Nadmierna masa ciała stanowi ogromny problem na całym świecie, mówi się wręcz o pandemii. Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia 60% Polaków ma nadwagę, a aż 25% choruje na otyłość. Niestety BMI powyżej 25 kg/m² wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, chorób układu sercowo-naczyniowego, zaburzeń lipidowych i wielu innych schorzeń. W Internecie bez przerwy słyszy się o tym, że, aby schudnąć, wystarczy mniej jeść i więcej się ruszać. W rzeczywistości nie zawsze jest to jednak takie proste, ponieważ na pojawienie się nadmiernej masy ciała wpływa wiele czynników.

 

SPIS TREŚCI:

1. Wszystko zaczyna się w łonie matki

2. Wpływ genetyki na masę ciała

3. Choroby i leki sprzyjające przybieraniu na masie ciała

4. Czynniki środowiskowe a nadmierna masa ciała

5. Czynniki psychologiczne również wpływają na masę ciała

6. Podsumowanie

 

1 / 4
A jaki Ty masz cel? Nie trać czasu i zacznij już dziś! Skorzystaj z profesjonalnej opieki.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.

 

 

1. Wszystko zaczyna się w łonie matki
W rozwoju człowieka wyróżnia się tzw. okresy krytyczne, podczas których dochodzi do programowania organizmu, co może oddziaływać na późniejszy stan zdrowia. Proces ten rozpoczyna się już w łonie matki, dlatego nie bez znaczenia jest jej sposób odżywiania się. W badaniach epidemiologicznych zaobserwowano, że nadmierna masa ciała matki predysponuje do większej masy urodzeniowej noworodka, która to z kolei jest czynnikiem zwiększającym ryzyko otyłości. Co ciekawe, niedowaga u rodzicielki może powodować ten sam efekt. Tłumaczy się to faktem, że organizm dziecka – przyzwyczajony do niedoborów pokarmowych – w sytuacji obecności pokarmu potrzebuje go więcej, żeby przygotować się na ewentualny niedostatek w przyszłości. Duże znaczenie ma również występowanie cukrzycy typu 2 oraz cukrzycy ciążowej u matek, gdyż przyczyniają się one do większej masy urodzeniowej i wzrostu ryzyka otyłości u dziecka, a także do zmniejszonej tolerancji glukozy (E.L. Sullivan, K.L. Grove 2010).

 

2. Wpływ genetyki na masę ciała
Mimo że największe znaczenie dla rozwinięcia nadmiernej masy ciała mają czynniki środowiskowe i jednostkowe, okazuje się, że również geny mają na to duży wpływ. Badania wskazują na występowanie ponad 300 różnych genów i markerów genowych, które są związane z otyłością i które po aktywacji przez środowisko mogą powodować przybieranie kilogramów. Mówi się również o tym, że genetyka oddziałuje na ilość tkanki tłuszczowej, jej dystrybucję, procent beztłuszczowej masy ciała, ale także na sposób odżywiania czy chęć uprawiania aktywności fizycznej (J.-P. Chaput i wsp. 2014).

 

3. Choroby i leki sprzyjające przybieraniu na masie ciała
Rzadkim typem otyłości jest otyłość podwzgórzowa. Wynika ona z uszkodzenia (np. w wyniku nowotworów, operacji lub urazów) podwzgórza, które jest elementem mózgu odpowiedzialnym za regulację procesów fizjologicznych, w tym głodu czy pragnienia. Prowadzi to do zaburzeń odczuwania sygnałów głodu i sytości, a w konsekwencji do nadmiernego przyjmowania pokarmów i niekontrolowanego przyrostu masy ciała (Ch.L. Roth 2015).

  Fabryka Siły Sklep

Kolejną chorobą, która predysponuje do nadmiernej masy ciała, jest zespół Cushinga. Powodowany jest on nadmierną – zarówno egzogenną (długotrwałe przyjmowanie leków), jak i endogenną (nadmierne wydzielanie kortyzolu przez nadnercza) ekspozycją organizmu na glikokortykosteroidy. Prowadzi to do zwiększonej produkcji tkanki tłuszczowej i jej magazynowania przede wszystkim w obrębie twarzy, szyi i brzucha, a także w okolicy narządów wewnętrznych (F. Guaraldi, R. Salvatori 2012).

 

Coraz częściej występującą chorobą jest niedoczynność tarczycy, która kojarzona jest właśnie z przybieraniem masy ciała. Niewystarczająca produkcja hormonów tarczycowych prowadzi do zmniejszenia podstawowej przemiany materii i tym samym do szybszego tycia (D. Sanyal, M. Raychaudhuri 2016).

 

Oprócz niedoczynności gruczołu tarczowego zwiększa się również częstość występowania zespołu policystycznych jajników (PCOS). Obecny w przebiegu zaburzenia nadmiar androgenów (hormonów płciowych przeważających u mężczyzn i w niewielkich ilościach występujących także u kobiet) przyczynia się do insulinooporności, dyslipidemii i nadciśnienia tętniczego oraz zwiększonej akumulacji tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha. Co ciekawe, badacze nadal nie są zgodni, czy nadmierna masa ciała jest przyczyną czy skutkiem pojawienia się PCOS (S.M. Sirmans, K.A. Pate 2014).

