Biegunka podróżnych – co na biegunkę na wyjeździe?
Wakacje zbliżają się wielkimi krokami. Część osób decyduje się spędzić urlop w kraju, inni o wiele chętniej podróżują na inne kontynenty. Niestety wakacje w tropikach nie zawsze kończą się upragnionym odpoczynkiem. Turyści niezwykle często borykają się z problemem biegunki podróżnych, która może pokrzyżować plany. Jakie są jej przyczyny? Jak zapobiegać biegunce na wakacjach?
SPIS TREŚCI:
1. Biegunka – co to takiego?
2. Czym jest biegunka podróżnych i jakie są jej przyczyny?
3. Biegunka podróżnych – objawy
4. Jak zapobiegać biegunce podróżnych?
5. Leczenie – co brać na biegunkę na wakacjach?
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Biegunka – co to takiego?
Rozwolnienie, czy też biegunka, definiowane jest jako stan patologicznie zwiększonej częstości defekacji w trakcie dnia (tj. ponad 3 wizyty w toalecie na dobę) bądź wzrostu zawartości wody w stolcu, co przyczynia się do zwiększenia jego masy. Czas trwania biegunki jest kwestią indywidualną, ale na jego podstawie można ocenić stopień nasilenia rozwolnienia. W praktyce wyróżnia się 3 postaci biegunki: ostrą (do 14 dni), przetrwałą (15–29 dni) oraz przewlekłą (co najmniej 30 dni).
Biegunki ostre w zdecydowanej większości przypadków są rezultatem zakażeń pokarmowych, np. wirusami lub bakteriami. Oprócz tego mogą stanowić efekt leczenia farmakologicznego antybiotykami, lekami na nadciśnienie, środkami na zaparcia czy preparatami na zgagę i wzdęcia (zobojętniającymi wydzielanie kwasu solnego). Biegunki ostre to także efekt nadwrażliwości pokarmowej lub zatrucia, np. alkoholem lub grzybami. Z medycznego punktu widzenia ostre rozwolnienie jest korzystniejsze dla pacjenta, gdyż trwa krótko, przeważnie nie stwarza zagrożenia powikłań i zwykle ma charakter samoograniczający.
Zgoła inaczej jest w przypadku biegunek przewlekłych, które mogą trwać miesiącami i tym samym zagrażać choremu choćby z uwagi na odwodnienie i związane z tym niedobory. Długotrwałe biegunki mogą być wynikiem różnego rodzaju problemów.
– Biegunka motoryczna odznacza się prawidłową masą i objętością stolca, ale problem tkwi w zbyt intensywnym pasażu jelitowym, co może stanowić efekt m.in. IBS, nadczynności tarczycy bądź stosowania niektórych leków prokinetycznych, które wykorzystuje się w walce ze zgagą czy nudnościami.
– Biegunka osmotyczna to wynik niezdolności jelit do trawienia i wchłaniania substancji, które przyczyniają się do zatrzymywania wody w stolcu i tym samym zwiększają jego rozmiar. Osmotyczne rozwolnienie można zaobserwować m.in. u osób z celiakią bądź nietolerancją laktozy, ale także po spożyciu dużej ilości substancji słodzących (takich jak sorbitol) czy wskutek użycia leków przeczyszczających.
– Biegunka sekrecyjna jest rezultatem przesadnego wydzielania elektrolitów i wody do światła jelit, co skutkuje rozwodnionym stolcem. Wydzielnicze rozwolnienie może mieć różnorodne podłoże, m.in. autoimmunologiczne, bakteryjne, nowotworowe czy wrodzone.
– Tłuszczowe biegunki pojawiają się u pacjentów z upośledzonymi zdolnościami do trawienia lipidów. Charakterystycznym znakiem jest przesadnie tłusta i widocznie połyskliwa masa kałowa, której towarzyszy zgniły zapach. Biegunka tłuszczowa występuje m.in. u pacjentów z chorobami trzustki, zespołem SIBO czy celiakią. Ponadto tego typu rozwolnienie często pojawia się u osób na diecie ketogenicznej.
– Biegunka zapalna, jak wskazuje sama nazwa, to efekt zmian zapalnych w obrębie jelit. Stan zapalny może stanowić efekt alergii pokarmowej, choroby wrzodowej żołądka, choroby Leśniowskiego-Crohna czy infekcji bakteryjnej. Niezwykle często jest wynikiem osłabionej odporności organizmu, co zwiększa ryzyko potencjalnych problemów pokarmowych.
