Kawa – pić czy uważać?
Kawa jest ulubionym napojem większości zapracowanych ludzi. Kojarzy się zazwyczaj z przerwą i relaksem. Jak każdy produkt także kawa ma swoje wady i zalety. Dziś kawa jest jednym z najpopularniejszych napojów na świecie i przypisuje się jej wiele korzystnych właściwości. Z pewnymi wyjątkami kawę zdecydowanie lepiej pić, niż z niej zrezygnować.
SPIS TREŚCI:
1. Kawa – działanie
2. Fakty i mity na temat kawy
3. Kilka powodów, aby pić kawę
Ziarno kawy zawiera ponad 1000 związków bioaktywnych, spośród których największe zainteresowanie budzą kofeina, kwas chlorogenowy, kafestol. Wszystkie wymienione związki mają potencjalnie korzystne działanie. Kawa to jedno z najbardziej obfitych źródeł antyoksydantów w codziennej diecie. To, jaki wpływ będzie miała na organizm, zależy od wielu czynników – rodzaju kawy (najczęściej pojawiają się arabica i robusta), palenia ziarna, metody przyrządzania, genów i składu mikroflory danej osoby. Okazuje się, że zarówno geny, jak i mikrobiota jelitowa decydują o metabolizmie i efekcie końcowym działania kawy.
Kofeina metabolizowana jest w wątrobie. W wyniku przemian powstają 3 główne związki: teofilina, paraksantyna i teobromina. Wydalana jest przez nerki. Co ciekawe, u osób palących papierosy metabolizm kofeiny jest przyspieszony ze względu na jej wpływ na enzymy cytochromu P450, które biorą udział w przekształcaniu kofeiny w wątrobie. Przenika swobodnie z krwiobiegu do mózgu. Kofeina jest antagonistą receptorów adenozyny, czyli ma działanie hamujące. Dzięki temu niweluje zmęczenie i senność.
Kawa wypłukuje magnez i wapń
Mit. Wprawdzie w badaniach wykazano zwiększone wydalanie wapnia i magnezu z moczem, jednak taki efekt osiąga się przy spożywaniu powyżej 744 mg kofeiny dziennie (ok. 8 szklanek kawy dziennie). Spożywanie kofeiny w ilości ok. 400 mg dziennie przy jednoczesnym spożyciu wapnia z dietą w ilości minimum 800 mg nie powoduje negatywnych skutków.
Kawa podnosi ciśnienie tętnicze krwi
Mit. Taki efekt można zaobserwować u osób, które piją kawę okazjonalnie. Picie kawy już przez 3 dni z rzędu powoduje wykształcenie się tolerancji, kawa przestaje wpływać na wartość ciśnienia tętniczego krwi.
Kawa poprawia koncentrację
Fakt, pod warunkiem, że nie jest to kawa bezkofeinowa. Kofeina w zależności od dawki może poprawiać czujność, szybkość reakcji, koncentrację, nastrój, a nawet zwiększać pewność siebie. Im jednak ktoś jest bardziej wypoczęty, tym mniej nasilony jest efekt. Kawa może być więc ratunkiem po nieprzespanej nocy.
Istnieją przeciwwskazania do picia kawy
Fakt. Choć jest ich niewiele – istnieją. Picia kawy nie zaleca się kobietom w ciąży, a także osobom z chorobą refluksową czy chorobą wrzodową żołądka. Zawarta w kawie kofeina może nasilać objawy poprzez działanie stymulujące wydzielanie soku żołądkowego. Ponadto zwiększa także wydzielanie gastryny, a ta z kolei powoduje rozkurcz dolnego zwieracza przełyku, przez co treść żołądkowa łatwiej przechodzi z żołądka do przełyku.
Kofeina uzależnia
Nie wiadomo. W DMS-5 (Diagnostic and statistical manual of mental disorders), czyli klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, zawarto kryteria rozpoznania zespołu odstawienia kofeiny. Zaburzenia związane ze spożywaniem kofeiny zostały uznane jako problem wymagający dalszych badań.
Umiarkowane spożycie kofeiny, tj. ok. 5 filiżanek kawy dziennie, nie wiąże się z negatywnymi skutkami u dorosłych. Wygląda to jednak nieco inaczej u dzieci i młodzieży, u których już niskie dawki (100–400 mg) mogą wywołać negatywne objawy, jak niepokój, nerwowość, zaburzenia snu. Chociaż kofeina może korzystnie wpływać na nastrój, w przypadku młodych ludzi sięganie po kawę w celu osiągnięcia tego efektu może prowadzić do rozwinięcia się nieprawidłowych nawyków.
