Cholestaza – przyczyny, objawy, badania laboratoryjne, leczenie, dieta
Cholestaza to stan, w którym liczą się szybkie rozpoznanie, wdrożenie odpowiedniego działania i leczenie. Warto wiedzieć, czym dokładnie jest, co odpowiada za jej wywołanie, a także jakie mogą być jej konsekwencje.
SPIS TREŚCI:
1. Cholestaza – czym jest
2. Cholestaza – przyczyny, postacie
3. Cholestaza – objawy, jak rozpoznać
4. Cholestaza – badania laboratoryjne, diagnostyka
5. Cholestaza ciążowa – czy jest niebezpieczna
6. Cholestaza – leczenie
7. Cholestaza – dieta
1. Cholestaza – czym jest
Cholestaza to stan, w którym poprzez różne mechanizmy dochodzi do zahamowania lub obniżenia wydzielania w organizmie żółci do dwunastnicy. Dodatkowo następuje zatrzymanie składników żółci w komórkach wątrobowych. Zmianom tym towarzyszy również poszerzenie kanalików odprowadzających żółć. Zatrzymanie żółci może stanowić odrębną chorobę, ale także być jedynie objawem dużo cięższego schorzenia dotykającego wątrobę. Warto zaznaczyć, że utożsamianie cholestazy z żółtaczką nie jest prawidłowe. Jest to bowiem jeden z potencjalnych objawów zastoju żółci i może występować bez jej wywołania.
2. Cholestaza – przyczyny, postacie
Patologie wątroby dotyczące zastoju wydzielania żółci klasyfikowane są na takie, które dotyczą występowania anatomicznych lub czynnościowych trudności w uchodzeniu żółci, lub pojawiają się wtórnie do uszkodzeń hepatocytów (komórek wątrobowych). Cholestazę wywołują różne czynniki, które inaczej można pogrupować na mechaniczne, chemiczne oraz genetyczne.
Choroba o podłożu mechanicznym dzielona jest na wewnątrzwątrobową lub pozawątrobową. Klasyfikacja opiera się na ocenie umiejscowienia niedrożnych kanałów. Całkowite lub częściowe zablokowanie przepływu w kanalikach i przewodzikach żółciowych może być przyczyną cholestazy wewnątrzwątrobowej. Blokada taka może być spowodowana także m.in. rozrostem guza nowotworowego. Z kolei zastój żółci z przyczyną zlokalizowaną pozawątrobowo jest wynikiem niedrożności przewodów żółciowych. Najczęściej dotknięty niedrożnością jest przewód żółciowy wspólny, a przyczyną takiego stanu może być np. kamica żółciowa lub nacisk na przewód z zewnątrz, pochodzenia nowotworowego.
Wśród chemicznych przyczyn cholestazy wymienia się zaburzenia dotyczące wydzielania substancji regulujących, takich jak hormony, mediatory stanu zapalnego, kwasy żółciowe. Działanie cholestatyczne mogą wykazywać również niektóre leki.
Genetycznie cholestaza może być spowodowana m.in. nieprawidłowościami w syntezie kwasów żółciowych. Jej diagnoza czasem bywa jednak utrudniona w przypadku, gdy doszło do zaburzeń związanych z wątrobowym wychwytem kwasów żółciowych z krwi. Wśród przyczyn cholestazy wymienia się również różne zaburzenia dotyczące metabolizmu aminokwasów, węglowodanów czy lipidów.
3. Cholestaza – objawy, jak rozpoznać
Najbardziej zauważalnym objawem zatrzymania żółci jest żółtaczka. Wskazuje ona na podwyższone stężenie barwników żółciowych we krwi, które powoduje jej przenikanie do innych miejsc. Jeśli żółtaczka trwa dłuższy czas, skóra może nabrać koloru szarozielonkawego. Jest to spowodowane przekształcaniem bilirubiny w biliwerdynę, która stanowi metabolit tej pierwszej i nadaje specyficzny kolor. Niestety odkładające się kwasy żółciowe mają toksyczny wpływ na hepatocyty. Objawem towarzyszącym jest uporczywy świąd skóry spowodowany podrażnianiem przez kwasy żółciowe włókien nerwowych, które odpowiedzialne są za odczuwanie bólu. Występują także nieprawidłowości związane z trawieniem oraz absorpcją lipidów w przewodzie pokarmowym.
Podobne zaburzenia dotyczą witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, głównie A, D oraz K. Objawy mogą dotyczyć funkcjonowania nerek oraz układu sercowo-naczyniowego. Zwykle zauważalne jest także odbarwienie kału przy jednoczesnym ciemniejszym zabarwieniu moczu. Zmianami rzadkimi przy cholestazie są żółtaki, czyli grudkowate kępki powstające na skórze.
