Świąteczne przyprawy – właściwości zdrowotne
Przyprawy są niezbędnym dodatkiem do świątecznych potraw – to one nadają im charakterystyczny korzenny aromat. Stosowane nawet w małych ilościach wzbogacają smak zarówno dań wytrawnych, jak i deserów. Ponadto ze względu na zawartość składników bioaktywnych wykazują szerokie działanie prozdrowotne.
SPIS TREŚCI:
1. Cynamon
2. Goździki
3. Anyż
4. Gałka muszkatołowa
5. Kardamon
6. Ziele angielskie
7. Imbir
8. Podsumowanie
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Cynamon
Cynamon to przyprawa, której wiele potraw zawdzięcza piękny zapach. Cechuje się licznymi właściwościami zdrowotnymi i od wieków wykorzystywany jest w medycynie naturalnej. Wykazuje działanie antybakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwzapalne, dlatego wspomaga leczenie przeziębienia; działa także przeciwbólowo. Przyprawa wywiera również korzystny wpływ na układ pokarmowy – przyspiesza metabolizm i usprawnia trawienie oraz może być pomocna w przypadku nudności i niestrawności. Ponadto regularne spożywanie cynamonu zmniejsza poziom glukozy we krwi. Właściwości zdrowotne przyprawy wynikają z obecności licznych składników bioaktywnych. Do najważniejszych należą aldehyd cynamonowy oraz epikatechina. Związki te chronią przed rozwojem nowotworów oraz chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera czy Parkinsona.
2. Goździki
Popularne w świątecznym okresie goździki to nierozkwitłe, wysuszone pączki kwiatowe drzewa goździkowego. Podkreślają aromat wigilijnych dań i napojów, mogą być także składnikiem marynat, sosów, kompotów i wypieków. Goździki znane są z właściwości odkażających, ponieważ wykazują silne działanie antybakteryjne. Substancją, która za to odpowiada, jest eugenol. Związek ten, należący do grupy fenoli, nadaje przyprawie charakterystyczny, wyrazisty zapach oraz słodkawy i lekko piekący smak. Istnieją liczne badania potwierdzające działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i znieczulające eugenolu (S. Fujisawa, Y. Murakami 2016; M. Ulanowska, B. Olas 2021; M. Taleuzzaman i wsp. 2021). Właściwości te są wykorzystywane od dawna w medycynie tradycyjnej. Goździki mogą być pomocne w leczeniu przeziębienia, stanów zapalnych jamy ustnej (m.in. anginy, aft, grzybicy języka) oraz łagodzeniu bólu zębów i objawów paradontozy.
3. Anyż
Stosowany jako przyprawa anyż gwiaździsty to wysuszone owoce wiecznie zielonego drzewa o nazwie badian właściwy. Zgodnie z nazwą ma kształt ośmioramiennych gwiazdek, które wypełnione są nasionami. Anyż charakteryzuje się wieloma właściwościami leczniczymi, co wynika głównie z obecności anetolu. Działa przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo i przeciwbólowo, dlatego pomaga w leczeniu infekcji. Pobudza wydzielanie śluzu, dzięki czemu działa wykrztuśnie. Ponadto anyż wykazuje właściwości rozkurczowe i wiatropędne, a także zwiększa wytwarzanie soków żołądkowych – właśnie dlatego wspomaga trawienie i jest skutecznym środkiem na niestrawność. Innym istotnym składnikiem obecnym w anyżu jest kwas szikimowy. Związek ten wykorzystuje się do syntezy oseltamiwiru – leku stosowanego w przypadku grypy. Anyż może być dodawany do potraw i świątecznych wypieków w postaci całych gwiazdek lub zmielonej (najlepiej bezpośrednio przed użyciem). Można także przygotować z niego rozgrzewający napar, syrop do herbaty bądź aromatyczny likier poprawiający procesy trawienne.