 

Często pomijanym tematem jest kwestia niepełnosprawności i jej wpływ na nadmierną masę ciała. Ze względu na brak możliwości ruchu wydatki energetyczne u osób z niepełnosprawnościami są znacznie mniejsze niż u reszty populacji. Co więcej, siedzący tryb życia prowadzi do obniżonej zawartości beztłuszczowej masy ciała, a co za tym idzie – do zwiększenia procentowej zawartości tkanki tłuszczowej i w efekcie do wzrostu ryzyka rozwoju zaburzeń metabolicznych (R. Singh i wsp. 2014).

 

Wśród leków wzmagających apetyt i przyczyniających się do nadmiaru masy ciała wymienia się m.in. leki przeciwdepresyjne, antypsychotyczne, przeciwcukrzycowe, przeciwpadaczkowe, antyhistaminowe, obniżające ciśnienie krwi, środki antykoncepcyjne i hormony, a także sterydy (C.M. Apovian, L. Aronne, A.G. Powell 2015).

 

W badaniach na myszach dokonano ciekawego odkrycia wskazującego na to, że skład mikrobioty jelitowej również może mieć wpływ na masę ciała, ale nie stwierdzono jeszcze, które szczepy bakterii są za to odpowiedzialne. Wykazano, że przeszczep mikrobioty jelitowej myszy otyłych myszom z prawidłową masą ciała skutkuje przyrostem masy ciała. Rozpoczęto weryfikację tego odkrycia również na ludziach, ale dalsze badania nadal są konieczne (P.D. Cani 2014).

 

4. Czynniki środowiskowe a nadmierna masa ciała
W obecnych czasach dostęp do żywności jest niemal nieograniczony, zwłaszcza w krajach wysokorozwiniętych. Ponadto na rynku jest coraz więcej żywności o wysokim stopniu przetworzenia i energetyczności, więc przekroczenie zapotrzebowania kalorycznego nie jest trudne. Słone przekąski, fast foody czy słodycze są na wyciągnięcie ręki, a sięgnięcie po nie jest oczywiście prostsze niż samodzielne przygotowanie posiłku składającego się z odżywczych produktów. Często wybieranymi produktami są również słodzone napoje i soki, które dostarczają dużych ilości cukru i energii. Nie są one niestety odbierane przez społeczeństwo jako pożywienie, a wiedza na temat ich kaloryczności jest niewielka. Znaczenie ma również fakt, że jedzenie stało się czynnikiem społecznym i nie stanowi tylko źródła energii, ale jest również sposobem na wspólne spędzanie czasu. Ogromnym problemem jest też reklamowanie przetworzonej żywności w mediach, co negatywnie wpływa przede wszystkim na dzieci.

 

Tryb życia pełen stresu i pośpiechu, skupienie na karierze i brak czasu na dbanie o siebie nie sprzyjają utrzymywaniu prawidłowej masy ciała. Badania wykazały, że spożywanie posiłków w tzw. biegu przyczynia się do ich nadmiernej konsumpcji (A.M. Andrade i wsp. 2012). Kolejną kwestią jest fakt, że większość osób prowadzi siedzący tryb życia, po mieście przemieszcza się samochodem, nie uprawia żadnych sportów, a co za tym idzie – ich zapotrzebowanie energetyczne również jest znacznie niższe. Główna forma spędzania wolnego czasu to przeglądanie telefonu i oglądanie telewizji, co z kolei często łączy się z podjadaniem oraz sięganiem po przekąski i tym samym spożywaniem nadmiernej liczby kilokalorii (K. Heller 2016).

 

Udowodniono, że niski poziom wykształcenia oraz mniejsze dochody także są czynnikami predysponującymi do rozwinięcia nadmiernej masy ciała. Prawdopodobnie wynika to z gorszego dostępu do dobrej jakościowo żywności oraz z niewielkiej wiedzy dietetycznej (T. Kim, O. von dem Knesebeck 2018).

 

Badania wskazują, że dla utrzymania prawidłowej masy ciała duże znaczenie ma sen. Udowodniono, że jego deprywacja prowadzi do zwiększonego stężenia leptyny i greliny (hormonów wpływających na odczuwanie głodu i sytości), pobudzania apetytu i częstszego sięgania po przekąski (S.M. Greer, A.N. Goldstein, M.P. Walker 2013).

 

5. Czynniki psychologiczne również wpływają na masę ciała
Najczęstszym problemem, który prowadzi do nadmiernej konsumpcji żywności, jest brak umiejętności radzenia sobie z emocjami i redukowanie napięcia poprzez jedzenie, co przeważnie towarzyszy depresji, ale także stresującym sytuacjom czy nudzie. W takich momentach najczęściej wybieranymi produktami są słodycze oraz potrawy, które przywołują przyjemne skojarzenia (np. szczęśliwe dzieciństwo). Osoby „zajadające” emocje zazwyczaj mają problem z odczuwaniem sygnałów głodu i sytości i w konsekwencji się przejadają. Niestety taki sposób jedzenia pozwala na redukcję napięcia tylko na chwilę i nie jest sprzyjającym sposobem radzenia sobie z emocjami na dłuższą metę. W skrajnych przypadkach może prowadzić do zaburzenia odżywiania, jakim jest zespół napadowego objadania się (BED).

