5 najczęstszych chorób w okresie jesienno-zimowym – objawy, leczenie i profilaktyka
Wraz z nadejściem jesieni następuje wyraźna i odczuwalna zmiana warunków atmosferycznych. Efektem tego jest zwiększone ryzyko występowania niektórych dolegliwości. Jakie choroby są szczególnie częstym problemem w sezonie jesienno-zimowym i jak najlepiej im zapobiegać? A gdy już się pojawią, jak sobie z nimi radzić?
SPIS TREŚCI:
5. Jesienna opryszczka wargowa
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Przeziębienie
Przeziębienie czy też choroba przeziębieniowa to zespół objawów pojawiających się w przebiegu zmian zapalnych gardła, zatok przynosowych i błony śluzowej nosa. Przyczyną przeziębienia jest infekcja wirusowa, przy czym w zdecydowanej większości przypadków zakażenie jest spowodowane przez rhinowirusy. Choroba przeziębieniowa to problem występujący zdecydowanie częściej u dzieci niż u osób dorosłych.
Objawy
W przypadku infekcji wirusowej przeważnie potrzeba 2 dni do pełnego rozwoju choroby. Pierwszym symptomem jest zazwyczaj ból gardła, któremu zaczynają towarzyszyć objawy ze strony nosa – wodnisty katar, częste kichanie, utrudniona drożność. Wodnista i cieknąca wydzielina z czasem zaczyna gęstnieć, co idzie w parze z jeszcze większym ograniczeniem drożności nosa i tym samym utrudnieniem oddychania. Kolejnym etapem rozwoju infekcji jest zablokowanie zatok przynosowych, pogorszenie węchu i łagodny kaszel – początkowo suchy, a z czasem wilgotny. Innym objawami, które mogą, lecz nie muszą występować, są: uczucie rozbicia i osłabienia, dolegliwości bólowe głowy i mięśni oraz krótkotrwała gorączka.
Leczenie i profilaktyka
Metody leczenia przeziębienia powinny być dostosowane do wieku chorego. W przypadku dzieci można zastosować farmakoterapię, np. acetylocysteinę o działaniu mukolitycznym (rozrzedzającym wydzielinę oddechową). Wartościowym sposobem jest także nacieranie klatki piersiowej i szyi maściami rozgrzewającymi, np. z eukaliptusem i mentolem. Poza leczeniem farmakologicznym poleca się irygacje nosa solanką, stosowanie miodu gryczanego, suplementację siarczanu cynku i ekstraktu z pelargonii.
W przypadku osób dorosłych polecanymi środkami farmakologicznymi są leki o działaniu zmniejszającym obrzęk nosa (np. fenylefryna), które można podawać wraz ze środkami przeciwhistaminowymi. Ponadto często wykorzystywane są leki przeciwkaszlowe (np. dekstrometorfan) oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne w celu złagodzenia dolegliwości bólowych. Spośród niefarmakologicznych sposobów leczenia poleca się stosowanie wspomnianego już ekstraktu z pelargonii, wyciągu z brodziuszki wiechowatej (Andrographis paniculata), glukonianu lub octanu cynku oraz preparatów z jeżówką purpurową (J. Fashner, K., Ericson, S. Werner 2012; G.M. Allan, B. Arroll 2014; K.C. Degeorge, D.J. Ring, S.N. Dalrymple 2019).
Profilaktyka przeziębienia obejmuje przede wszystkim zdrową i zbilansowaną dietę, optymalne nawodnienie oraz właściwy ubiór dostosowany do warunków atmosferycznych i zapobiegający wychłodzeniu organizmu. Dorośli i dzieci mogą profilaktycznie stosować witaminę C w dawce 0,2–2 g dziennie. Oprócz tego wartościowym wsparciem są m.in. cynk, probiotyki (szczepy Lactobacillus acidophilus stosowane samodzielnie lub w połączeniu z Bifidobacterium animalis), czosnek czy połączenie miodu, propolisu i jeżówki purpurowej (J. Fashner, K., Ericson, S. Werner 2012; G.M. Allan, B. Arroll 2014; K.C. Degeorge, D.J. Ring, S.N. Dalrymple 2019).
