Coraz więcej wyników badań potwierdza, że sposób odżywiania ma duży wpływ na zdrowie. Rośnie zainteresowanie produktami, które nie tylko będą elementem zbilansowanego menu, ale także zmniejszą ryzyko chorób. Takie działanie ma wykazywać szczególnie żywność funkcjonalna. Czy rzeczywiście tak jest?

 

SPIS TREŚCI:

1. Żywność funkcjonalna – ogólne informacje

2. Żywność funkcjonalna – przykłady

3. Żywność funkcjonalna – wpływ na zdrowie

4. Żywność funkcjonalna a bezpieczeństwo konsumenta

5. Żywność funkcjonalna – czy warto ją włączyć do swojej diety

 

 

1. Żywność funkcjonalna – ogólne informacje
Żywność funkcjonalna to grupa produktów naturalnych wzbogaconych lub lekko zmodyfikowanych, które mają pozytywny wpływ na zdrowie człowieka. Wykazują działanie zmniejszające ryzyko rozwoju chorób, a także poprawiające samopoczucie. Niektóre z nich mogą być skuteczne również w profilaktyce chorób cywilizacyjnych, które stanowią obecnie największe ryzyko dla zdrowia. Ta grupa produktów powstała w odpowiedzi na zwiększone zapotrzebowanie na żywność, która pomoże utrzymać jak najlepszy stan zdrowia, ale również zwiększy wydolność psychofizyczną, a nawet spowolni procesy starzenia.

 

Koncepcja żywności funkcjonalnej wywodzi się głównie z tradycji Wschodu, gdzie wierzy się, że nie ma dużej różnicy między lekami a pożywieniem, a także że odpowiednie odżywienie organizmu pomoże nie tylko zachować zdrowie, ale również wyleczyć pojawiające się choroby. To właśnie w Japonii rozpoczęły się pierwsze badania dotyczące żywności funkcjonalnej. Następnie tą grupą produktów zainteresowano się również w Stanach Zjednoczonych, a także Europie (H. Grajeta 2004).

 

Przyjmuje się, że żywność może być uznana za funkcjonalną, jeśli udowodniono jej korzystny wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu. Działanie to ma dotyczyć poprawy zdrowia lub obniżenia ryzyka zachorowania. Żywność funkcjonalna ma przypominać tę tradycyjną, a jej pozytywny wpływ ma być widoczny po zjedzeniu klasycznej porcji dostarczanej z dietą. Prozdrowotne działanie powinno być poparte badaniami naukowymi, najlepiej z udziałem ludzi.

 

Żywność funkcjonalna należy do grupy nutraceutyków, w której znajdują się również suplementy diety. Razem tworzą zbiór produktów, które uzupełniają tradycyjną dietę i wzbogacają ją o substancje o specjalnym działaniu zdrowotnym.

 

Żywność funkcjonalna wykazuje działanie:
– przeciwnowotworowe,
– wyrównujące niedobory pokarmowe,
– pozwalające uniknąć niektórych chorób, w tym schorzeń dietozależnych,
– sprzyjające leczeniu części schorzeń,
– poprawiające dobrostan fizyczny i psychiczny,
– spowalniające procesy starzenia się.

 

2. Żywność funkcjonalna – przykłady
Żywność funkcjonalna ma przypominać produkty konwencjonalne, tak by mogła stanowić element tradycyjnej diety. W odróżnieniu od suplementów diety zwykle tego typu produkty nie mają postaci tabletek, kapsułek czy syropów, są to klasyczne artykuły spożywcze takie jak margaryny, jajka czy płatki śniadaniowe, ale zostały uzupełnione o dodatkowe składniki, np. witaminy czy antyoksydanty. To dobre rozwiązanie dla osób, które chcą wzbogacić swoją dietę w łatwy sposób.

