Dieta low FODMAP – na czym polega, dlaczego nie każdy może ją stosować
Szacuje się, że zespół jelita drażliwego (IBS) może występować u 10–20% populacji na świecie. IBS to zaburzenie czynnościowe przewodu pokarmowego charakteryzujące się m.in. przewlekłym bólem brzucha, dyskomfortem w jamie brzusznej oraz zmianą rytmu wypróżnień. Zgodnie z najnowszymi doniesieniami naukowymi w celu złagodzenia uciążliwych objawów tej choroby można zastosować dietę low FODMAP. Więcej informacji na temat skuteczności tej diety w poniższym artykule.
SPIS TREŚCI:
1. Dieta low FODMAP – na czym polega
2. Dieta low FODMAP w leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego
3. Główne założenia diety low FODMAP
4. Czy dietę low FODMAP może stosować każdy
1. Dieta low FODMAP – na czym polega
FODMAP to skrót powstały z angielskich wyrazów fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols, co oznacza fermentujące oligosacharydy, disacharydy i monosacharydy oraz poliole (alkohole wielowodorotlenowe). Występują powszechnie w diecie jako naturalne składniki żywności lub mogą być dodawane do żywności w procesie jej przetwarzania.
Dieta low FODMAP polega przede wszystkim na spożywaniu produktów o niskiej zawartości węglowodanów i polioli, które powodują wzrost aktywności osmotycznej w jelitach, są gorzej wchłaniane oraz podatne na procesy fermentacyjne zarówno w jelicie cienkim, jak i w jelicie grubym.
Do składników FODMAP możemy zaliczyć fruktozę zawartą głównie w owocach, miodzie, sokach, słodyczach, jak również w produktach dosładzanych syropem fruktozowym; laktozę pochodzącą z mleka oraz wybranych przetworów mlecznych; frukto- i galaktooligosacharydy obecne przede wszystkim w warzywach cebulowych, nasionach roślin strączkowych oraz pszenicy; poliole występujące w znikomych ilościach w owocach i warzywach, ale głównie dodawane do żywności.
2. Dieta low FODMAP w leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego
Według definicji zespół jelita nadwrażliwego (irritable bowel syndrome – IBS) to zaburzenie czynności motorycznej jelit, charakteryzujące się bólem lub dyskomfortem w jamie brzusznej (głównie podczas defekacji), jak również związane z zaburzeniem rytmu wypróżnień (postać biegunkowa, zaparciowa lub mieszana). Leczenie dietetyczne IBS polega na wprowadzeniu odpowiedniego sposobu żywienia, który opiera się na złagodzeniu objawów bólowych, uregulowaniu rytmu wypróżnień, jak również poprawie samopoczucia chorego.
W leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego wykorzystuje się różne zalecenia brytyjskiego instytutu NICE (National Institute for Health and Care Excellence) i modele żywieniowe, można tutaj wymienić dietę bezglutenową, dietę bez laktozy, dietę SCD (dieta specyficznych węglowodanów), kontrolowaną podaż błonnika pokarmowego czy dietę paleo. Jednak jak się okazuje, jedną ze skuteczniejszych diet łagodzących dolegliwości IBS jest dieta low FODMAP. Dieta ta wskazana jest również w przypadku innych zaburzeń pracy jelit takich jak wzdęcia, biegunki, zaparcia, alergie oraz nadwrażliwości pokarmowe.
Należy jednocześnie zaznaczyć, że nie wszystkie związki zawarte w FODMAP prowadzą do nasilenia dokuczliwych objawów wśród pacjentów z IBS, jest to kwestia bardzo indywidualna. Możemy wyróżnić dwa podstawowe mechanizmy występowania oraz nasilania się dolegliwości. Pierwszy mechanizm związany jest ze zwiększonym wydzielaniem płynów do światła jelita, wynikającym z dużej aktywności osmotycznej produktów FODMAP. Wskutek tego dochodzi do rozciągania ściany jelita, co wywołuje dolegliwości brzuszne. Natomiast drugi mechanizm polega na szybkiej fermentacji FODMAP przez bakterie jelitowe, co z kolei skutkuje nadmierną produkcją gazów, wywołuje przy tym ból, dyskomfort i wzdęcia.
3. Główne założenia diety low FODMAP
Na początku warto zaznaczyć, że dieta low FODMAP powinna być prowadzona pod kontrolą dietetyka w celu uniknięcia nieuzasadnionych ograniczeń żywieniowych. Bardzo ważną kwestią jest właściwe zbilansowanie diety pod kątem zawartości składników odżywczych istotnych dla naszego zdrowia, gdyż pozwoli to zminimalizować ryzyko pojawienia się niedoborów pokarmowych.
Dieta o niskiej zawartości FODMAP składa się z dwóch faz, które pozwalają nam ustalić, jakie dokładnie produkty prowadzą do powstawania objawów IBS. W pierwszej fazie, która przeważnie trwa 6–8 tygodni, stosujemy dietę eliminacyjną, polegającą na wykluczeniu produktów o wysokiej zawartości FODMAP, czyli fruktozy, laktozy, oligosacharydów, polioli (sorbitol, mannitol, ksylitol). Pamiętajmy, że dieta low FODMAP nie powinna być stosowana przez dłuższy czas, ponieważ zwiększa to ryzyko pojawienia się dysbiozy jelitowej. Zbyt długie stosowanie takiego modelu żywienia będzie wpływać na mikroflorę jelitową poprzez zmniejszenie ilości bakterii probiotycznych. Dlatego też po 8-tygodniowej fazie eliminacji należy przejść do fazy drugiej, w której zależnie od indywidualnej tolerancji stopniowo i w niewielkich ilościach włączymy do diety produkty o niskiej zawartości FODMAP (sery żółte, produkty bezglutenowe, mięso, ryby, jaja). Podczas ponownego wdrażania do diety pokarmów fermentujących należy obserwować tolerancję organizmu na poszczególne rodzaje składników fermentujących. W ten sposób możemy ustalić, które produkty możemy pozostawić w codziennej diecie, a z których należy zrezygnować.