4. Gałka muszkatołowa
Przyprawę pozyskuje się z owoców muszkatołowca korzennego, a dokładniej mówiąc – z wysuszonych pestek. Jest ceniona nie tylko ze względu na walory kulinarne, ale również właściwości zdrowotne. Zawarte w niej substancje wspomagają trawienie, działają wiatropędnie i przeciwbiegunkowo. W medycynie naturalnej gałka muszkatołowa jest skutecznym środkiem na niestrawność i wzdęcia. Stosuje się ją również pomocniczo w leczeniu chorób wątroby, gdyż dzięki obecności myrislignanu działa ochronnie i regenerująco na hepatocyty (komórki wątroby). Poprzez redukcję stężenia cholesterolu LDL (tzw. zły cholesterol) gałka muszkatołowa wpływa korzystnie na profil lipidowy – może więc wspomagać leczenie hiperlipidemii. Ponadto hamuje zlepianie się płytek krwi (ich agregację), dzięki czemu zapobiega zakrzepom.
5. Kardamon
Wyodrębnia się dwa główne rodzaje kardamonu – zielony oraz czarny. Różnią się one nie tylko wyglądem, ale także właściwościami. Ze względu na walory smakowe i zdrowotne bardziej ceniony jest ten pierwszy. Przyprawę pozyskuje się z nasion kardamonu malabarskiego należącego do rodziny imbirowatych. Można go spotkać pod nazwą kardamon malabarski, indyjski, cejloński, długi. Jest jedną z najdroższych przypraw świata. Charakteryzuje się lekko ostrym, cytrynowo słodkim smakiem. Stosuje się go zarówno w całości, jak i w postaci rozdrobnionej czy sproszkowanej. Uwzględniany jest w daniach mięsnych, rybnych, deserach, a także w kawie, ponieważ nadaje jej korzenny aromat. Tradycyjna kawa po turecku parzona jest właśnie z jej dodatkiem.
Kardamon wykazuje liczne działanie prozdrowotne. Podobnie jak inne świąteczne przyprawy wspomaga procesy trawienne – oprócz pobudzania wydzielania soków żołądkowych zmniejsza ból brzucha i nudności. Ponadto działa przeciwzapalnie i przeciwdrobnoustrojowo, zwalcza wirusy i bakterie. Wykazano, że dzięki takiej aktywności wyciąg z kardamonu odświeża oddech i pomaga zachować zdrowie jamy ustnej (P. Jesylne i wsp. 2016). Właściwości przeciwzapalne warto wykorzystać podczas leczenia przeziębienia i grypy. Kardamon jest także pomocnym środkiem w przypadku chorób dróg oddechowych – stosowany w postaci inhalacji lub naparu zmniejsza obrzęk błon śluzowych, łagodzi kaszel i udrażnia zatkany nos. Warto dodać, że poprawia również procesy metaboliczne – w jednym z badań stwierdzono, że spożywanie 3 g kardamonu dziennie przez 3 miesiące miało pozytywny wpływ na profil lipidowy, gospodarkę węglowodanową oraz stopień stłuszczenia wątroby (M. Daneshi-Maskooni i wsp. 2019).
6. Ziele angielskie
Ziele angielskie jest znaną i powszechnie używaną przyprawą, która podkreśla smak wielu potraw. Dodaje się je przede wszystkim do zup, sosów, bigosu i dań mięsnych, ale można również przygotować napar wspierający trawienie. Ze względu na działanie rozkurczowe ziele angielskie łagodzi bóle brzucha wynikające z niestrawności oraz te występujące podczas miesiączki. Przyprawa posiada również właściwości przeciwbakteryjne – hamuje wzrost m.in. bakterii Escherichia coli i Listeria monocytogenes. Zawarte w niej garbniki, kwercetyna i eugenol działają przeciwutleniająco. Związki te przyczyniają się do zwalczania wolnych rodników, dzięki czemu chronią przed rozwojem wielu chorób wynikających ze stresu oksydacyjnego i procesów utleniania. Zaliczają się do nich przede wszystkim nowotwory, wyróżnić można także miażdżycę, chorobę wieńcową oraz zaburzenia neurodegeneracyjne (m.in. choroby Parkinsona i Alzheimera). Ponadto obecne substancje bioaktywne mają właściwości przeciwbólowe i przeciwzapalne, które wykorzystywane są w łagodzeniu nerwobóli oraz dolegliwości reumatycznych o podłożu zapalnym. W medycynie naturalnej znana jest pasta z ziela angielskiego stosowana na bóle mięśni i stawów.