 

Żywność funkcjonalna to nie tylko naturalne produkty, ale również te lekko modyfikowane w procesach technologicznych, by lepiej wpływały na zdrowie. Niektóre surowce są specjalnie wzbogacane o korzystne substancje bioaktywne. Dobrym przykładem mogą być płatki śniadaniowe z dodatkiem witamin czy składników mineralnych takich jak żelazo, wapń i magnez. W innych obniża się ilość niepożądanych składników, jak cholesterol czy sól, np. w przypadku specjalistycznych margaryn bezpiecznych dla układu krążenia. Czasami zwiększa się również dostępność już obecnych prozdrowotnych substancji poprzez wprowadzenie do nich dodatków o działaniu synergistycznym, np. w sokach fortyfikowanych witaminami.

  Fabryka Siły Sklep

Do żywności funkcjonalnej zaliczamy głównie produkty, które charakteryzują się obniżoną zawartością cholesterolu, zwiększoną zawartością błonnika, niską kalorycznością, zmniejszoną ilością soli, zwiększoną zawartością kwasów omega-3, są wzbogacone o witaminy, składniki mineralne lub antyoksydanty.

 

Najpopularniejsze produkty zaliczane do żywności funkcjonalnej:
– kiszonki,
– fermentowane produkty mleczne,
– fermentowane napoje bezalkoholowe,
– margaryny o obniżonej zawartości cholesterolu,
– jaja o obniżonej zawartości cholesterolu,
– otręby,
– produkty prebiotyczne – cebula, por, zielone banany, kukurydza,
– jajka i margaryny wzbogacone o kwasy omega-3,
– soki fortyfikowane witaminami,
– płatki śniadaniowe z dodatkiem składników mineralnych i witamin,
– produkty o obniżonej zawartości tłuszczu,
– herbaty funkcjonalne,
– napoje izotoniczne,
– sztuczne lub naturalne środki słodzące o kaloryczności mniejszej niż kaloryczność cukru.

 

3. Żywność funkcjonalna – wpływ na zdrowie
Pozytywne działanie żywności funkcjonalnej łączy się głównie z zawartością odpowiedniej ilości związków bioaktywnych.

 

Ze względu na działanie można podzielić żywność funkcjonalną na:
– zmniejszającą ryzyko chorób nowotworowych (produkty o dużej zawartości antyoksydantów),
– obniżającą ryzyko chorób układu krwionośnego (produkty o obniżonej ilości sodu i niskocholesterolowe),
– zapobiegającą osteoporozie (produkty fortyfikowane wapniem i witaminą D),
– zmniejszającą negatywny wpływ długotrwałego stresu (fortyfikowane głównie magnezem),
– dla osób z zaburzeniami metabolizmu (żywność niskoenergetyczna i wysokobłonnikowa),
– dla osób starszych (produkty fortyfikowane składnikami mineralnymi i witaminami),
– wspierającą sportowców (żywność wzbogacona o elektrolity),
pozytywnie wpływającą na nastrój i samopoczucie (produkty wzbogacone o antyoksydanty i składniki mineralne),
– przeznaczoną dla kobiet w ciąży i karmiących (produkty wzbogacone o witaminy i składniki mineralne),
– wspierającą prawidłowy rozwój niemowląt, dzieci i młodzieży (żywność fortyfikowana witaminami i składnikami mineralnymi).

 

Część produktów ma działanie wielokierunkowe i można je zaliczyć do wielu z poszczególnych grup.

 

