Kwas foliowy nie tylko dla kobiet w ciąży – inne zastosowania tego związku
Kwas foliowy jest niezwykle ważnym elementem suplementacji kobiet w ciąży. Wynika to z faktu, że witamina B9 ma istotne znaczenie w zapobieganiu wadom rozwojowym płodu. Warto jednak wiedzieć, że stosowanie kwasu foliowego ma korzystny wpływ na szereg innych kwestii związanych ze zdrowiem. Kto szczególnie powinien zwrócić uwagę na suplementację tego związku?
SPIS TREŚCI:
1. Kwas foliowy – najważniejsze informacje
2. Kwas foliowy a normalizacja poziomu homocysteiny
3. Kwas foliowy a prewencja chorób układu krążenia
5. Rola kwasu foliowego w profilaktyce chorób nowotworowych
6. Kwas foliowy w trakcie leczenia immunosupresyjnego
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Kwas foliowy – najważniejsze informacje
Kwas foliowy to najbardziej stabilny i zarazem najlepiej przyswajalny związek z grupy folianów. Do organizmu można go dostarczyć z codzienną dietą – zarówno z produktów roślinnych, jak i odzwierzęcych. Za najbogatsze źródło folianów i kwasu foliowego uznaje się zielone warzywa, np. brukselkę, kapustę włoską, szparagi czy szpinak.
Ponadto kwas foliowy można znaleźć w nasionach roślin strączkowych, pełnych ziarnach zbóż, warzywach i owocach o dużej zawartości witaminy C i beta-karotenu (np. czerwona papryka, maliny, pomarańcze), a także orzechach. Jeżeli chodzi o produkty pochodzenia zwierzęcego, to najlepiej sięgnąć po wątróbkę, miękkie sery dojrzewające (np. camembert) oraz jaja. Warto też pamiętać, że pewne ilości kwasu foliowego powstają na drodze endogennej syntezy dzięki bakteriom wchodzącym w skład flory jelitowej.
Biodostępność folianów z codziennej diety waha się w przedziale 30–80% i jest w głównej mierze uzależniona od rodzaju produktu spożywczego. Na efektywność przyswajania kwasu foliowego wpływa też szereg innych czynników, np. procesy przetwórcze żywności, choroby przewodu pokarmowego, stosowanie niektórych leków oraz picie alkohol czy stosowanie używek.
Dzienne zapotrzebowanie dorosłego człowieka na kwas foliowy wynosi 400 µg, a wartość ta wzrasta do 600 µg u kobiet w ciąży. To właśnie kobiety w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży oraz w okresie laktacji powinny zapobiegać niedoborom folianów. Odpowiednie stężenie kwasu foliowego ma bowiem zminimalizować szansę rozwoju wad serca, cewy nerwowej i układu moczowego płodu, a także ograniczyć ryzyko poronień i zmian zakrzepowych.
2. Kwas foliowy a normalizacja poziomu homocysteiny
Homocysteina to aminokwas, który powstaje wskutek procesu demetylacji metioniny dostarczanej organizmowi wraz z białkiem spożywanym w codziennej diecie. Wysoki poziom tego związku to także często wskazywany czynnik ryzyka występowania chorób serca i układu krążenia, układu nerwowego oraz zmian nowotworowych. O hiperhomocysteinemii mowa wówczas, gdy stężenie aminokwasu przekracza 15 µmol/l.
Podwyższony poziom homocysteiny może być skutkiem:
– zmian menopauzalnych,
– stosowania niektórych leków,
– ograniczonej aktywności fizycznej,
– niektórych chorób, np. cukrzycy, niewydolności wątroby, schorzeń o podłożu hormonalnym lub autoimmunologicznym.
Nie można też pominąć faktu, że hiperhomocysteinemia może wynikać z niedoboru witamin z grupy B, zwłaszcza że kwas foliowy jest jednym ze związków wykorzystywanych w prewencji tej choroby. Zdaniem autorów opublikowanego kilka lat temu przeglądu badań naukowych suplementacja kwasu foliowego powinna być wdrożona u każdego pacjenta ze zwiększonym stężeniem homocysteiny (A.D. Kaye i wsp. 2020).
Skoro zbyt wysokie stężenie homocysteina może wiązać się z różnymi schorzeniami, to być może kwas foliowy może znaleźć zastosowanie w ich leczeniu.