 

Bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na masę ciała jest również jego obraz i stosunek do niego. Gloryfikacja szczupłych, często wręcz wychudzonych sylwetek i stygmatyzacja osób o większych rozmiarach prowadzą do niezadowolenia z wyglądu. W związku z nim pojawia się uczucie presji oraz negatywnych emocji, co w konsekwencji może spowodować jedzenie emocjonalne, które jest przyczyną nadmiernej podaży energii. Istotny jest również fakt, że w mediach społecznościowych użytkownicy są bombardowani zdjęciami „idealnych” sylwetek. Być może niekiedy motywują one do zmian, ale niestety w dzisiejszych czasach chęć osiągania wszystkiego od razu powoduje, że osoby z nadwagą czy otyłością nie podchodzą racjonalnie do redukcji masy ciała. Decydują się na głodówki, posty czy inne bardzo restrykcyjne diety, które w dłuższej perspektywie są niemożliwe do utrzymania. W ostateczności dochodzi do efektu odwrotnego niż zamierzony, a często nawet do przybrania jeszcze większej liczby kilogramów oraz – co równie ważne – do spadku poczucia skuteczności i sprawczości (K. Czepczor-Bernat, A. Brytek-Matera 2017).

 

6. Podsumowanie
Mimo że główną przyczyną nadmiernej masy ciała jest zbyt duża podaż energii w stosunku do zapotrzebowania, problem jest znacznie bardziej złożony, niż mogłoby się wydawać. Predyspozycje do przybierania na wadze są kształtowane już podczas życia płodowego i mogą być modyfikowane przez całe życie poprzez oddziaływanie wielu czynników – zarówno środowiskowych, psychologicznych, jak i genetycznych. W związku z tym niezwykle istotna wydaje się edukacja w zakresie prawidłowego sposobu żywienia już od najmłodszych lat.

 


Bibliografia
Andrade A.M. et al., Does eating slowly influence appetite and energy intake when water intake is controlled?, „International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity” 2012, 9, 135.
Apovian C.M., Aronne L., Powell A.G., Drug-Induced Weight Gain, Clinical Management of Obesity, Nowy Jork 2015, 145–156.
Cani P.D., Gut Microbiome and Obesity?, Handbook of Obesity. Epidemiology, Etiology, and Physiopathology, pod red. Braya G., Boucharda C., Londyn 2014, 183–191.
Chaput J.-P. et al., Findings from the Quebec Family Study on the Etiology of Obesity: Genetics and Environmental Highlights, „Current Obesity Reports” 2014, 3, 54–66.
Cukier, otyłość – konsekwencje. Przegląd literatury, szacunki dla Polski, Narodowy Fundusz Zdrowia 2019.
Czepczor-Bernat K., Brytek-Matera A., Jedzenie pod wpływem emocji, Warszawa 2017.
Greer S.M., Goldstein A.N., Walker M.P., The impact of sleep deprivation on food desire in the human brain, „Nature Communications” 2013, 4, 2259.
Guaraldi F., Salvatori R., Cushing Syndrome: Maybe Not So Uncommon of an Endocrine Disease, „The Journal of the American Board of Family Medicine” 2012, 25(2), 199–208.
Heller K., Do children really spend too much time in front of screens?, „Psych Central” 2016, 47–93.
Kim T., von dem Knesebeck O., Income and obesity: what is the direction of the relationship? A systematic review and meta-analysis, „BMJ Open” 2018, 8(1), epub.
Roth Ch.L., Hypothalamic Obesity in Craniopharyngioma Patients: Disturbed Energy Homeostasis Related to Extent of Hypothalamic Damage and Its Implication for Obesity Intervention, „Journal of Clinical Medicine” 2015, 4(9), 1774–1797.
Sanyal D., Raychaudhuri M., Hypothyroidism and obesity: An intriguing link, „Indian Journal of Endocrinology and Metabolism” 2016, 20(4), 554–557.
Singh R. et al., Longitudinal study of body composition in spinal cord injury patients, „Indian Journal of Orthopaedics” 2014, 48(2), 168–177.
Sirmans S.M., Pate K.A., Epidemiology, diagnosis, and management of polycystic ovary syndrome, „Clinical Epidemiology” 2014, 6, 1–13.
Sullivan E.L., Grove K.L., Metabolic Imprinting in Obesity, Frontiers in Eating and Weight Regulation. Volume 63, pod red. Langhansa W., Geary’ego N., Bazylea 2010, 186–194.
Wnęk D., Konsekwencje otyłości, mp.pl/pacjent/dieta/odchudzanie/wprowadzenie/115230,konsekwencje-otylosci (13.03.2023).