Biegunka – różnicowanie
Problem związany z prawidłowym oddawaniem stolca nie zawsze oznacza biegunkę, dlatego też rozwolnienie należy odróżniać od kilku podobnych przypadłości, które w praktyce nie mają nic wspólnego z biegunką. Nietrzymanie stolca jest bardzo często uwarunkowane zaburzeniem prawidłowego funkcjonowania mięśnia zwieracza odbytu odpowiadającego za kontrolowanie defekacji. Innym problemem jest tzw. biegunka z przepełnienia, która następuje wskutek niemożliwości utrzymania stolca przez zaleganie w jelicie nadmiernej ilości masy kałowej.
2. Czym jest biegunka podróżnych i jakie są jej przyczyny?
Biegunka podróżnych, znana też lepiej jako „zemsta faraona”, to rozwolnienie powstające w trakcie wyjazdu zagranicznego lub do 10 dni od momentu zakończenia podróży. Problem ten występuje u blisko 35% osób podróżujących do państw odznaczających się niższym standardem higienicznym i większym ryzykiem występowania infekcji przewodu pokarmowego. Co gorsza, ok. 30% osób doznaje dolegliwości wymagających pozostania w łóżku. Biegunka podróżnych najczęściej wiąże się z wyjazdami do Afryki, Ameryki Łacińskiej, krajów Bliskiego Wschodu oraz rejonów południowej i południowo-wschodniej Azji.
Przyczyną „zemsty faraona” jest infekcja fekalno-oralna, która może być rezultatem:
– picia zanieczyszczonej wody (np. prosto z kranu lub rzeki),
– spożycia produktów surowych lub niepoddanych dostatecznej obróbce cieplnej,
– spożycia brudnego jedzenia (np. nieumyte owoce i warzywa z targu lub prosto z drzewa),
– nieprzestrzegania zasad higieny (np. nieumycie rąk przed posiłkiem czy po wizycie w toalecie).
Za biegunkę podróżnych odpowiadają w głównej mierze infekcje bakteryjne, które przyczyniają się do ponad 50% wszystkich rozwolnień w trakcie podróży. Najczęściej są to bakterie Escherichia coli. Drugimi co do częstości występowania, bo odpowiedzialnymi za ok. 8% przypadków, są zakażenia wirusowe (np. norawirusami lub rotawirusami). Nierzadko turyści muszą zmagać się z infekcją wywołaną przez kilka różnych patogenów.
3. Biegunka podróżnych – objawy
Symptomy „zemsty faraona” przeważnie następują po ok. 2–3 dniach podróży, zwykle po osiągnięciu celu wycieczki. Biegunka podróżnych to forma ostrego rozwolnienia, które pojawia się nagle i ulega stopniowemu wyciszeniu. Głównymi objawami wczasowiczów, oprócz wzmożonego oddawania wodnistych stolców, są:
– wzdęcia,
– uczucie osłabienia,
– nudności i wymioty,
– gorączka i dreszcze,
– ból i zawroty głowy,
– ból mięśni i stawów,
– bolesne skurcze brzucha,
– zmniejszenie lub całkowity brak apetytu.
4. Jak zapobiegać biegunce podróżnych?
Głównym sposobem profilaktyki biegunki podróżnych jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny osobistej, co należy rozumieć jako regularne mycie rąk. Na wakacjach warto pamiętać o myciu rąk przed posiłkami, po powrocie do hotelu, po skorzystaniu z toalety lub innych miejsc użyteczności publicznej (np. baseny, sauny, siłownie czy salony SPA).
Urlop, zwłaszcza w egzotycznych i słonecznych krajach, często upływa pod znakiem poznawania nowych smaków i miejscowych specjalności. Niemniej jednak należy unikać produktów spożywczych, które są nieznanego pochodzenia lub są sprzedawane w warunkach o wątpliwym standardzie higieny. Oznacza to, że warto zrezygnować z jedzenia street foodów oferowanych przez ulicznych handlarzy. Niezalecane jest spożycie posiłków zawierających surowe/półsurowe komponenty (np. tatar) – dania powinny być gorące i przygotowywane na drodze dostatecznie długiej obróbki termicznej. Oprócz tego warto zrezygnować z picia wody z kranu oraz napojów z kostkami lodu.