Jak stosować żywność funkcjonalną, by uzyskać największe korzyści dla zdrowia:
– produkty wysokobłonnikowe, np. otręby – mogą być uwzględniane w diecie codziennie, jednak powinny na nie uważać osoby na diecie lekkostrawnej i z zaburzeniami funkcjonowania układu trawiennego. Ilość błonnika w ciągu dnia powinna oscylować w granicach 25–35 g;
– fermentowane produkty mleczne – 2 porcje w ciągu dnia przyniosą korzyści dla układu pokarmowego (1 porcja to np. szklanka kefiru czy kubeczek jogurtu), jednak powinny na nie uważać osoby z alergią na białka mleka, a także cierpiące z powodu problemów z układem pokarmowym. Należy uważać na produkty dosładzane, lepiej zrezygnować z nich na co dzień;
– kiszonki – 1 porcja w ciągu dnia wpłynie pozytywnie na układy pokarmowy i krwionośny, jednak nie należy przekraczać tej porcji ze względu na duże ilości soli. Nie będą one również odpowiednie dla osób nietolerujących histaminy;
– margaryny o obniżonej ilości cholesterolu i wzbogacone o kwasy omega-3 – najlepiej zastąpić nimi tradycyjne masło w codziennej diecie. Dobrze wybierać te roślinne, ważne, by były pozbawione tłuszczów uwodornionych, które negatywnie wpływają na układ krwionośny;
– produkty o obniżonej zawartości tłuszczu, np. nabiał – dobrze zamienić pełnotłuszczowe wersje na odpowiedniki o obniżonej zawartości tłuszczu, które nie tylko mają mniej kalorii, ale są również bezpieczniejsze dla układu krwionośnego;
– żywność fortyfikowana witaminami i składnikami mineralnymi, np. płatki śniadaniowe – powinna być stosowana przez osoby, u których występuje ryzyko niedoboru danej substancji, sprawdzi się podczas stosowania mało zróżnicowanych jadłospisów. Osoby na dietach eliminacyjnych, np. beznabiałowych, mogą korzystać z żywności wzbogaconej o wapń, by dostarczyć jego odpowiednie ilości. Z takich produktów nie powinny korzystać osoby, których dieta dostarcza nadwyżkę danego składnika, by nie doprowadzić do jego nadmiaru w organizmie;
– jajka o obniżonej zawartości cholesterolu – najlepiej zastąpić nimi tradycyjne jajka, jedynie osoby z alergią na jaja nie powinny ich spożywać;
– sztuczne lub naturalne środki słodzące, np. ksylitol, aspartam – o indeksie glikemicznym niższym niż ten, który posiada cukier, świetnie sprawdzą się głównie u osób z problemami z gospodarką węglowodanową, ale będą też dobrym wyborem dla zdrowych osób. W przypadku ksylitolu i erytrytolu warto pamiętać, że ich zbyt duże ilości mogą powodować biegunki, a tolerancja jest indywidualna;
– napoje izotoniczne – będą dobrym wyborem zwłaszcza dla sportowców. Sprawdzą się również po jednorazowym dużym wysiłku fizycznym lub po wystąpieniu biegunek.

 

4. Żywność funkcjonalna a bezpieczeństwo konsumenta
Zarówno w prawie polskim, jak i unijnym brakuje zapisu dotyczącego definicji żywności funkcjonalnej. Wiążę się to ze zwiększonym ryzykiem wprowadzenia konsumenta w błąd i reklamowania produktów o zmodyfikowanym składzie jako żywności funkcjonalnej, mimo że ich działanie nie jest poparte badaniami naukowymi.

 

Czasami producenci posługują się również innymi nazwami tej grupy produktów, co może mylić konsumentów. Najczęściej używają określeń: żywność witalna, żywność specjalnego przeznaczenia, żywność o działaniu fizjologicznym, żywność leczniczo-odżywcza czy żywność terapeutyczna.

Jedyny dokument, który określa użycie terminu „żywność funkcjonalna” w Unii Europejskiej, to Konsensus Naukowej Koncepcji Żywności Funkcjonalnej (FUFOSE) z 1999 r. Według niego nomenklatura ta powinna być używana tylko w przypadku żywności konwencjonalnej, która zawiera substancje bioaktywne o udowodnionym działaniu na zdrowie człowieka.

 

Do pewnego stopnia produkcja, a także rozpowszechnianie produktów należących do grupy żywności funkcjonalnej są kontrolowane przez ustawy i rozporządzenia dotyczące przede wszystkim bezpieczeństwa żywności i żywienia. Ze względu na rosnące zapotrzebowanie na produkty o specjalnym przeznaczeniu żywieniowym sektor żywności funkcjonalnej z roku na rok coraz bardziej się rozrasta, dlatego konieczne są zmiany chroniące konsumentów.

 

Warto wybierać produkty ze sprawdzonego źródła. Należy również kierować się najnowszymi doniesieniami naukowymi z rzetelnych źródeł, które opisują działanie danego składnika żywności funkcjonalnej (A. Błaszczak i wsp. 2014).