7. Imbir
Imbir lekarski – jak sama nazwa wskazuje – posiada szereg właściwości leczniczych. Stymuluje wydzielanie soków trawiennych, łagodzi wzdęcia i nudności. Jest powszechnie wykorzystywany jako surowiec o działaniu przeciwwymiotnym, zmniejszającym dolegliwości związane z chorobą lokomocyjną. Wśród związków bioaktywnych obecnych w imbirze w szczególności wyróżnia się gingerol i zingiberol. To właśnie te substancje nadają lekko piekący, charakterystyczny smak. Dzięki ich zawartości korzeń imbiru wykazuje silne właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwzapalne. Działa także przeciwgorączkowo i przeciwbólowo, dlatego stosowany jest jako naturalny środek na przeziębienia i infekcje oraz bóle migrenowe i menstruacyjne. Potrawy i napoje przygotowane z dodatkiem imbiru pobudzają krążenie oraz działają rozgrzewająco, dlatego polecane są w okresie jesienno-zimowym.
8. Podsumowanie
Wszystkie wymienione przyprawy wywierają korzystny wpływ na organizm, gdyż są bogate w związki wspierające pracę wielu układów. Podczas świętowania szczególne znaczenie może mieć wspomaganie procesów trawiennych i zapobieganie niestrawności. W celu zachowania intensywnego aromatu przyprawy te warto kupować w postaci niezmielonej i sproszkować bezpośrednio przed użyciem.
Bibliografia
Cisowski W., Kowalczyk A., Jamontt J., Kłącze imbiru – zastosowanie lecznicze oraz składniki czynne, „Postępy Fitoterapii” 2004, 2, 71–76.
Daneshi-Maskooni M. et al., Green cardamom supplementation improves serum irisin, glucose indices, and lipid profiles in overweight or obese non-alcoholic fatty liver disease patients: a double-blind randomized placebo-controlled clinical trial, „BMC Complementary and Alternative Medicine” 2019, 19(1), epub.
Fujisawa S., Murakami Y., Eugenol and Its Role in Chronic Diseases, Drug Discovery from Mother Nature, pod red. Gupty S.Ch., Prasada S., Aggarwala Bh.B., Cham 2016, 45–66.
Jesylne P. et al., The role of cardamom oil in oral health: A short review, „Research Journal of Pharmacy and Technology” 2016, 9(3), 272–274.
Kaławaj K., Lemieszek M.K., Prozdrowotne właściwości cynamonu, „Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu” 2015, 21(3), 328–331.
Kardas M., Toczyńska K., Grochowska-Niedworok E., Naturalne przyprawy roślinne – skład chemiczny i właściwości prozdrowotne. Charakterystyka przypraw, „Przemysł Spożywczy” 2016, 70(12), 36–40.
Korikanthimathm V.S., Prasath D., Rao G., Medicinal properties of cardamom Elettaria cardamomum, „Journal of Medicinal and Aromatic Plant Sciences” 2000, 22, 683–685.
Kudełka W., Kosowska A., Składniki przypraw i ziół przyprawowych determinujące ich funkcjonalne właściwości oraz ich rola w żywieniu człowieka i zapobieganiu chorobom, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie” 2008, 781, 83–111.
Taleuzzaman M. et al., Eugenol as a Potential Drug Candidate: A Review, „Current Topics in Medicinal Chemistry” 2021, 21(20), 1804–1815.
Ulanowska M., Olas B., Biological Properties and Prospects for the Application of Eugenol – A Review, „International Journal of Molecular Sciences” 2021, 22(7), epub.