2. Grypa
Grypa jest chorobą wirusową, która nie bez powodu jest określana mianem sezonowej. Praktycznie co roku wywołujące grypę wirusy z rodziny Orthomyxoviridae ulegają mutacjom. Zmiany antygenowe wirusów powodują powstawanie nowych wariantów, które z sezonu na sezon mogą różnić się od siebie, np. tempem przebiegu choroby czy też intensywnością występujących objawów.
Objawy
Termin „grypa” jest często błędnie stosowany w przypadku choroby przeziębieniowej. Grypa jednak to zakażenie wywołane przez ortomyksowirusy i posiada kilka specyficznych cech. Przede wszystkim jej początek jest nagły i w krótkim czasie powoduje wysoką gorączkę, silny ból głowy oraz charakterystyczne uczucie łamania w kościach. W przeciwieństwie do przeziębienia kaszel jest najczęściej suchy i niezwykle intensywny, przy czym tylko w niektórych przypadkach może pojawić się ból gardła i nieżyt nosa.
O ile w przypadku przeziębienia chorzy są w stanie funkcjonować, o tyle grypa uniemożliwia wykonywanie najprostszych czynności. Niebezpieczeństwem związanym z grypą jest ryzyko poważnych powikłań, zwłaszcza w przypadku osób starszych. Najczęściej są to zmiany zapalne płuc i oskrzeli.
Leczenie i profilaktyka
Leczenie grypy ma charakter objawowy i jest w głównej mierze jest skoncentrowane na przeciwdziałaniu gorączce. Grypa utrzymuje się 7–14 dni od momentu zakażenia, a następnie samoistnie ustępuje.
Najskuteczniejszą formą profilaktyki są sezonowe szczepienia (B. Płytycz 2010; T. Jackowska, E. Zawłocka, M. Czajkowska 2017). Niemniej jednak niektóre składniki roślinne mogą okazać się wartościowe w kontekście zapobiegania grypie, np. owoce granatu (z uwagi na zawarte w nich polifenole), przywołana wcześniej jeżówka purpurowa czy suszony korzeń lukrecji (H.A.L. Mousa 2017).
3. Alergia sezonowa
Alergiczny nieżyt nosa jest niekiedy błędnie utożsamiany z grypą lub przeziębieniem. Nie jest to zaskakujące, gdyż objawy uczulenia mogą wskazywać na infekcję.
Objawy
Osoby z alergią najczęściej borykają się z takimi problemami jak:
– uciążliwe kichanie,
– obfita ilość wodnistej wydzieliny z nosa,
– obrzęk błony śluzowej i niedrożność nosa,
– świąd w obrębie nosa i tylnej ściany gardła,
– napadowy kaszel, któremu mogą towarzyszyć duszności.
Objawy, które ułatwiają różnicowanie alergicznego nieżytu nosa z infekcjami, to: łzawienie i zaczerwienie oczu, często ze współtowarzyszącym zapaleniem spojówek. Co więcej, u alergików nie notuje się gorączki czy uczucia osłabienia.
Choć sezonowe alergie raczej kojarzą się z porą wiosenną i wzmożonym pyleniem roślin, to jednak wiele osób boryka się z reakcjami uczuleniowymi także jesienią. Powodem jest zmiana warunków atmosferycznych. Obniżenie temperatury wiąże się z rozpoczęciem sezonu grzewczego. Ogrzewane pomieszczenia charakteryzuje mniejsza wilgotność powietrza, z kolei brak możliwości wietrzenia pomieszczeń sprawia, że we wdychanym powietrzu znajdują się niewidoczne alergeny (np. roztocza, drobiny kurzu, zwierzęca sierść, a nawet pyłki z roślin domowych).