3. Kwas foliowy a prewencja chorób układu krążenia
W jednej z metaanaliz dostrzeżono, że każdy wzrost poziomu homocysteiny o 5 µmol/l ponad normę powoduje wzrost ryzyka choroby niedokrwiennej serca o nawet 50% (L. Linda i wsp. 2008). Właśnie dlatego utrzymanie optymalnego stężenia homocysteiny jest niezbędnym elementem profilaktyki schorzeń układu krążenia.
Przegląd 8 randomizowanych badań kontrolnych, w których łącznie wzięło udział 16 841 osób, dotyczył wpływu stosowania kwasu foliowego (dawki 0,5–15 mg dziennie) u pacjentów z udarem mózgu. Włączenie witaminy B9 i obniżenie poziomu homocysteiny doprowadziło do zmniejszenia ryzyka udaru o 18%. Ponadto warto podkreślić, że korzystniejszy efekt terapeutyczny nastąpił w przypadku dłuższego stosowania kwasu foliowego – ponad 36 miesięcy (X. Wang i wsp. 2007).
W innym przeglądzie, który obejmował 21 badań i 2025 uczestników (zdrowych i chorujących, np. po ostrym zawale mięśnia sercowego czy ze zdiagnozowaną chorobą tętnic wieńcowych), suplementacja kwasu foliowego okazała się korzystna dla poprawy funkcjonowania śródbłonka naczyń krwionośnych (M. Zamani i wsp. 2023).
Warto też wskazać badanie przeprowadzone w grupie 14 wyczynowych zawodników piłki ręcznej. W czasie 4-miesięcznego okresu treningowego najpierw zmniejszono suplementację kwasu foliowego z dietą o 50%, a następnie całkowicie z niej zrezygnowano. U zawodników zaobserwowano istotny wzrost stężenia homocysteiny, co wskazuje na występowanie hiperhomocysteinemii jako rezultatu regularnego wysiłku fizycznego. Sportowcy, którzy są szczególnie narażeni na niedobory w codziennej diecie, powinni zadbać o suplementację kwasu foliowego z uwagi na zwiększenie ryzyka rozwoju chorób układu krążenia (J. Molina-Lopez i wsp. 2013).
4. Kwas foliowy a cukrzyca
Ważnym, choć mniej oczywistym, zastosowaniem kwasu foliowego może być wsparcie procesu leczenia cukrzycy typu 2, która może być jedną z przyczyn hiperhomocysteinemii. W badaniu trwającym 8 tygodni połowie uczestników codziennie podawano 5 mg kwasu foliowego. Do badania zrekrutowano 48 mężczyzn z cukrzycą typu 2 oraz nadwagą lub otyłością, którzy każdego dnia stosowali minimum 1500 mg metforminy.
Suplementacja kwasu foliowego doprowadziła do istotnych zmian, m.in. spadku insulinooporności o 20,5% i zmniejszenia poziomu glukozy we krwi na czczo o 7,5% względem grupy kontrolnej stosującej jedynie metforminę (B.P. Gargari, V. Aghamohammadi, A. Aliasgharzadeh 2011).
Równie korzystne rezultaty uzyskano w badaniu obejmującym 100 pacjentów z cukrzycą typu 2. Dawka kwasu foliowego również wynosiła 5 mg dziennie, ale czas interwencji był dłuższy – 12 tygodni. Podobnie jak wcześniej zaobserwowano spadek insulinooporności i poziomu glukozy we krwi, odpowiednio o 21,7% oraz o 8,7%. To także dowodzi, że skuteczność suplementacji kwasu foliowego wzrasta proporcjonalnie do czasu jej trwania (N.M. El-Khodary i wsp. 2022).
5. Rola kwasu foliowego w profilaktyce chorób nowotworowych
Metaanaliza obejmująca 15 randomizowanych badań klinicznych oceniała wpływ suplementacji kwasu foliowego na ryzyko występowania raka. Nie wykazano istotnego wpływu w przypadku zmian nowotworowych, m.in. piersi, prostaty i innych obszarów układu moczowo-płciowego, płuc, jelita grubego i innych części przewodu pokarmowego. Co więcej, kwas foliowy nie miał wpływu na śmiertelność pacjentów. Niemniej jednak w metaanalizie dostrzeżono, że stosowanie kwasu foliowego istotnie ograniczyło ryzyko czerniaka (X. Qin i wsp. 2013).
