Dieta małego alergika
Alergie nazywane są epidemią XXI wieku, zwłaszcza w krajach wysoko rozwiniętych, w których zanieczyszczenie środowiska jest duże. Dodatkowo wzrosła higiena życia, a to przyczyniło się do zmniejszonej stymulacji mikrobiologicznej. Mniejszy kontakt z pasożytami, grzybami i bakteriami sprawia, że układ odpornościowy nie jest odpowiednio stymulowany, a w konsekwencji jego odpowiedź jest nieprawidłowa. Czynniki potencjalnie nieszkodliwe – pokarmy i alergeny wziewne – są uznawane za zagrożenie.
Alergie pokarmowe są częstym schorzeniem diagnozowanym u niemowląt i dzieci. Najczęściej występuje u nich alergia na białka mleka krowiego i jaja kurze. Dieta małego alergika powinna być odpowiednio skomponowana, by zapewnić dziecku prawidłowy wzrost i rozwój.
SPIS TREŚCI:
1. Najczęstsze alergeny pokarmowe u dzieci
2. Profilaktyka alergii pokarmowych
3. Karmienie piersią a alergie pokarmowe
4. Dieta eliminacyjna małego alergika
5. Najczęściej popełniane błędy i wskazówki
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Najczęstsze alergeny pokarmowe u dzieci
Alergia na pokarmy zazwyczaj dotyka dzieci do 2–3 roku życia. Ich układ odpornościowy ciągle się zmienia, wpływa na to m.in. żywienie dziecka. Składniki pokarmowe dostarczane wraz z dietą pozwalają na zasiedlanie przewodu pokarmowego przez korzystne dla zdrowia mikroorganizmy (F. van Wijk, L. Knippels 2007).
Alergia pokarmowa dotyczy ok. 6–8% małych dzieci, z czego 4,5% dzieci do 1. roku życia. Częściej diagnozowana jest u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym (2,7%) niż u karmionych naturalnie (1,8%) (M. Kaczmarski, J. Semeniuk, A. Krasnow 2000). Najczęstsze alergeny pokarmowe u dzieci to mleko krowie, jaja kurze, soja, pszenica, orzechy ziemne, inne orzechy, ryby oraz owoce morza. Jest to tzw. wielka ósemka alergenów (S.H. Sicherer, H.A. Sampson 2006, I.C. Hospers, K. de Vries-Vrolijk, P.L.P. Brand 2006).
Największe ryzyko wstrząsu anafilaktycznego (czyli gwałtownej reakcji organizmu na alergen, która zagraża życiu) występuje w przypadku spożycia przez alergika ryb, owoców morza i orzechów.
2. Profilaktyka alergii pokarmowych
Profilaktyka alergii ma na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa jej wystąpienia u dziecka z grupy podwyższonego ryzyka. Prawdopodobieństwo wystąpienia alergii u dzieci rodziców zdrowych mieści się w granicach 5–15%. Jeśli jedno z rodziców ma alergię, prawdopodobieństwo wystąpienia jej u potomka wzrasta do 20–40%, a jeśli oboje rodzice są alergikami, sięga do 40–60%.
Na rozwój alergii mają wpływ czynniki środowiskowe takie jak zanieczyszczenie środowiska, spaliny samochodowe, stosowanie antybiotyków (zwłaszcza w dwóch pierwszych latach życia dziecka) i higienizacja środowiska. Narażenie dziecka na kontakt z dymem tytoniowym może skutkować częstymi chorobami zapalnymi dróg oddechowych i astmą oskrzelową.
Badania potwierdzają, że stosowanie diety eliminacyjnej przez matkę w trakcie karmienia piersią jest bezzasadne w kontekście zapobiegania wystąpieniu alergii u dziecka (M.S. Kramer 2000; F.R. Greer, S.H. Sicherer, A.W. Burks 2008). Dieta powinna być zbilansowana i urozmaicona, gdyż ma to wpływ nie tylko na jakość pokarmu, ale także na rozwój fizyczny i psychiczny dziecka. Spożywanie produktów jak najmniej przetworzonych, bez konserwantów i barwników jest rekomendowane w trakcie karmienia piersią, a także na każdym etapie życia.
