Dieta planetarna vs. dieta wegetariańska – porównanie
Dziś coraz częściej zastanawiamy się, jak to, co jemy, wpływa nie tylko na nasze zdrowie, ale również na planetę. Wiele mówi się o tym, ile korzyści może przynieść ograniczenie spożycia mięsa i produktów odzwierzęcych. W 2019 r. na łamach czasopisma „The Lancet” opublikowano raport, w którym m.in. określono zasady diety planetarnej. Na czym polega ta dieta? W jakim celu została stworzona? Czym różni się od dobrze wszystkim znanej diety wegetariańskiej?
SPIS TREŚCI:
3. Dieta planetarna i dieta wegetariańska – porównanie
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Dieta wegetariańska
Wegetarianizm to sposób żywienia polegający na wykluczeniu każdego rodzaju mięsa, także ryb i owoców morza. Dozwolone jest spożywanie produktów odzwierzęcych takich jak jaja i nabiał. Istnieje wiele powodów, dla których ludzie decydują się na stosowanie tego typu diety, jest to zwykle kwestia indywidualna. Może to być dbałość o zdrowie, troska o środowisko, niezgoda na zabijanie i złe traktowanie zwierząt hodowlanych, czynniki kulturowe, religijne, a także osobiste preferencje.
Wegetarianizm nie jest nowym konceptem. Idea roślinnego odżywiania jest znana od wieków. W starożytnym Egipcie stosowanie diety wegetariańskiej miało na celu oczyszczenie organizmu zarówno w kontekście leczniczym, jak i rytualnym. Ten styl odżywiania szczególnie zakorzeniony jest w kulturze indyjskiej. Hindusi sprzeciwiają się zabijaniu i przemocy wobec zwierząt. Do tej pory większość wyznawców hinduizmu uważa dietę wegetariańską za idealny sposób odżywiania i nie spożywa mięsa.
Dziś dieta wegetariańska przybiera różne formy. Teoretycznie wegetarianin to osoba niejedząca produktów mięsnych, jednak istnieją także odmiany pośrednie, dopuszczające spożycie niektórych rodzajów mięsa (semiwegetarianizm).
Laktoowowegetarianizm – najpopularniejsza odmiana wegetarianizmu, zakazane jest spożycia mięsa, dozwolone jest spożycie jaj i nabiału.
Owowegetarianizm – z diety wyklucza się mięso i nabiał, dozwolone jest spożycie jaj.
Laktowegetarianizm – z diety wyklucza się mięso i jaja, dozwolone jest spożycie nabiału.
Weganizm – zakazane jest spożycie wszystkich produktów odzwierzęcych, mięsa, nabiału, jaj, a także miodu (ponieważ jest wytwarzany przez pszczoły).
Pescowegetarianizm – z diety wyklucza się mięso z wyjątkiem ryb, spożycie jaj i nabiału jest dozwolone.
Pollowegetarianizm – z diety wyklucza się mięso czerwone, spożycie drobiu jest dozwolone.
Witarianizm – pokarm spożywany jest zwykle na surowo, dopuszcza się podgrzewanie potraw do maksymalnie 40°C.
Frutarianizm – dopuszczone jest spożywanie wyłącznie surowych owoców, orzechów i nasion.
Warto zaznaczyć, że dwa ostatnie sposoby odżywiania są niewskazane, ponieważ nie są zbilansowane i niosą za sobą ryzyko wystąpienia wielu niedoborów żywieniowych i pogorszenie stanu zdrowia.
Odmian diety wegetariańskiej jest znacznie więcej. Wynika to prawdopodobnie z tego, że każdy człowiek decyduje się na stosowanie tej diety ze swoich powodów. Inaczej do diety będą podchodzili ci, którzy chcą uchronić zwierzęta przed cierpieniem, inaczej osoby, które chcą zadbać o swoje zdrowie, a jeszcze inaczej osoby, którym mięso po prostu nie smakuje.
Dobrze zbilansowana dieta wegetariańska jest uważana za pełnowartościową i może być stosowana na każdym etapie życia, także przez dzieci, kobiety w ciąży i karmiące piersią. Podobnie jak w przypadku diety standardowej każdy posiłek powinien być zbilansowany i dostarczać węglowodanów, białka, tłuszczów oraz witamin i składników mineralnych.
Główne źródło białka stanowią rośliny strączkowe, produkty mleczne i jaja. Na talerzu powinny znaleźć się różnorodne produkty, dzięki czemu zostanie pokryte zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze, witaminy i sole mineralne.
W menu każdego dnia powinny znaleźć się:
– pełnoziarniste produkty zbożowe – dostarczają węglowodanów złożonych, a także witamin z grupy B,
– nasiona roślin strączkowych – są świetnym źródłem białka,
– nabiał – stanowi źródło białka oraz wapnia,
– orzechy i nasiona – dostarczają aminokwasów i nienasyconych kwasów tłuszczowych,
– warzywa i owoce – bogactwo witamin i soli mineralnych.
Dieta wegetariańska ma udowodnione działanie prozdrowotne. Zmniejsza ryzyko wystąpienia m.in. chorób układu krążenia, nowotworów, cukrzycy typu 2 (C.T. McEvoy, N. Temple, J.V. Woodside 2012). Dieta roślinna, szczególnie nieodpowiednio skomponowana, może sprzyjać niedoborom żelaza, wapnia i witaminy B12 (w przypadku wykluczenia wszystkich produktów pochodzenia zwierzęcego), dlatego warto monitorować poziom tych składników w organizmie.