5 sposobów na to, jak uniknąć biegunki podróżnych na wakacjach
1. Myj dokładnie ręce przed posiłkiem, po wizycie w toalecie i po powrocie ze zwiedzania.
2. Owoce i warzywa myj i obieraj ze skórki; zawsze sięgaj po produkty ze sklepów.
3. Pij butelkowaną wodę – zrezygnuj z kranówki, napojów oferowanych na ulicznych straganach czy z picia wody prosto z rzeki.
4. Zamawiaj wyłącznie posiłki serwowane na ciepło, najlepiej świeżo przygotowywane i nieodgrzewane.
5. Ogranicz spożycie produktów nabiałowych, zwłaszcza tych, które nie są hermetycznie zamknięte i odpowiednio przechowywane.
5. Leczenie – co brać na biegunkę na wakacjach?
Mogłoby się wydawać, że skoro biegunka podróżnych stanowi problem o podłożu bakteryjnym, to naturalnym sposobem jej przeciwdziałania będzie wdrożenie antybiotyku. Można też przypuścić, że równie skutecznym sposobem okaże się profilaktyczna antybiotykoterapia przed wyjazdem na urlop. Taka prewencja może mieć jednak odwrotny rezultat. Nie można zapominać, że antybiotyki pomimo swojej pozytywnej roli w walce z infekcjami bakteryjnymi pogarszają również kondycję mikrobiomu.
W związku z tym antybiotykoterapia może doprowadzić do nasilenia działań niepożądanych, a nawet spowodować wzrost antybiotykooporności bakterii wywołujących „zemstę faraona”. Antybiotykoterapia jest raczej rekomendowana wyłącznie osobom, które decydują się na krótki wyjazd i nie mogą dopuścić do pojawienia się rozwolnienia, np. pracownikom dyplomatycznym, przedstawicielom służb wojskowych, pracownikom medycznym czy sportowcom wybierającym się na zagraniczne zawody.
Jak wobec tego przeciwdziałać biegunce podróżnych? Najczęściej rekomendowane preparaty
– Ryfaksamina – półsyntetyczny antybiotyk, który wykazuje dużą skuteczność w zakresie zwalczania zakażeń E.coli. Lek ten jest dobrze tolerowany przez ludzki organizm, co sprawia, że ryzyko skutków ubocznych jego stosowania jest relatywnie niskie.
– Loperamid – popularny lek przeciwbiegunkowy, który zwiększa resorpcję (wchłanianie zwrotne) wody i elektrolitów, wydłuża czas pasażu jelitowego, hamuje zbyt intensywną perystaltykę oraz zwiększa spoczynkowe napięcie mięśnia zwieracza odbytu.
– Probiotyki (leki, a nie suplementy diety) zawierające szczepy Lactobacilus GG oraz Saccharomyces boulardii.
Ponadto w trakcie biegunki kluczową rolę odgrywają regularne picie wody i dostarczanie organizmowi niezbędnych elektrolitów – warto zatem skorzystać z gotowych napojów o niskiej osmolalności (tzw. napoje hipotoniczne). Rozwolnienie zawsze stwarza ryzyko odwodnienia ustroju, co może być niebezpieczne dla zdrowia. Oprócz tego zaleca się lekkostrawną dietę wolną od błonnika, nabiału, roślin strączkowych i kofeiny.
Bibliografia
Chlabicz S., Antybiotyki dla osób podróżujących, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2008, 2(3), 229–233.
Diemert D.J., Prevention and self-treatment of traveler’s diarrhea, „Clinical Microbiology Reviews” 2006, 19(3), 583–594.
Gutkowski K., Hartleb M., Biegunka – algorytmy diagnostyczne i zasady leczenia, podyplomie.pl/medycyna/10617,biegunka-algorytmy-diagnostyczne-i-zasady-leczenia (6.05.2023).
Kimszal E., Van Damme-Ostapowicz K., Biegunka Podróżnych, „Pielęgniarstwo Polskie” 2016, 2(60), 231–235.
Korzeniowski K., Problemy zdrowotne podróżnych z upośledzoną odpornością, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2020, 14(3), 100–113.
Korzeniowski K., Zaburzenia żołądkowo-jelitowe u powracających z podróży, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2018, 12(4), 115–126.
Mach T., Biegunka podróżnych, „Gastroenetrologia Kliniczna” 2011, 3(3), 121–126.
McFarland L.V., Meta-analysis of probiotics for the prevention of traveler’s diarrhea, „Travel Medicine and Infectious Disease” 2007, 5(2), 97–105.
Wasielica-Berger J., Ostra biegunka, „Gastroenterologia Kliniczna” 2018, 10(1), 14–22.
