Lipa – właściwości i zastosowanie
Lipa to popularne drzewo, rosnące w lasach mieszanych, parkach i terenach nadwodnych. „Siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie!” pisał Jan Kochanowski we fraszce Na lipę, w dalszej części doceniając również piękny zapach lipowych kwiatów. Roślina dostarcza wartościowe drewno, jest też drzewem ozdobnym – chętnie sadzona w pobliżu domostw czy ulic tworzy piękne aleje lipowe. Ponadto jest miododajna i posiada właściwości lecznicze, dzięki którym od wieków wykorzystywana jest w medycynie ludowej. Kiedy warto więc sięgnąć po herbatkę z kwiatów lipy?
SPIS TREŚCI:
1. Lipa – charakterystyka
2. Właściwości lecznicze kwiatów lipy
3. Stosowanie, dawkowanie, przeciwwskazania
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Lipa – charakterystyka
Lipa jest drzewem powszechnie występującym w strefach umiarkowanych półkuli północnej. Osiąga do 25–30 m wysokości, żyje nawet do tysiąca lat. Rodzaj Tilia L. obejmuje 35–50 gatunków roślin, w Europie najbardziej znane z nich to lipy drobnolistna (Tilia cordata) oraz szerokolistna (Tilia platyphyllos). Różnica pomiędzy nimi, jak same nazwy wskazują, wynika z szerokości liści. Lipa drobnolistna cechuje się też liczniejszymi i bujniejszymi kwiatami.
Drzewo ma charakterystyczne, sercowate liście oraz drobne, żółte kwiaty tworzące kwiatostany, które intensywnie pachną w okresie kwitnienia. Roślina nie wymaga specjalnych warunków glebowych, dlatego jest chętnie sadzona. Surowcem zielarskim są kwiatostany lipy wraz z podsadką, zbierane w okresie kwitnienia (w czerwcu i lipcu) w suche i słoneczne dni. Kwiaty najlepiej suszyć w zacienionym i przewiewnym pomieszczeniu, a następnie przechowywać w szczelnym pojemniku w suchym i chłodnym miejscu.
Sproszkowany kwiatostan lipy bez problemu można znaleźć w aptekach i sklepach zielarskich. W medycynie tradycyjnej stosuje się również syrop z lipy, który przygotowuje się ze świeżych kwiatów, cukru i wody, czasem z dodatkiem soku z cytryny. Syrop ten może być aromatycznym dodatkiem do herbaty, jednak należy pamiętać, że zawiera duże ilości cukru.
2. Właściwości lecznicze kwiatów lipy
Właściwości lecznicze kwiatów lipy wynikają głównie z obecności flawonoidów (m.in. kemferolu i kwercetyny). Związki te wykazują działanie przeciwutleniające, przeciwzapalne, przeciwwirusowe oraz antynowotworowe. Kwiatostany lipy zawierają też śluzy, fenolokwasy, garbniki oraz olejek eteryczny. Już w średniowieczu lipę stosowano jako środek moczopędny i napotny, zaś świeże kwiaty dodawano do kąpieli w celach uspokajających. Lipa miała być również lekiem na padaczkę, migreny czy histerię.
Obecnie lipa znana jest głównie ze swojego działania napotnego i przeciwzapalnego, dlatego często stosowana jest wspomagająco w infekcjach z gorączką czy w przeziębieniu. Właściwości napotne wynikają z zawartości flawonoidów – kemferolu, kwercetyny i kwasu p-kumarowego, a zwiększone wydzielanie potu naturalnie obniża temperaturę ciała. Warto sięgnąć po lipę także w stanach zapalnych układu oddechowego, gdyż zmniejsza napady suchego kaszlu i łagodzi ból gardła. Takie działanie zawdzięcza obecności związków śluzowych, które powlekają błony śluzowe gardła. Inhalacje z olejkiem lipowym natomiast zmniejszają przekrwienie śluzówki nosa, mogą więc pomóc zniwelować uczucie jego zatkania.