3. Kilka powodów, aby pić kawę
Kawa prawdopodobnie zmniejsza ryzyko przedwczesnego zgonu. Na podstawie wyników obecnie prowadzonych badań na temat zdrowotnych skutków picia kawy wykazano, że najmniejsze ryzyko wiąże się z wypijaniem 3 filiżanek dziennie.
W porównaniu z osobami niepijącymi kawy w ogóle kawosze rzadziej zapadają na choroby układu krążenia, szczególnie na chorobę wieńcową. Z badań wynika, że dodatkowa filiżanka kawy dziennie może zmniejszyć ryzyko zgonu z powodów sercowo-naczyniowych o 2%.
Im wyższe spożycie kawy, tym niższe ryzyko rozwoju nowotworów, w tym nowotworu prostaty, wątroby, endometrium. Osoby spożywające kawę są mniej narażone na ryzyko marskości wątroby czy niealkoholowego stłuszczenia wątroby (o 1/3). Zmniejszenie ryzyka tych poważnych schorzeń o 30% to spektakularny wynik i wiodący argument przemawiający za włączeniem kawy do codziennej diety.
Codzienne wypijanie kawy może działać profilaktycznie na cukrzycę typu 2. Za ten efekt prawdopodobnie nie odpowiada sama kofeina, lecz inne składniki kawy, ponieważ kawa bezkofeinowa również działa profilaktycznie. Kawa bezkofeinowa nie chroni jednak przed chorobami neurodegeneracyjnymi, jak choroba Parkinsona czy choroba Alzheimera (w przeciwieństwie do kawy tradycyjnej).
4. Kawa bezkofeinowa – czy przynosi podobne efekty?
Skład kawy bezkofeinowej nie różni się profilem związków aktywnych z wyjątkiem kofeiny, której zawiera śladowe ilości, od składu naturalnej kawy. Nie przynosi tak wielu korzystnych efektów jak ta naturalna, jednak jej spożywanie także zmniejsza ryzyko niektórych schorzeń, np. chorób układu krążenia, cukrzycy typu 2, nowotworu endometrium.
Picie kawy przynosi zdecydowanie więcej korzyści niż negatywnych skutków. Nie ma dostatecznych dowodów na jej szkodliwe działanie, pomijając okres ciąży, w którym kofeinę należy ograniczać ze względu na rozwijający się organizm dziecka.
W czasie ciąży zmiany hormonalne powodują znacznie dłuższe utrzymywanie się tego związku we krwi kobiety. To niezwykle istotne, biorąc pod uwagę, że kofeina przechodzi łatwo do wód płodowych. Ponadto aktywność enzymu metabolizującego kofeinę CYP1A2 u płodu jest bardzo niska. To powoduje, że dziecko w łonie matki spożywającej duże ilości kawy jest narażone na jej działanie zdecydowanie dłużej niż przeciętny dorosły człowiek. Rozsądne jest więc zachowanie umiaru. Picie kawy w czasie ciąży może zwiększać ryzyko niskiej masy urodzeniowej dziecka, poronienia, przedwczesnego porodu.
Umiarkowane spożycie kawy zaleca się także kobietom ze względu na wyniki badań, które sugerują, że wyższe spożycie kawy może zwiększać ryzyko złamań (u mężczyzn takiej tendencji nie wykazano). Trudno powiedzieć, czy za ten stan rzeczy odpowiada tylko kofeina. Mimo wszystko spożycie do 400 mg kofeiny na dzień nie powinno prowadzić do żadnych negatywnych konsekwencji. Pozostają jednak wątpliwości dotyczące związku picia kawy z częstszym występowaniem raka płuc. Podejrzewa się jednak, że zależność ta wynika z tego, że palacze bardzo często piją regularnie kawę. Czynnikiem decydującym wydaje się raczej palenie tytoniu, czego nie uwzględniono w niektórych badaniach.
Bibliografia
Poole R. et al., Coffee consumption and health: umbrella review of meta-analyses of multiple health outcomes, „The BMJ” 2017, 359, 5024.
Budney A.J., Emond J.A., Caffeine addiction? Caffeine for youth? Time to act!, „Society for the Study of Addiction” 2014, 109, 1771–1772.
Bojarowicz H., Przygoda M., Kofeina. Cz.1. Powszechność stosowania kofeiny oraz jej działanie na organizm, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2012, 93(1), 80–13.
Wolde T., Effect of caffeine on health and nutrition: a review, „Food Science and Quality Management” 2014, 30, 59–65.