4. Cholestaza – badania laboratoryjne, diagnostyka
Cholestazie towarzyszy podwyższenie we krwi ilości niektórych składników, które w prawidłowych warunkach są wykorzystywane do syntezy żółci. Należą do nich kwasy żółciowe – bilirubina oraz fosfataza alkaliczna (zasadowa, ALP), choć ta ostatnia nie różnicuje zatrzymania żółci z innymi patologiami. Wzrost stężenia dotyczy również transaminaz (AspAT, AIAT), enzymu GGTP (gamma-glutamylotransferaza), ale i cholesterolu oraz miedzi. W badaniach obrazowych zauważalne jest powiększenie wątroby, a w niektórych przypadkach także śledziony.
5. Cholestaza ciążowa – czy jest niebezpieczna?
Cholestaza rozpoznana w ciąży jest stanem, który samoistnie ustępuje po narodzinach dziecka.
Jej rozwój może mieć różne podłoże. Badacze podkreślają tu istotne znaczenie predyspozycji genetycznych oraz m.in. związek z pochodzeniem etnicznym (częstsze przypadki dotyczą np. kobiet o pochodzeniu latynoamerykańskim) czy współwystępującymi niedoborami pokarmowymi.
Objawem, który zwykle towarzyszy rozpoznaniu cholestazy, jest świąd skóry rozpoczynający się u większości przyszłych mam w III trymestrze. Jego nasilenie w większości przypadków występuje w porze wieczornej oraz w nocy. W związku z tym świąd wpływa także na obniżenie jakości snu. Świąd zwykle rozwija się stopniowo, obejmuje na początku skórę dłoni oraz stóp. W najgorszym przypadku świądem może być dotknięta skóra całego ciała. Niestety te objawy często powodują, że u pacjentek dochodzi do rozwoju zadrapań oraz innych zmian na skórze.
Rzadkością jest pojawienie się biegunki tłuszczowej w przebiegu cholestazy ciążowej. Zwykle omawiany stan nie zagraża życiu kobiety, jednak może być niebezpieczny dla rozwijającego się płodu. Nadmiar kwasów żółciowych towarzyszący cholestazie ciążowej może przyczynić się do przedwczesnego porodu, zaburzeń pracy serca płodu, a nawet jego obumarcia. W przypadku cholestazy ciążowej samo jej wystąpienie zwiększa ryzyko nawrotu choroby w kolejnych ciążach. Dodatkowo zauważa się przy powtórnym zdiagnozowaniu choroby większe nasilenie objawów towarzyszących.
6. Cholestaza – leczenie
Nie ma uniwersalnej metody leczenia cholestazy. Postępowanie zależy bowiem od przyczyny, która spowodowała zastój żółci.
Szybkie wprowadzenie leczenia jest szczególnie istotne zwłaszcza w okresie noworodkowym oraz u wczesnych niemowlaków. Niestety w tej grupie wiekowej cholestaza może w szybkim tempie spowodować nieodwracalne uszkodzenia w obrębie wątroby oraz dróg żółciowych. Podłożem zastoju żółci mogą być choroby metaboliczne, które nieleczone mogą powodować u dzieci m.in. niedorozwój psychoruchowy. Dlatego konieczne są dokonanie szybkiej diagnozy i podjęcie odpowiednich kroków zapobiegających takim konsekwencjom.
Istnieje kilkadziesiąt jednostek chorób dietozależnych. Choroby te powstają w wyniku nieprawidłowego odżywiania i niewystarczającej aktywności fizycznej – innymi słowy, są możliwe do uniknięcia, jeśli dbamy o zdrowy styl życia. Do najczęściej występujących zaliczamy cukrzycę typu II, otyłość, nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, niektóre nowotwory, zapalenia jelit, alergie. Te choroby dotyczą coraz liczniejszego grona ludzi i wymagają zmiany nawyków żywieniowych. Często jest to pierwszy krok podejmowany przez specjalistów. Należy wyeliminować źródło problemu (poprawić dietę, wdrożyć aktywność fizyczną, zadbać o higienę snu czy zredukować źródła stresu), czasem na wczesnym etapie choroby np. cukrzycy, jest to jedyna i wystarczająca metoda terapeutyczna.Niestety w przypadku schorzenia istniejącego już długi czas, może okazać się niewystarczająca. Wówczas dieta stanowi doskonały fundament pod leczenie farmakologiczne prowadzone przez lekarzy.
W stanie chorobowym gospodarka energetyczna organizmu może ulegać zmianom. W zależności od schorzenia zapotrzebowanie na poszczególne składniki również może się zwiększać lub zmniejszać. Podczas opracowywania diet klinicznych, inaczej leczniczych bierzemy pod uwagę wszystkie te zmienne. Uwzględniamy schorzenia, przewlekłe leczenie, zalecenia lekarskie, wyniki badań, co pozwala na lepsze dopasowanie jadłospisu do potrzeb organizmu. W zależności od rodzaju problemu dobieramy składniki diety, ustalamy bilans energii, makro i mikroskładników, aby jak najlepiej zaspokoić zapotrzebowanie organizmu.
W dietach klinicznych zwracamy baczną uwagę na odpowiednie do potrzeb ustalenie proporcji makroskładników: białka, tłuszczu i węglowodanów. Mogą one podlegać wahaniom i w kontekście problemów zdrowotnych i wymagać modyfikacji.
niskotłuszczowe
wysokobiałkowe
lekkostrawne
wysokobłonnikowe
bezglutenowe
to doskonały sposób na:
być stosowana w chorobach:
Plan żywieniowy bazuje na łatwo dostępnych nisko przetworzonych produktach,z uwzględnieniem sezonowości warzyw i owoców.
