Niejadek czy ARFID – jak odróżnić kaprysy dziecka od poważnych zaburzeń
W kwestii jedzenia dzieci często bywają wybredne – to nic nowego. Odmawianie niektórych potraw czy wykazywanie uporu przy próbach wprowadzenia nowych smaków do diety może być częścią typowego rozwoju dziecka. Jednakże istnieją przypadki, gdy te zachowania mogą przekroczyć granice normy i wskazywać na poważniejszy problem. W takich sytuacjach coraz częściej stawiana jest diagnoza ARFID, czyli avoidant/restrictive food intake disorder (zaburzenie odżywiania związane z unikaniem lub ograniczeniem spożywania pokarmów).
SPIS TREŚCI:
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym jest ARFID
ARFID to zaburzenie odżywiania, które cechuje się trudnościami w spożywaniu odpowiedniej ilości lub różnorodności pokarmów. Skutkami są niedożywienie, niedobory pokarmowe oraz negatywny wpływ na codzienne funkcjonowanie i zdrowie fizyczne i psychiczne osoby dotkniętej tym zaburzeniem.
Osoby z ARFID mogą unikać pewnych kategorii pokarmów ze względu na ich smak, zapach, konsystencję, a nawet kolor. Przeważnie preferują bardzo ograniczoną gamę produktów, często konkretnych marek, a próby wprowadzenia zmian zazwyczaj spotykają się ze stanowczym sprzeciwem. Warto zaznaczyć, że istotną cechą ARFID jest brak związku z zewnętrznym wyglądem ciała – u osób dotkniętych tym zaburzeniem może zostać stwierdzona zarówno niedowaga, jak i nadwaga.
Zaburzenie to może występować u dzieci i dorosłych, choć zazwyczaj zaczyna się w okresie wczesnego dzieciństwa. Często jest to zjawisko wielowymiarowe, będące efektem różnych czynników, w tym genetycznych, psychologicznych, środowiskowych i społecznych, a jego leczenie jest trudne i wymaga zaangażowania ze strony całej rodziny (D.K. Katzman, M.L. Norris, N. Zucker 2019).
2. Czynniki ryzyka
ARFID może być wynikiem oddziaływania różnych czynników, ale ich występowanie nie musi wiązać się z rozwinięciem tego zaburzenia.
Szczególnie narażone są osoby:
– w spektrum autyzmu,
– płci męskiej,
– mające bliskich krewnych cierpiących na jakiekolwiek zaburzenia odżywiania,
– doświadczające presji społecznej związanej z odżywianiem (zarówno ze strony rówieśników, jak i rodziny),
– doświadczone traumatycznymi wydarzeniami związanymi z jedzeniem, np. zatruciem pokarmowym czy zadławieniem,
– nadwrażliwe sensorycznie,
– cierpiące na zaburzenia lękowe,
– narażone na silny stres,
– mające historię problemów zdrowotnych związanych z odżywianiem, np. reakcje alergiczne lub choroby układu pokarmowego.
Chociaż wymienione czynniki mogą zwiększać ryzyko wystąpienia ARFID, istotne jest zrozumienie, że każdy przypadek jest inny, a ARFID może rozwinąć się nawet bez ich obecności (K.S. Brigham i wsp. 2018).
3. Objawy ARFID
Objawy ARFID mogą być różne, zarówno na poziomie fizycznym, jak i psychicznym. Osoby dotknięte tym zaburzeniem prowadzą bardzo ograniczoną dietę, unikają określonych tekstur, smaków lub zapachów pokarmów. Mogą mieć trudności z przyjmowaniem posiłków w towarzystwie innych osób, a próby wprowadzenia nowych potraw do diety mogą wywoływać u nich silne, negatywne reakcje.
Objawy fizyczne ARFID mogą obejmować niedowagę, niedobory składników odżywczych, problemy z układem trawiennym, zaburzenia gospodarki hormonalnej, osłabienie organizmu, brak energii, wypadanie włosów, a także inne poważne komplikacje zdrowotne. Jednocześnie wpływ zaburzenia na stan psychiczny może manifestować się lękiem, depresją, obniżeniem nastroju (A. Białek-Dratwa i wsp. 2022).
4. Diagnostyka
Diagnostyka ARFID to kompleksowy proces, który obejmuje analizę wielu aspektów zdrowia pacjenta. W jej trakcie lekarz lub terapeuta poznaje dokładną historię pacjenta dzięki wywiadowi klinicznemu, w którym szczegółowo omawiane są preferencje żywieniowe, trudności związane z jedzeniem, objawy fizyczne i emocjonalne, a także inne istotne informacje dotyczące codziennego funkcjonowania.
Dodatkowo ocena fizyczna pozwala na dokładne zbadanie stanu zdrowia z uwzględnieniem pomiaru masy ciała, oceny wzrostu oraz obserwacji objawów związanych z niedożywieniem lub niedoborami pokarmowymi. Ocena żywieniowa przeprowadzana jest w celu dokładnej analizy spożycia pokarmów i składników odżywczych w diecie pacjenta. Z kolei ocena psychologiczna koncentruje się na zbadaniu zachowań, myśli i emocji związanych z jedzeniem, a także ogólnym stanem zdrowia psychicznego.
W większości przypadków warto skonsultować się też z neurologopedą lub logopedą, który może pomóc w diagnozie i terapii problemów związanych z żywieniem. Im wcześniej podejmie się odpowiednie kroki, tym większa szansa na poprawę zdrowia i jakości życia dziecka. Ważne jest również wykluczenie innych potencjalnych przyczyn problemów, takich jak zaburzenia odżywiania czy inne zaburzenia psychiczne. Pozwala to na kompleksową i dokładną diagnozę (E. Davis, E.L. Stone 2020).