Dzięki zawartości olejku eterycznego lipa ma właściwości uspokajające i zmniejszające napięcie nerwowe. W tym celu warto łączyć lipę z innymi ziołami o podobnym działaniu, np. z melisą. Napar lipowy z dodatkiem mleka i miodu pomoże w zaśnięciu i poprawi jakość snu. Roślina działa również moczopędnie oraz hipotensyjnie (obniża ciśnienie krwi), co wynika z obecności terpenów. Ze względu na lekko ściągające i antybakteryjne działanie lipy napar można też stosować do płukania jamy ustnej w jej stanach zapalnych. Co ciekawe, w celach leczniczych wykorzystuje się również drewno lipowe, z którego wytwarzany jest węgiel leczniczy (Tiliae carbon) zalecany przy zatruciach pokarmowych.
Zewnętrznie lipę można stosować na podrażnioną i swędzącą skórę, gdyż łagodzi stany zapalne i przyspiesza procesy gojenia. Wyciąg z lipy chętnie wykorzystywany jest w przemyśle kosmetycznym – roślinę można znaleźć w składzie szamponów czy odżywek do włosów, a także regenerujących kremów do twarzy i ciała. W warunkach domowych można przygotować kąpiel z dodatkiem naparu, która nawilży skórę, a dodatkowo ukoi nerwy. W celu złagodzenia podrażnień i pielęgnacji cery można przemywać twarz naparem z lipy.
Warto wspomnieć, że miód lipowy jest jednym z najbardziej cenionych miodów. Produkt ten miał ogromne znaczenie już w starożytnym Egipcie – był na tyle wartościowy, że wkładano go do grobowców w czasie pochówku. Miód lipowy znany jest ze swojego działania napotnego i przeciwgorączkowego, może więc być stosowany w przeziębieniu, grypie i innych infekcjach z gorączką. Jego regularne stosowanie pomoże wzmocnić odporność. Warto jednak pamiętać, że żadnego miodu nie należy poddawać działaniu temperatury powyżej 40°C, gdyż zmniejszy to jego właściwości prozdrowotne.
3. Stosowanie, dawkowanie, przeciwwskazania
Lipa najczęściej stosowana jest w postaci naparu. Łyżeczkę suszonych kwiatostanów należy zalać szklanką wrzątku i pozostawić pod przykryciem na 5–10 minut. Po odcedzeniu napar można podawać z dodatkiem miodu i malin, tak jak zwykle zaleca się to w medycynie ludowej (dodatkowo wzmaga to działanie napotne). W czasie przeziębienia herbatkę lipową warto wypijać nawet trzy razy dziennie. Lipa jest też składnikiem wielu preparatów aptecznych stosowanych najczęściej w przeziębieniu i grypie, np. syropów (głównie dla dzieci), tabletek, kapsułek, a także kropli.
Przetwory z lipy stosowane w zalecanych dawkach nie powinny powodować żadnych skutków ubocznych, choć, jak każdy produkt, mogą wywołać reakcję alergiczną (np. swędzenie, łzawienie z oczu, rumień, kichanie). W przypadku stosowania naparu z lipy w walce z infekcją warto pamiętać, że jeśli objawy choroby nie ustępują lub się przedłużają, wówczas konieczna jest konsultacja z lekarzem. Kobiety w ciąży i karmiące piersią powinny skonsultować z lekarzem bądź farmaceutą chęć stosowania preparatów zawierających lipę.
Bibliografia
Krajewska J., Właściwości lecznicze kwiatostanów lipy (Tiliae inflorescentia), „Lek w Polsce” 2014, 24(281), 41–45.
Nurzyńska-Wierdak R., Właściwości lecznicze i wykorzystanie w fitoterapii niektórych gatunków roślin drzewiastych. Drzewa liściaste półkuli północnej, „Annales Horticulturae” 2016, 26(2), 23–40.
Pietrzak E., Właściwości i zastosowanie lipy, gemini.pl/poradnik/odpornosc/wlasciwosci-i-zastosowanie-lipy/ (25.07.2023).
Viapiana A., Wesołowski M., Lipa – bogate źródło związków fenolowych o właściwościach prozdrowotnych, „Farmacja Polska” 2018, 74(7), 433–436.