Zawsze bierzemy po uwagę preferencje podopiecznego, a w razie potrzeby mamy do dyspozycji wymienniki produktów.
Mamy na uwadze komfort użytkowników diety, więc dostosowujemy plany do ich możliwości kulinarnych, czasu pracy i czasu na przygotowanie posiłków.
Dieta kliniczna to świetny sposób na zapewnienie organizmowi energii i sił do walki z chorobą.
Stwarzamy optymalne warunki, dostarczamy do organizmu wszystkich niezbędnych składników, zapobiegamy niedoborom lub wyrównujemy istniejące, zwiększamy komfort trawienny.
7. Cholestaza – dieta
Dieta przy cholestazie powinna być lekkostrawna i prawidłowo zbilansowana pod względem wartości odżywczych. Przy występującej cholestazie konieczna jest odpowiednia podaż witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – A, D, E oraz K. Jeśli mimo prawidłowego zbilansowania diety podaż tych składników nie jest na zadowalającym poziomie, należy rozważyć dodatkowe włączenie suplementacji doustnej.
Pomimo że witamina A w nadmiarze wykazuje działanie hepatotoksyczne, w zaleceniach można znaleźć informację o wskazanej wartości 25 tys. jednostek witaminy A dziennie. Suplementacja witaminy D powinna być odpowiednio dopasowana i wynosić od 400 do 4000 IU dziennie. Dawki witaminy E stosowane przy cholestazie wynoszą od 50 do 200 mg dziennie, a witaminy K od 10 do 30 mg na dobę. Ta ostatnia zależy jednak od poziomu wydolności wątroby.
W związku z zaburzeniami w przyswajaniu lipidów przy cholestazie możliwe jest wystąpienie biegunek tłuszczowych. W tym stanie konieczne jest ograniczenie podaży tłuszczu w diecie. Należy jednak odpowiednio dobrać jego ilość wraz z innymi makroskładnikami, aby ograniczyć ryzyko rozwoju niedożywienia. Zalecane są rezygnacja ze smażenia i przyrządzanie potraw lekkostrawnych. Dodatek olejów na surowo jest lepiej tolerowany oraz może stanowić źródło NNKT (niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych).
Zalecane zwłaszcza u dzieci są preparaty zawierające tłuszcze MCT (ang. medium chain triglicerides, średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe). Są one wchłaniane w przewodzie pokarmowym bez udziału kwasów żółciowych. W badaniach można znaleźć informacje także o korzystnym wpływie niezbędnych fosfolipidów (ang. essential phospholipids, EPL).
Choroby wątroby zwykle wymagają zwrócenia dużej uwagi na jakość i kaloryczność diety, gdyż schorzenia dotyczące tego narządu często prowadzą do obniżenia masy ciała, a nawet stwarzają ryzyko niedożywienia. Ważnym aspektem jest także picie alkoholu. Jeśli jest ono jednym z czynników, które wywołały pierwotną chorobę – przyczynę cholestazy, należy zrezygnować z jego spożywania (nawet w małych ilościach ogólnie uważanych za bezpieczne).
Odrębne zalecenia żywieniowe będą dotyczyły dzieci, u których zdiagnozowano choroby metaboliczne jako przyczyny cholestazy. W takich przypadkach konieczne może być wprowadzenie odpowiednich diet eliminacyjnych.
Cholestaza to stan, w którym bardzo ważna jest przede wszystkim odpowiednia diagnostyka. Konieczne jest bowiem określenie przyczyny wystąpienia zastoju żółci. Dzięki temu możliwe jest wdrożenie odpowiedniego leczenia. Dość charakterystyczne objawy zawsze powinny skłaniać nas do zwrócenia się o pomoc do lekarza, który podejmie odpowiednie działania. Warto też pamiętać o prawidłowym komponowaniu diety zarówno w trakcie leczenia, jak i w profilaktyce niedoborów pokarmowych wymienianych wśród czynników ryzyka cholestazy.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Romański K., Cholestaza u człowieka i zwierząt: występowanie, przyczyny, mechanizmy, „Życie Weterynaryjne” 2010, 85(1), 56–59.
Mikiewicz P., Cholestaza ciążowa – wybrane aspekty, „Gastroenterologia Kliniczna” 2010, 2, 1, 10–13.
Hozyasz K., Rowicka G., Cholestazy u dzieci. Patofizjologia, diagnostyka i leczenie, „Borgis – Medycyna Rodzinna” 1999, 4, 22–27.
Rawa-Gołębiewska A., Kwas ursodeoksycholowy w leczeniu chorób wątroby, „Gastroenterologia Kliniczna” 2016, 8(4), 131–141.
Rekomendacje Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczącego postępowania w wewnątrzwątrobowej cholestazie ciężarnych, „Ginekologia Polska” 2012, 83, 713–717.