6. Kwas foliowy w trakcie leczenia immunosupresyjnego
Metotreksat jest lekiem cytostatycznym, który wykorzystuje się w farmakoterapii takich chorób jak łuszczyca, reumatoidalne zapalenie stawów czy zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa. Choć lek wykazuje dużą skuteczność, to jednak jego stosowanie wiąże się z różnymi skutkami ubocznymi.
W przeglądzie systematycznym obejmującym 6 randomizowanych badań kontrolnych sprawdzono, czy kwas foliowy ma istotne znaczenie dla redukcji działań niepożądanych w trakcie leczenia metotreksatem. Spośród 648 pacjentów, którzy wzięli udział w badaniach, kwas foliowy był podawany 198 osobom, a kwas folinowy – 193. U osób stosujących foliany doszło do redukcji działań niepożądanych ze strony wątroby – aż o 35,8%. Tym samym kwas foliowy można zarekomendować podczas farmakoterapii metotreksatem (S. Prey, C. Paul 2009).
Choć kwas foliowy jest przede wszystkim kojarzony jako niezbędny element suplementacji kobiet starających się o dziecko, ciężarnych i matek karmiących piersią, to jego zastosowanie jest znacznie szersze.
Oddziaływanie folianów na regulację poziomu homocysteiny okazuje się korzystne dla wielu innych aspektów zdrowotnych, m.in. kondycji układu sercowo-naczyniowego czy glikemii. Osoby zdrowe z pewnością powinny zadbać o utrzymanie prawidłowego stężenia kwasu foliowego i regularną suplementację, co można potraktować jako element profilaktyki.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Banyś K.J., Knopczyk M.W., Bobrowska-Korczak B., Znaczenie kwasu foliowego dla zdrowia organizmu człowieka, „Farmacja Polska” 2020, 76(2), 79–87.
Baszczuk A., Kopiczyński Z., Hyperhomocysteinemia in patients with cardiovascular disease. „Advances in Hygiene and Experimental Medicine” 2014, 68, 579–589.
Borucki M., Dziedziński M., Kobus-Cisowska J., Charakterystyka folianów i procesy kształtujące zawartość folianów i kwasu foliowego w produktach roślinnych i zwierzęcych oraz ich znaczenie w żywieniu człowieka, „Zagadnienia Doradztwa Rolniczego” 2023, 113(3), 21–36.
Cieślik E., Kościej A., Kwas foliowy – występowanie i znaczenie, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2012, 93(1), 1–7.
El-Khodary N.M. et al., Folic acid effect on homocysteine, sortilin levels and glycemic control in type 2 diabetes mellitus patients. „Nutrition & Diabetes” 2022, 12(1), 33.
Gargari B.P., Aghamohammadi V., Aliasgharzadeh A., Effect of folic acid supplementation on biochemical indices in overweight and obese men with type 2 diabetes, „Diabetes Research and Clinical Practice” 2011, 94(1), 33–38.
Kapka-Skrzypczak L. et al., Kwas foliowy – skutki niedoboru i zasadność suplementacji, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2012, 18(1), 65–69.
Kaye A.D. et al. Folic acid supplementation in patients with elevated homocysteine levels. „Advances in Therapy” 2020, 37, 4149–4164.
Laskowska-Klita T. et al., Kwas foliowy – rola w metabolizmie komórki, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2012, 45, 2.
Linda L. et al., Homocysteine level and coronary herat disease incidence: A systematic review and meta-analysis, „Mayo Clinic Proceedings” 2008, 83(11), 1203–1212.
Molina-Lopez J. et al., Effect of folic acid supplementation on homocysteine concentration and association with training in handball players, „Journal of the International Society of Sports Nutrition” 2013, 10, 1–8.
Prey S., Paul C., Effect of folic or folinic acid supplementation on methotrexate-assocated safety and efficacy in inflammatory disease: a systematic review, „British Journal of Dermatology” 2009, 160(3), 622–628.
Qin X. et al., Folic acid supplementation and cancer risk: A meta-analysis of randomized controlled trials, „International Journal of Cancer” 2013, 133(5), 1033–1041.
Wang X. et al., Efficacy of folic acid supplementation in stroke prevention: a meta-analysis, „The Lancet” 2007, 369(9576), 1876–1882.
Zamani M. et al., The effects of folic acid supplementation on endothelial function in adults: a systematic review and dose-response meta-analysis of randomized controlled trials, „Nutrition Journal” 2023, 22(1), 12.