Najlepszym sposobem na zapobieganie alergii jest karmienie dziecka wyłącznie piersią przez 4–6 miesięcy (A. Høst i wsp. 2008). Zmniejsza to ryzyko wystąpienia atopowego zapalenia skóry, alergii na białka mleka krowiego i astmy (I. Kull i wsp. 2005).
W profilaktyce alergii pokarmowych u dzieci z grup ryzyka atopii, ale bez występowania objawów, zaleca się stosowanie hydrolizatów białek mleka – o niewielkim lub dużym stopniu hydrolizy. Najlepiej, by dodatkowo były wzbogacone o prebiotyki, gdyż wpływają korzystnie na zdrowie.
Badania wykazały, że stosowanie hydrolizatu z prebiotykami u dzieci do 6. miesiąca życia zmniejszyło prawdopodobieństwo wystąpienia atopowego zapalenia skóry do 2. roku życia. Dodatkowo zmniejszyło się ryzyko zapaleń oskrzeli, pokrzywek, chorób infekcyjnych, zwłaszcza tych z koniecznością zastosowania antybiotykoterapii (S. Arslanogluet i wsp. 2008). Nie jest zalecane stosowanie preparatów na bazie soi, gdyż soja często uczula dzieci.
Ciekawe badanie dotyczące orzeszków ziemnych przeprowadzili G. du Toit i wsp. Wczesne wprowadzenie orzeszków ziemnych istotnie zmniejszyło częstość rozwoju alergii na orzeszki ziemne u dzieci z grupy wysokiego ryzyka.
Większość dzieci (ok. 80%) z alergią pokarmową zdiagnozowaną w okresie niemowlęcym wyrasta z choroby. Najczęściej do 4–5 roku życia zyskuje tolerancję na wcześniej alergizujące składniki (Kaczmarski M. 2011).
3. Karmienie piersią a alergie pokarmowe
Jeśli została stwierdzona alergia na danych pokarm, należy zastosować dietę eliminującą ten składnik. Dotyczy to zarówno matki karmiącej, jak i dziecka, jeśli dieta jest już rozszerzana. Nie ma konieczności rezygnacji z karmienia dziecka piersią, a nawet jest to jak najbardziej wskazane, gdyż wspiera układ odpornościowy i układ pokarmowy rozwijającego się organizmu.
W przypadku alergii na białka mleka krowiego wprowadzana jest dieta bezmleczna zarówno u mamy karmiącej piersią, jak i u dziecka. Dieta powinna być restrykcyjna, tzn. nie mogą się w niej pojawić nawet śladowe ilości alergenów. W czasie laktacji ważne jest, by jadłospis pokrywał zapotrzebowanie na białko, tłuszcze, witaminy i składniki mineralne. W trakcie stosowania diety bezmlecznej, nawet przez krótki czas, ważna jest suplementacja – wapnia, witaminy D i kwasów DHA.
4. Dieta eliminacyjna małego alergika
Podstawą leczenia alergii pokarmowych jest wdrożenie prawidłowo zbilansowanej diety eliminacyjnej. Należy pamiętać, że każda eliminacja z diety pokarmów musi być poprzedzona wynikami badań laboratoryjnych i najlepiej, by dietoterapia była prowadzona pod okiem specjalisty – dietetyka i alergologa.
Istotne są wykluczenie wszystkich alergenów, włączenie leczenia farmakologicznego oraz suplementacji probiotykami oraz prebiotykami jako terapii wspomagającej. Prawidłowe leczenie pozwala na zahamowanie postępu choroby alergicznej.
5. Najczęściej popełniane błędy i wskazówki
Podczas stosowania diety wykluczającej dane grupy produktów można nieświadomie popełniać błędy, a przez to rezultaty nie będą widoczne. Najczęstsze błędy są związane z wprowadzaniem zamienników alergizującego produktu. Często są to zamienniki, które również mogą alergizować lub nie pokrywają zapotrzebowania na składniki pokarmowe, których dostarczał eliminowany pokarm.
W przypadku alergii na białka mleka krowiego często stosowanym zamiennikiem mleka krowiego jest mleko innych zwierząt – kóz lub owiec. W praktyce sekwencja aminokwasów występujących w tych rodzajach mleka jest w 85% podobna, a to oznacza, że po wprowadzeniu mleka koziego lub owczego mogą występować takie same objawy jak w przypadku mleka krowiego.