W poniższej tabeli zamieszczono wykaz produktów o wysokiej i niskiej zawartości składników FODMAP.
FODMAP | Produkty o wysokiej zawartości składników FODMAP (niewskazane) | Produkty o niskiej zawartości składników FODMAP (zalecane) |
Fruktoza | Owoce: jabłka, gruszki, arbuzy, brzoskwinie, mango, wiśnie, owoce suszone, owoce w syropie (w puszce); napoje słodzone fruktozą oraz syropami skrobiowymi, napoje gazowane słodzone, syropy cukrowe, koncentraty soków; warzywa: karczochy, szparagi, groch; miód; syrop z agawy. | Owoce: jagodowe (porzeczki, maliny, truskawki, czarne jagody), cytrusy, marakuja, papaja, banany, kiwi, melon, ananas. Bardzo dojrzałe owoce zawierają mniej fruktozy niż owoce mniej dojrzałe i twarde; warzywa: fasolka szparagowa, seler, pietruszka, marchew, szczypiorek, szpinak, koperek, ogórki świeże, pomidory, kapusta kiszona, pekińska, sałata masłowa, cukinia, syrop klonowy, sacharoza, aspartam, stewia. |
Laktoza | Mleko krowie/kozie, mleko w proszku, skondensowane, jogurty, ricotta, mascarpone, serki kremowe, sosy mleczne, lody mleczne oraz śmietankowe. | Mleko i jogurty bezlaktozowe, sery dojrzewające: cheddar, parmezan, mozzarella, jogurt naturalny w mniejszych ilościach, napoje roślinne; sorbety. |
GOS (galaktooligosacharydy) | Cebula biała, brokuły, nasiona roślin strączkowych: groch, fasola, soja, soczewica. | Pozostałe warzywa. |
FOS (fruktooligosacharydy) | Szparagi, karczochy, brukselka, brokuły, buraki, cykoria, cebula, czosnek, pory, sałata radicchio, produkty bazujące na pszenicy, życie, jęczmieniu, suplementy diety (prebiotyki) na bazie inuliny. | Pozostałe warzywa. |
Poliole – sorbitol, mannitol | Owoce: gruszki, jabłka, morele, śliwki, śliwki suszone, wiśnie, jeżyny, brzoskwinie, nektarynki, arbuzy; warzywa: kalafior, awokado, kukurydza słodka, słodki ziemniak, groszek; grzyby kapeluszowe; substancje słodzące: sorbitol, ksylitol zawarty w gumie do żucia, cukierkach i pastylkach miętowych. | Pozostałe owoce. |
Źródło: opracowane własne na podstawie Stolarczyk A., Składniki FODMAP w żywności, „Standardy Medyczne” 2015, 12, 235–243; Kargulewicz A., Dieta low FODMAP w terapii IBS (zespół jelita nadwrażliwego), „Food Forum” 2019, 1, 29, 18–21.
4. Czy dietę low FODMAP może stosować każdy
Jak już wspomniano na początku artykułu, dieta low FODMAP zalecana jest przede wszystkim osobom borykającym się z zespołem jelita nadwrażliwego oraz w przypadku innych zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego. Stosowanie tak restrykcyjnej diety przez osoby bez dolegliwości klinicznych nie jest zalecane. FODMAP są pożądanymi składnikami naszej codziennej diety, dlatego też bezpodstawne wykluczanie ich z jadłospisu może negatywnie wpłynąć na nasze zdrowie. Wiąże się to przede wszystkim z pojawieniem się niedoborów pokarmowych w organizmie. Dieta uboga w FODMAP odznacza się mniejszą podażą wapnia, błonnika, żelaza, witamin z grupy B, witaminy D czy naturalnych przeciwutleniaczy. Dlatego też ograniczenia dietetyczne powinny być odpowiednio dostosowane do indywidualnej tolerancji pacjenta z uwzględnieniem stopnia zaawansowania choroby.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Kargulewicz A., Dieta low FODMAP w terapii IBS (zespół jelita nadwrażliwego), „Food Forum” 2019, 1, 29, 18–21.
Jarocka-Cyrta E., Przybyłowicz K.E., Rola FODMAP w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego. Część 2. Dieta z ograniczeniem FODMAP. Założenia, efekty kliniczne, niepożądane następstwa, „Standardy Medyczne” 2015, 12, 89–94.
Pawlak K. et al., Dieta L-FODMAP w leczeniu zespołu jelita drażliwego, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2017, 2, 179–183.
Stolarczyk A., Składniki FODMAP w żywności, „Standardy Medyczne” 2015, 12, 235–243.
Stolińska-Fiedorowicz H., Jelito drażliwe. Leczenie dietą, Warszawa 2018, 12–74.
Tunitsky M., Gardner G., Stop zespołowi jelita drażliwego! Dieta FODMAP. Łatwy program dla osób z IBS i refluksem żołądkowo-przełykowym, Poznań 2018, 4–7.