Leczenie i profilaktyka
Leczenie i prewencja alergicznego nieżytu nosa są podobne jak w przypadku innych reakcji uczuleniowych – najskuteczniejsze jest ograniczenie kontaktu z alergenami. Alergicy często są zmuszeni do stosowania leków antyhistaminowych i glikokortykosteroidów, które mają za zadanie przeciwdziałać występującym objawom (A. Lipiec, P. Rapijko 2021). Z kolei do działań profilaktycznych warto zaliczyć m.in.: regularne irygacje nosa i inhalacje, wietrzenie pomieszczeń, systematyczne sprzątanie pomieszczeń oraz zakup nawilżacza powietrza.
4. Depresja sezonowa
Pojęcie „depresji sezonowej” odnosi się do sezonowych zaburzeń afektywnych. To specyficzny rodzaj zaburzeń nastroju, którego objawy przeważnie rozpoczynają się jesienią i ustępują dopiero wiosną. Choć nadal nie są znane dokładne przyczyny występowania sezonowej depresji, to najbardziej wiarygodną teorią jest niedostateczna ilość światła. Niedobór światła prawdopodobnie prowadzi do zakłócenia rytmu wydzielania hormonów i ogranicza zróżnicowanie aktywności neurotransmisyjnej, co może skutkować niedoborem serotoniny i noradrenaliny. Efektem tego są zaburzenia nastroju.
Według innej teorii zmniejszona ilość światła w sezonie jesienno-zimowym potęguje produkcje melatoniny. Nadmierna ilość tego hormonu może z kolei wzmagać apatię, która w długotrwałej perspektywie może przerodzić się w depresję (B. Bereza 2009; N. Sandman i wsp. 2016).
Objawy
Sezonowa depresja daje identyczne objawy jak kliniczne zaburzenia depresyjne, np. długotrwale utrzymujący się smutek, zmniejszenie zainteresowań, problemy z koncentracją, spadek libido, niepokój, problemy ze snem.
W przypadku sezonowej depresji można jednak zauważyć kilka charakterystycznych symptomów:
– wzmożona potrzeba snu,
– zwiększenie apetytu, głównie na słodycze,
– silniej odczuwane dolegliwości bólowe głowy,
– uczucie ciężkości w obrębie kończyn,
– częste wahania nastroju z dominacją drażliwości i gniewu.
Leczenie i profilaktyka
Podobnie jak w przypadku depresji klinicznej, tak samo i w jej sezonowej odsłonie leczenie ma wielowymiarowy charakter – od poradnictwa psychologicznego i psychoterapii, przez stosowanie farmakoterapii, a skończywszy na zabiegach fizykalnych, m.in. fototerapii.
Profilaktyka sezonowych zaburzeń afektywnych powinna obejmować działania pozwalające na redukcję stresu, m.in. częstsze przebywanie na świeżym powietrzu, wdrożenie regularnej aktywności fizycznej oraz zadbanie o zdrową i zróżnicowaną dietę. Dietę z kolei można wspomóc suplementacją, m.in. magnezu, egzogennych aminokwasów i witamin z grupy B (Ł. Święcicki 2007; B. Bereza 2009).
5. Jesienna opryszczka wargowa
Zmiana warunków atmosferycznych – obniżona temperatura, suche powietrze i mroźny wiatr – może doprowadzić do wystąpienia opryszczki wargowej. Przyczyną jest infekcja wirusem HSV-1, który jesienią może przeniknąć do organizmu przez uszkodzenia skórne, np. spękane usta. Istotny jest fakt, że do zakażenia wirusem może dojść wiosną lub latem, np. wskutek wcześniejszego kontaktu z chorym, a dopiero jesienią, gdy odporność organizmu zostaje osłabiona, chorobotwórczy patogen aktywuje się. Właśnie dlatego zmiany opryszczkowe często towarzyszą przeziębieniu.