Jako zamiennik mleka zwierzęcego zalecane są napoje roślinne: owsiane, ryżowe, kokosowe, sojowe, migdałowe lub z orzechów. Napój ryżowy nie jest zalecany dla dzieci do 4. roku życia ze względu na zawartość arsenu. Napój sojowy może wywołać objawy alergii, gdyż aż 14% dzieci z alergią na białka mleka krowiego ma także alergię na soję. Napoje z orzechów nie są wskazane dla dzieci, które mają alergię na orzechy. Warto również zwrócić uwagę, czy kupowany napój roślinny jest wzbogacany o wapń.
W przypadku eliminacji mleka zwierzęcego do organizmu dostarczane są mniejsze ilości białka, wapnia, fosforu, witamin A, D i B12. Warto wprowadzić produkty, które uzupełnią zapotrzebowanie na główne niedoborowe składniki. Dobrym źródłem białka są mięso, ryby, jaja, rośliny strączkowe, komosa ryżowa, amarantus, orzechy, pestki i nasiona. Wapń można dostarczyć z napojów roślinnych i innych przetworów roślinnych wzbogaconych o wapń, nasion roślin strączkowych, komosy ryżowej, amarantusa, suszonych owoców, kakao, warzyw kapustnych, orzechów, pestek i nasion. U starszych dzieci jako źródło wapnia można wprowadzić wysokozmineralizowaną wodę. Wiele produktów spożywczych dostarcza zarówno białka, jak i wapnia, dlatego warto włączyć je do diety małego alergika.
Gdy występuje alergia na jaja kurze, najczęściej wybieranym zamiennikiem jest jajo przepiórcze. Niestety istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia alergii krzyżowej między jajem kurzym a jajem innego ptaka, dlatego należy wyeliminować wszystkie rodzaje jaj (kurze, przepiórcze, indycze, kacze, gęsie).
Jaja dostarczają białko, ryboflawinę, kwas pantotenowy, witaminę B12, żelazo, biotynę i kwasy DHA. Ważnym składnikiem jest również żelazo, które można dostarczyć z alternatywnych źródeł, jak mięso, ryby, nasiona roślin strączkowych, suszone owoce, nasiona, pestki, orzechy, kakao, amarantus, kasza gryczana, kasza jaglana i jarmuż. Z technologicznego punktu widzenia jajko pełni wiele różnych funkcji, ale można wprowadzić w jego miejsce inne produkty, które będą odgrywały taką samą rolę.
Czego użyć zamiast jajka? (proporcje zależą od tego, jaką liczbę jajek z przepisu chcemy zastąpić)
Do zagęszczania – purée z bananów.
Do nadawania puszystości – proszek do pieczenia lub soda.
Do rozrzedzania – sok z jabłek.
Do wiązania – siemię lniane zalane wrzątkiem.
Do spulchniania – mąka ziemniaczana z wodą.
Najczęściej występującą reakcją na zboża jest alergia na pszenicę. Zamiennikiem często staje się orkisz, który jest pradawnym rodzajem pszenicy, dlatego również powinien zostać wyeliminowany z diety jako składnik alergenny. Alergia na pszenicę to nie to samo co alergia na gluten. Często na półkach można spotkać produkty bezglutenowe, które są pszenne. W procesie technologicznym z pszenicy zostało usunięte białko – gluten, ale pozostały inne białka, na które osoba z alergią na pszenicę także może reagować. Często występuje także alergia na zboża glutenowe – pszenicę, jęczmień, żyto i niekiedy owies. Owies jest zbożem bezglutenowym, ale często jest zanieczyszczony glutenem, dlatego osoby z alergią powinny sięgać po produkty owsiane całkowicie bezglutenowe, czyli takie, które mają na opakowaniu znak przekreślonego kłosa.
Jeśli występuje alergia na gluten, warto wprowadzić zboża i ich przetwory, które są naturalnie bezglutenowe: kukurydza, ryż, gryka, proso, sorgo, quinoa, amarantus, teff i certyfikowany owies. W sklepach można znaleźć różnego rodzaju produkty bezglutenowe, jednak często są one wysokoprzetworzone, ze zmniejszoną ilością błonnika pokarmowego, witamin oraz składników mineralnych. W przypadku alergii na gluten konieczne jest wykluczenie z jadłospisu także śladowych ilości glutenu, dlatego istotne jest czytanie etykiet produktów i zwracanie uwagi na symbole na opakowaniu.