 

Problematyczny może być również fakt, że choć dany składnik ma udowodnione działanie prozdrowotne, to fortyfikowanie nim produktów żywnościowych może prowadzić do spożycia jego nadmiernej ilości, co będzie miało negatywne konsekwencje zdrowotne. Istnieje również ryzyko, że dodany składnik będzie wchodził w interakcje z pozostałą żywnością spożywaną na co dzień. Po żywność fortyfikowaną składnikami mineralnymi, a także witaminami należy sięgać w przypadku dużych niedoborów oraz w okresach wzmożonego zapotrzebowania.

 

5. Żywność funkcjonalna – czy warto ją włączyć do swojej diety
Pojęcie żywności funkcjonalnej jest niezwykle szerokie, można zaliczyć do niego różne grupy produktów. Według definicji muszą mieć udokumentowane działanie wspierające zdrowie, poprawiające samopoczucie lub chroniące przed chorobą, dlatego włączenie ich do codziennej diety prawdopodobnie będzie przynosić korzyści.

 

Żywność ta szczególnie sprawdzi się u osób o specjalnych potrzebach żywieniowych, jak seniorzy, sportowcy czy kobiety w ciąży. Produkty tego rodzaju mogą być również częścią profilaktyki chorób cywilizacyjnych, takich jak nadciśnienie tętnicze czy otyłość. W tym przypadku dużą rolę odgrywają zwłaszcza artykuły o obniżonej ilości tłuszczu, cukru czy soli.

 

Niektóre z nich ze względu na wzbogacanie o witaminy czy związki mineralne sprawdzą się w przypadku diet eliminacyjnych. Należy jednak pamiętać, że brakuje regulacji prawnych dotyczących tego rodzaju żywności, przez co nie zawsze jej użycie będzie gwarantować poprawę stanu zdrowia.

 

Warto korzystać z produktów dobrze oznaczonych. Najlepiej sprawdzić również, czy dany składnik rzeczywiście ma znaczący wpływ na zdrowie. Warto też pamiętać, że podstawa profilaktyki wszystkich chorób cywilizacyjnych to dobrze zbilansowana i różnorodna dieta, regularna aktywność fizyczna, rozładowywanie stresu i prawidłowa higiena snu. Choć żywność funkcjonalna może być świetnym dodatkiem, nigdy nie zastąpi fundamentów zdrowego stylu życia.

 

 

1 / 4
A jaki Ty masz cel? Nie trać czasu i zacznij już dziś! Skorzystaj z profesjonalnej opieki.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.

Bibliografia
Błaszczak A., Grześkiewicz W., Żywność funkcjonalna – szansa czy zagrożenie dla zdrowia?, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2014, 20(2), 214–221.
Filipiak-Fiorkiewicz A. et al., Żywność funkcjonalna (prozdrowotna) w opinii klientów specjalistycznych sklepów z żywnością, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2015, 48(2), 166–175.
Grajeta H., Żywność funkcjonalna w profilaktyce chorób układu krążenia, „Advances in Clinical and Experimental Medicine” 2004, 13(3), 503–510.
Grochowicz J., Fabisiak A., Żywność funkcjonalna – aspekty prawne i znaczenie wybranych składników bioaktywnych, „Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula” 2018, 60(3), 143–153.
Kozłowska-Strawska J., Badora A., Chwil S., Żywność funkcjonalna i tradycyjna – właściwości i wpływ na postawy konsumentów, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2017, 98(3), 212–216.
Kubiński T., Żywność funkcjonalna, „Życie Weterynaryjne” 2010, 85(11), 932–935.
Lasota B., Żywność funkcjonalna - przykłady i znaczenie w diecie człowieka, „Journal of NutriLife” 2016, 11, NutriLife.pl/index.php?art=233 (4.01.2022).
Trziszka T., Różański H., Żywność funkcjonalna i nutraceutyki w profilaktyce chorób cywilizacyjnych, „Herbalism” 2015, 1(1), 9–19.