Objawy
Pierwszym symptomem opryszczki jest uciążliwy świąd w okolicach warg lub nosa. Następnym etapem choroby jest pojawienie się ropnych wykwitów z widocznym zaczerwieniem, którym towarzyszy ból. Z czasem pęcherze zaczynają pękać, a w ich miejscu powstają nadżerki i strupy. Przedwczesne rozdrapanie strupów, z uwagi na silny świąd, może doprowadzić do uszkodzenia skóry i trudno gojących się ran. Osoby zainfekowane wirusem HSV pod żadnym pozorem nie powinny dotykać pęcherzy, gdyż może to skutkować przeniesieniem patogenu na inne części ciała.
Leczenie i profilaktyka
Najskuteczniejszym sposobem zwalczania opryszczki jest stosowanie leków przeciwwirusowych, zwłaszcza bezpośrednio aplikowanych na wargę, np. w formie kremu lub żelu. W aptekach dostępne są także specjalne plastry wspierające regenerację skóry, m.in. zawierające kwas hialuronowy. Równie pomocne mogą okazać się okłady z naparu rumiankowego i stosowanie olejku z drzewa herbacianego.
Jeżeli chodzi o profilaktykę infekcji i nawrotów opryszczki, to w głównej mierze dotyczy wsparcia odporności i poprawy kondycji skóry, co oznacza:
– zapewnienie prawidłowego nawodnienia,
– regularną pielęgnację skóry twarzy, np. stosowanie kremów nawilżających,
– suplementację cynku, witaminy A, biotyny, kolagenu i kwasu hialuronowego.
Okres jesienno-zimowy to czas, w którym należy szczególnie zadbać o zdrowie. Drastyczna zmiana warunków atmosferycznych ma niewątpliwie wpływa na prawidłowe funkcjonowanie organizmu i układu odpornościowego. Warto dbać o siebie nie tylko jesienią czy zimą, ale przez cały rok – zdrowe odżywianie się, regularna aktywność fizyczna, suplementacja oraz odpowiednia regeneracja z pewnością pomogą w ochronie przed sezonowymi dolegliwościami.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Allan G.M., Aroll B., Prevention and treatment of the common cold: making sense of the evidence, „CMAJ” 2014, 186(3), 190–199.
Bereza B., Depresja sezonowa – wybrane aspekty diagnostyczne i terapeutyczne, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2009, 5(2), 113–119.
DeGeorge K.C., Ring D.J. i Dalrymple S.N., Treatment of the common cold, „American Family Physician” 2019, 100(5), 281–289.
Eccles R., Understanding the symptoms of the common cold and influenza, „The Lancet Infectious Diseases” 2005, 5(11), 718–725.
Fashner J., Ericson K.,Werner S., Treatment of the common cold in children and adults, „American Family Physician” 2012, 86(2), 153–159.
Jackowska T., Zawłocka E., Czajkowska M., Czy grypa to łagodna infekcja? Opis przypadku. Profilaktyka grypy u dzieci w sezonie 2017-2018, „Postępy Nauk Medycznych” 2017, 30(09), 488–492.
Lesiak A., Narbutt J., Kompleksowe leczenie opryszczki wargowej, „Forum Dermatologicum” 2017, 3(4), 147–151.
Lipiec A., Rapiejko P., Alergia czy przeziębienie – temat wciąż aktualny, „Alergoprofil” 2021, 17(3), 27–33.
Mousa H.A.L., Prevention and treatment of influenza, influenza-like illness, and common cold by herbal, complementary, and natural therapies, „Jorunal of Evidence-Based Complementary & Alternative Medicine” 2017, 22(1), 166–174.
Płytycz B., Kłopoty z grypą, „Wszechświat” 2010, 111(1–3), 50–54.
Sandman N. et al., Winter is coming: nightmares and sleep problems during seasonal affective disorder, „Journal of Sleep Research” 2016, 25(5), 612–619.
Święcicki Ł., Depresja zimowa – epidemiologia, etiopatogeneza, objawy i metody leczenia, „Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej” 2007, 1(7), 15–21.