Niezbilansowana dieta eliminacyjna może spowolnić prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny dziecka. Istotne jest, by jadłospis był indywidualnie opracowany i dostarczał rozwijającemu się organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Wprowadzenie diety eliminacyjnej pozwoli na wyciszenie układu odpornościowego, który nie będzie ciągle walczył z potencjalnymi alergenami. Pozwoli to na poprawę jakości życia zarówno dziecka, jak i rodziców, pozbycie się nieprzyjemnych objawów i zahamowanie rozwoju choroby.
Bibliografia
Adamska I., Czerwionka-Szaflarska M., Profilaktyka alergii pokarmowej u dzieci, „Standardy Medyczne. Pediatria” 2010, 7, 580–589.
Arslanoglu S. et al., Early dietary intervention with a mixture of prebiotic oligosaccharides reduces the incidence of allergic manifestations and infections during the first two years of life, „Journal of Nutrition” 2008, 138, 1091–1095.
Błażowski Ł., Kurzawa R., Alergia na białka mleka krowiego – teoria i praktyka. Część I. Obraz kliniczny i zasady rozpoznawania, „Standardy Medyczne. Pediatria” 2017, 5, 1–11.
Bongaerts G.P.A., Severijnen R.S.V.M., Preventive and curative effects of probiotics in atopic patients, „Medical Hypotheses” 2005, 64(6), 1089–1092.
Du Toit G. et al., Randomized trial of peanut consumption in infants at risk for peanut allergy, „The New England Journal of Medicine” 2015, 26(372), 803–813.
Fewtrell M. et al., Complementary Feeding: A Position Paper by the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (ESPGHAN) Committee on Nutrition, „Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition” 2017, 64(1), 119–132.
Grabowska-Szymańska M., Najczęściej popełniane błędy podczas diety eliminacyjnej, „Food Forum” 2018, 6(28), 18–20.
Greer F.R., Sicherer S.H., Burks A.W., Effects of early nutritional interventions on the development of atopic disease in infants and children: the role of maternal dietary restriction, breastfeeding, timing of introduction of complementary foods and hydrolyzed formulas, „Pediatrics” 2008, 121, 183–191.
Hospers I.C., de Vries-Vrolijk K., Brand P.L.P., Double-blind, placebo-controlled cow’s milk challenge in children with alleged cow’s milk allergies, performed in a general hospital: diagnosis rejected in two-thirds of the children, „Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde” 2006, 150, 1292–1297.
Høst A. et al., Dietary prevention of allergic diseases in infants and small children, „Pediatric Allergy and Immunology” 2008, 19, 1–4.
Kaczmarski M., Semeniuk J., Krasnow A., Nadwrażliwość pokarmowa, „Nowa Pediatria” 2000, 4, 8–10.
Kaczmarski M. et al., Polskie stanowisko w sprawie alergii pokarmowej u dzieci i młodzieży, „Advances in Dermatology and Allergology” 2011, 28, 75–115.
Kramer M.S., Maternal antigen avoidance during pregnancy for preventing atopic disease in infants of women at high risk, „Cochrane Database of Systematic Reviews” 2000, 2.
Kull I. et al., Breast-feeding reduces the risk for childhood eczema, „The Journal of Allergy and Clinical Immunology” 2005, 116, 657–661.
Lifschitz C., Wpływ diety eliminacyjnej na stan odżywienia oraz zaburzenia wzrastania u dzieci z alergią na pokarm, „Standardy Medyczne. Pediatria” 2015, 12, 191–196.
Małaczyńska T., Leczenie dietetyczne dzieci z alergią na białka mleka krowiego, „Standardy Medyczne. Pediatria” 2013, 10, 745–755.
Marek K., Alergia pokarmowa u dzieci, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2013, 7(6), 349–354.
Sicherer S.H., Sampson H.A., Food allergy, „The Journal of Allergy and Clinical Immunology” 2006, 117, 470–475.
Szachta P., Sieńczewski Ł., Alergie i nietolerancję pokarmowe u dzieci – niedoceniany problem?, „Food Forum” 2016, 6(16), 63–72.
van Wijk F., Knippels L., Initiating mechanisms of food allergy: Oral tolerance versus allergic sensitization, „Biomedicine & Pharmacotherapy” 2007, 61, 8–20.