5. Leczenie
Leczenie ARFID obejmuje zazwyczaj wieloaspektowe podejście, które koncentruje się przede wszystkim na psychoterapii, ale też na niwelowaniu skutków niedożywienia. Najczęściej stosowanym nurtem przy tym zaburzeniu jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która pomaga identyfikować i zmieniać negatywne przekonania i myśli związane z jedzeniem oraz rozwijać zdrowsze nawyki żywieniowe poprzez stopniową eksponowanie się na nowe pokarmy.
Drugim sposobem jest stosowanie terapii sensorycznej, która ma za zadanie zredukować nadwrażliwość poprzez stopniową ekspozycję na różne struktury, smaki, zapachy i kolory pokarmów. W przypadku dzieci z ARFID bardzo duże znaczenie ma też terapia rodzinna, podczas której rodzice uczą się technik wspierających dziecko w akceptacji nowych pokarmów i zmianie nawyków żywieniowych.
W niektórych przypadkach, zwłaszcza gdy ARFID jest powiązane z innymi zaburzeniami psychicznymi, lekarz może zalecić farmakoterapię w celu łagodzenia objawów takich jak lęk czy depresja.
Niezwykle istotne jest, aby leczenie ARFID było dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta i prowadzone pod nadzorem interdyscyplinarnego zespołu specjalistów. Choć proces ten wymaga czasu i cierpliwości, może przynieść znaczącą poprawę zdrowia fizycznego i psychicznego pacjenta (J. Zimmerman, M. Fisher 2017).
6. Wsparcie żywieniowe
W przypadku ARFID istotne jest uwzględnienie specyficznych potrzeb danej osoby. Ponieważ zaburzenie charakteryzuje się ograniczonym spożywaniem różnorodnych pokarmów z powodu negatywnych doświadczeń sensorycznych lub lęków związanych z jedzeniem, konieczne jest zapewnienie zbilansowanej diety, która dostarcza niezbędnych składników odżywczych.
Dietetyk może pomóc w opracowaniu planu żywieniowego, uwzględniającego preferowane przez pacjenta produkty. Ważne są również regularność posiłków i zachęcanie do eksperymentowania z nowymi smakami i teksturami, aby stopniowo rozszerzać dietę. Kreatywne podejścia do gotowania oraz stałe pory posiłków i przekąsek mogą być pomocne w zapewnieniu stałego zaopatrzenia w energię i składniki odżywcze (A. Białek-Dratwa i wsp. 2022).
7. Prewencja
Istnieje kilka istotnych kroków, które rodzice mogą podjąć już od pierwszych miesięcy życia dziecka, aby zapobiec rozwojowi zaburzenia ARFID.
Edukacja na temat zdrowego żywienia ma kluczowe znaczenie
Zrozumienie, że różnorodność żywieniowa już na początku życia dziecka może znacznie wpłynąć na kształtowanie jego preferencji żywieniowych, jest bardzo istotne. Wykorzystanie świeżych produktów i różnorodnych potraw ma równie istotne znaczenie, gdyż każdy posiłek może być dla malucha nowym i fascynującym doświadczeniem.
Stymulowanie pozytywnego podejścia do jedzenia
Kreowanie przyjaznej atmosfery podczas posiłków, bez zmuszania dziecka do spożywania określonych pokarmów, może przyczynić się do kształtowania zdrowych nawyków żywieniowych i pozytywnych skojarzeń z jedzeniem. Ważne jest także, aby dziecko skupiło się wyłącznie na posiłku, bez rozproszeń takich jak oglądanie telewizji czy bawienie się zabawkami. Należy też pamiętać, żeby rodzice powinni stanowić wzór zachowań żywieniowych. To, co jedzą i jakie nawyki żywieniowe prezentują, często ma wpływ na preferencje żywieniowe i nawyki ich dzieci.
Promowanie zdrowego podejścia do ciała i samoakceptacji
Dzieci powinny być uczone, że każde ciało jest wyjątkowe i piękne, a wartość człowieka nie zależy od wyglądu zewnętrznego.
8. Podsumowanie
ARFID jest poważnym problemem, który wymaga uwagi i interwencji ze strony rodziców i specjalistów. Wdrażanie odpowiednich strategii prewencyjnych, a także szybka reakcja na pojawiające się trudności mogą pomóc w minimalizacji ryzyka rozwoju tego zaburzenia i poprawie zdrowia i dobrostanu dzieci. Tym samym pozytywnie wpływa to na ich przyszłość.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Brigham K.S. et al., Evaluation and Treatment of Avoidant/Restrictive Food Intake Disorder (ARFID) in Adolescents, „Current Pediatrics Reports” 2018, 6(2), 107–113.
Brigham K.S. et al., Evaluation and Treatment of Avoidant/Restrictive Food Intake Disorder (ARFID) in Adolescents, „Current Pediatrics Reports” 2018, 6(2), 107–113.
Davis E., Stone E.L., Avoidant Restrictive Food Intake Disorder – More Than Just Picky Eating: A Case Discussion and Literature Review, „The Journal for Nurse Practitioners” 2020, 16, 713–717.
Katzman D.K., Norris M.L., Zucker N., Avoidant Restrictive Food Intake Disorder, „Psychiatric Clinics of North America” 2019, 42(1), 45–57.
Zimmerman J., Fisher M., Avoidant/Restrictive Food Intake Disorder (ARFID), „Current Problems in Pediatric and Adolescent Health Care” 2017, 47(4), 95–103.