to proces tworzenia naczyń włosowatych występujący w przebiegu szeregu nowotworów złośliwych. Nigella sativa pobudza syntezę cytokin o charakterze przeciwzapalnym (m.in. interleukiny i interferon), co ma istotne znaczenie dla procesów przeciwnowotworowych.
Ponadto czarnuszka wspomaga apoptozę komórek nowotworowych, czyli ich naturalne obumieranie. Jest to związane przede wszystkim z zawartością wspomnianego już tymochinonu. Istnieją liczne badania, które dotyczą wpływu tego składnika na wiele nowotworowych linii komórkowych. Znaczną cytotoksyczność wykazano względem mięsaka macicy, gruczolaka trzustki, nowotworu wątroby, a także białaczki (M. Borusiewicz, Z. Janeczko 2015; A. Adamska, R. Ochocka 2016).
10. Działanie przeciwalergiczne
Czarnuszka może być pomocna w łagodzeniu objawów alergicznego nieżytu nosa (wsparcie standardowej kuracji). Zespół naukowców przeprowadził badanie, na podstawie którego stwierdzono, że olej z czarnuszki zmniejszył przekrwienie błony śluzowej nosa, uczucie swędzenia, katar oraz ataki kichania. Działanie to widoczne było już po 15 dniach regularnego zażywania oleju (S. Nikakhlagh i wsp. 2011).
Stosowanie oleju z czarnuszki zaleca się także w celu wspomagania leczenia astmy. Szczególnie dobre efekty, do których zalicza się zmniejszenie objawów kaszlowych, zaobserwowano u dzieci. Może to być wynikiem działania przeciwalergicznego, a także przeciwskurczowego wywołanego przez składniki aktywne zawarte w nasionach.
11. Działanie osłaniające i przeciwwrzodowe
Substancje zawarte w nasionach czarnuszki wpływają ochronnie na błonę śluzową żołądka – zwiększają produkcję śluzu, dzięki czemu wykazują właściwości regenerujące. Zmniejszają również wydzielanie kwasu żołądkowego, co może być pomocne w leczeniu nadkwasoty i schorzeń związanych z nadprodukcją kwasu solnego w żołądku. Dzięki zwalczaniu bakterii Helicobacter pylorii czarnuszka ma działanie przeciwwrzodowe. Wspiera także regenerację wątroby i trzustki.
12. Wsparcie odporności
Czarnuszka posiada właściwości immunomodulujące, co oznacza, że ma szeroki wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego. Związki bioaktywne zawarte w czarnuszce mają zdolność do stymulacji komórek odpornościowych i zwiększania ich liczebności, dzięki czemu dochodzi do mobilizacji układu immunologicznego. Łagodzą też stany zapalne, które wiążą się z nieprawidłowym działaniem układu odpornościowego, m.in. w przebiegu atopowego zapalenia skóry czy reumatoidalnego zapalenia stawów. Czarnuszka jest określana mianem naturalnego antybiotyku – nie tylko chroni przed rozwojem choroby, ale także wspomaga organizm w walce z infekcją.
13. Podsumowanie
Naukowcy cały czas badają prozdrowotny wpływ czarnuszki na organizm człowieka. Jest to produkt niezwykle wartościowy, a ze względu na szerokie korzystne działanie zalicza się ją do superfoods. Warto włączyć do diety te małe nasiona, a także tłoczony z nich olej. Należy jednak pamiętać, że możliwe jest wystąpienie reakcji alergicznych, dlatego trzeba zachować ostrożność, szczególnie u dzieci. W związku z tym wprowadzanie oleju powinno odbywać się stopniowo. Ze względu na intensywny smak i zapach warto przyjmować go wraz z posiłkiem. Dobrym rozwiązaniem jest połączenie oleju z miodem lub syropem owocowym, np. z malin czy czarnego bzu.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Adamska A., Ochocka R., Nigella sativa źródłem związków bioaktywnych, „Postępy Fitoterapii” 2016, 17(2), 97–105.
Ahmad N. et al., Effect of Nigella sativa oil on various clinical and biochemical parameters of insulin resistance syndrome, „International Journal of Diabetes in Developing Countries” 2008, 28(1), 11–14.
Bamosa A. et al., Effect of Nigella sativa seeds on the glycemic control of patients with type 2 diabetes mellitus, „The Indian Journal of Physiology and Pharmacology” 2010, 54(4), 344–354.
Boskabady M. et al., The possible prophylactic effect of Nigella sativa sed extract in asthmatic patients, „Fundamental and Clinical Pharmacology” 2007, 21, 559–566.
Borusiewicz M., Janeczko Z., Nigella sativa L. – roślinny surowiec o właściwościach plejotropowych, „Postępy Fitoterapii” 2015, (16)4, 223–236.
Eyad M. et al., Comparative Study of Nigella sativa and Triple Therapy in Eradication of Helicobacter pylori in Patients with Non-Ulcer Dyspepsia, „Saudi Journal of Gastroenterology” 2010, 16(3), 207–214.
Hannan A., Anti-bacterial activity of Nigella sativa against clinical isolates of methicillin resistant Staphylococcus aureus, „Journal of Ayub Medical College Abbottabad” 2008, 20, 72–74.
Jurczak R., Reguła J., Właściwości prozdrowotne czarnuszki siewnej i jej znaczenie w leczeniu dny moczanowej, „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2018, 9(3), 95–102.
Kalus U. et al., Effect of Nigella sativa (black seed) on subjective feeling in patients with allergic diseases, „Phytotherapy Research” 2003, 17, 1209–1214.
Kapoor S., Emerging clinical and therapeutic applications of Nigella sativa in gastroenterology, „World Journal of Gastroenterology” 2009, 7, 2170–2171.
Khaled A., Gastroprotective effects of Nigella sativa oil on the formation of stress gastritis in hypothyroidal rats, „International Journal of Physiology, Pathophysiology and Pharmacology” 2009, 1, 143–149.
Kheirouri S., Hadi V., Alizadeh M., Immunomodulatory Effect of Nigella sativa Oil on T Lymphocytes in Patients with Rheumatoid Arthritis, „Immunological Investigations” 2016, 45(4), 271–283.
Kaźmierczak A., Wcisło-Dziadecka D., Zmarzły A., Zdrowie z natury – czarnuszka siewna w produktach kosmetycznych i leczniczych, „Postępy Nauk Medycznych” 2018, 31(1A), 61–64.
Mathur M. et al., Antidiabetic Properties of a Spice Plant Nigella sativa, „Journal of Endocrinology and Metabolism” 2011, 1(1), 1–8.
Nikakhlagh S. et al., Herbal treatment of allergic rhinitis: the use of Nigella sativa, „American Journal of Otolaryngology” 2011, 32(5), 402–407.
Vahid H., Effects of Nigella sativa oil extract on inflammatory cytokine response and oxidative stress status in patients with rheumatoid arthritis: a randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial, „Avicenna Journal of Phytomedicine” 2016, 6(1), 34–43.
Wolski T., Najda A., Wolska-Gawron K., Zawartość lipidów i olejku eterycznego oraz właściwości biologiczne nasion czarnuszki siewnej (Nigella sativa L.), „Postępy Fitoterapii” 2017, 18(3), 235–241.