2. Dieta planetarna
W 2019 r. Komisja EAT-Lancet opublikowała swój raport. Jego celem było wskazanie sposobu żywienia, który będzie zdrowy dla człowieka, przyjazny dla środowiska oraz pozwoli na wykarmienie populacji świata, której liczebność w 2050 r. ma sięgnąć 10 miliardów.
Autorzy zaznaczają, że obecnie niezdrowa dieta zwiększa ryzyko zachorowalności oraz śmiertelności bardziej niż alkohol, narkotyki, tytoń oraz niebezpieczne kontakty seksualne razem wzięte. Podjęcie działań zapobiegających degradacji środowiska i chroniących ludzkość przed niedożywieniem i chorobami stało się koniecznością.
Przedstawione w raporcie sposób żywienia nazwano dietą dla zdrowia planety (planetary health diet), w skrócie dietą planetarną. Jej główne założenia zostały zobrazowane w postaci talerza, którego połowę zajmują owoce i warzywa. Na drugiej połowie znajdują się pełne ziarna zbóż, białko roślinne (strączki, orzechy), oleje roślinne będące źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych, umiarkowane ilości mięsa, nabiału oraz minimalna ilość warzyw skrobiowych i cukru.
Naukowcy stwierdzili, że ważne jest ograniczenie spożycia mięsa, szczególnie czerwonego, nabiału i warzyw skrobiowych, ponieważ obecna konsumpcja tych produktów jest znacznie wyższa niż zalecana. Autorzy zaznaczają, że celem diety planetarnej nie jest promowanie spożycia konkretnych produktów, tych samych dla ludności całego świata. Określone zostały jedynie grupy żywności wraz z zakresami spożycia, które powinny być zinterpretowane i zaadaptowane do lokalnych warunków i tradycji.
Dieta planetarna jest mniej restrykcyjna niż diety wegetariańska czy wegańska. Elastyczne zasady mają spowodować, że każdy będzie mógł dopasować ją do swoich preferencji czy uwarunkowań kulturowych.
W raporcie poruszony został temat nie tylko zdrowej diety, ale także zrównoważonej produkcji żywności. Należy podkreślić, że produkcja mięsa odciska duże piętno na środowisku – wymaga ogromnych zasobów wody, pozostawia również duży ślad węglowy.
Konieczne jest podjęcie konkretnych działań. Pierwszym z nich jest upowszechnienie i wprowadzenie na szeroką skalę zasad diety planetarnej. Drugim – zmniejszenie strat i marnowania żywności, co doskonale wpisuje się w popularny ostatnio ruch zero waste. Ostatnim działaniem jest ulepszenie praktyk produkcyjnych poprzez m.in. optymalny dobór roślin uprawnych, nawożenie roślin w oparciu o bilans nawozowy, efektywne wykorzystanie zasobów wodnych, dążenie do redukcji emisji gazów cieplarnianych i wspieranie bioróżnorodności.
3. Dieta planetarna i dieta wegetariańska – porównanie
Dieta wegetariańska | Dieta planetarna | |
Motywacja do stosowania | indywidualna | poprawa stanu zdrowia i ochrona środowiska |
Czerwone mięso | wykluczone | zalecane ograniczenie |
Drób | wykluczone | opcjonalne |
Ryby | wykluczone | wskazane |
Jaja | dozwolone | opcjonalne |
Nabiał | dozwolone | opcjonalne |
Produkty zbożowe pełnoziarniste | dozwolone | wskazane |
Przetworzone produkty zbożowe | dozwolone | zalecane ograniczenie |
Warzywa | dozwolone | wskazane |
Warzywa skrobiowe | dozwolone | zalecane ograniczenie |
Rośliny strączkowe | dozwolone | wskazane |
Owoce | dozwolone | wskazane |
Orzechy i nasiona | dozwolone | wskazane |
Oleje roślinne bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe | dozwolone | wskazane |
Oleje roślinne bogate w nasycone kwasy tłuszczowe (np. olej kokosowy, olej palmowy) | dozwolone | zalecane ograniczenie |
Tłuszcze zwierzęce | wykluczone | zalecane ograniczenie |
Cukier | dozwolone | zalecane ograniczenie |
Warto zaznaczyć, że dieta wegetariańska jest również przyjazna dla środowiska i zdrowia, o ile składa się z produktów dobrej jakości. Bez względu na to, który sposób odżywiania wybierzemy, warto zastanowić się nad tym, jak ogromny wpływ na zdrowie oraz środowisko ma to, co znajduje na naszych talerzach. Troska o dobro planety nie musi oznaczać drastycznych zmian i całkowitej rezygnacji z ulubionych potraw. Nawet najmniejsza modyfikacja pozwalająca na poprawę nawyków przyniesie znaczący efekt.
Bibliografia
McEvoy C.T., Temple N., Woodside J.V., Vegetarian diets, low-meat diets and health: A review, „Public Health Nutrition” 2012, 15(12), 2287–2294.
Summary Report of the EAT-Lancet Commission,
eatforum.org/eat-lancet-commission/eat-lancet-commission-summary-report (25.03.2021).
Willett W. et al., Food in the Anthropocene: the EAT-Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems, „Lancet” 2019, 393(10170), 447–492.