Bazylia – lecznicza przyprawa, odmiany i zastosowanie
Bazylia pospolita (Ocimum basilicu) jest rośliną znaną na całym świecie. Jej smak i zapach kojarzy nam się najczęściej z aromatyczną włoską kuchnią. Idealnie sprawdza się bowiem jako dodatek do sosów, pizzy, pasty czy innych specjałów kuchni śródziemnomorskiej. Ma charakterystyczny goździkowo-anyżowy smak, który zapewnia potrawom wyjątkowy aromat. Niewielu z nas jednak wie, że oprócz niekwestionowanych właściwości organoleptycznych bazylia ma cały szereg właściwości leczniczych. Jakie składniki lecznicze zawiera w sobie bazylia? W jakich sytuacjach możemy wykorzystać jej prozdrowotne działanie? Komu szczególnie poleca się jej spożywanie?
SPIS TREŚCI:
1. Bazylia – odmiany
2. Bazylia – hodowla i uprawa
3. Bazylia – substancje aktywne
4. Bazylia – właściwości lecznicze i zastosowanie
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Bazylia – odmiany
Bazylia to bardzo wartościowa roślina przyprawowa pochodząca z tropikalnych rejonów Azji. Obecnie poznano około 150 różnych gatunków z rodzaju Ocimum, które wykształciły się na przestrzeni czasu pod wpływem różnorodnych warunków środowiskowych. Poszczególne odmiany bazylii różnią się zarówno wyglądem, jak i zawartością cennych olejków eterycznych. W Europie bazylia pojawiła się prawdopodobnie dzięki wyprawom wojennym Aleksandra Wielkiego. Ze względu na swój wyjątkowy aromat stała się bardzo cenionym wśród Greków ziołem, i to właśnie oni rozpowszechnili ją praktycznie we wszystkich krajach śródziemnomorskich.
Bazylia pospolita jest najczęściej spotykaną odmianą. To roślina jednoroczna, która dorasta do maksymalnie 60–70 cm. Liście są duże, mają ząbkowaną krawędź i bardzo intensywny goździkowy zapach. Kwiaty pojawiają się późnym latem, są malutkie, białe i łączą się w nibyokółki na szczycie łodygi. Na uwagę zasługują również nasiona bazylii, z których tłoczony jest olej. Są ciemnobrązowe, owalne, o długości ok. 15 mm.
Wśród najbardziej znanych gatunków bazylii wyróżnia się pięć podstawowych grup różniących się od siebie wyglądem i wielkością liści, są to:
– formy o liściach drobnych: fyn,
– formy o liściach średnich: miittelgross, finoverde,
– formy o liściach średnich z antocyjanowym zabarwieniem: Dark Opal, Opal, Rubin, Purple, Purple Ruuffles, Ferry Morse,
– formy o liściach dużych: genovese, gross, Sweet Basil,
– formy o liściach sałatowych: Lettuce Leaf, fenille de laitue, Iltalian Large Leaf.
2. Bazylia – hodowla i uprawa
Uprawa bazylii jest prosta. Roślina rozwija się dobrze szczególnie w miejscach jasnych, jednak nie lubi być wystawiana na ostre słońce. Optymalna temperatura hodowli wynosi 25°C. Roślina nie lubi mrozu, wiatru i suchego podłoża. Najlepiej rośnie na glebie wilgotnej i przepuszczalnej. Po zasianiu nasion bazylii należy podlewać je codziennie (w pierwszej połowie dnia) niewielkimi ilościami wody. Listki bazylii spryskuje się wyłącznie w dni ciepłe. Jeśli zależy nam na wyhodowaniu jak najładniejszego okazu, musimy pamiętać o tym, że bazylia nienawidzi być przesadzana.
3. Bazylia – substancje aktywne
Głównym surowcem zielarskim bazylii jest ziele (Basilici herba) zebrane podczas pełnego kwitnienia roślin. Zawiera ono 0,5–2,5% olejków eterycznych o wyjątkowych właściwościach zdrowotnych. Substancje te to lotne związki nierozpuszczalne w wodzie, lekkie, unoszące się w powietrzu, silnie pobudzające zmysł powonienia. Oprócz olejku eterycznego w Basilici herba znajdują się również związki saponinowe, taniny, alkaloidy, steroidy, terpenoidy i flawonoidy. Ziele bazylii zawiera w swoim składzie dość znaczną ilość związków fenolowych i antocyjanów.
Spośród wszystkich substancji aktywnych występujących w olejku na szczególną uwagę zasługuje linalol. Wykorzystuje się go zarówno w medycynie naturalnej, jak i w przemyśle farmaceutyczno-kosmetycznym. To związek chemiczny o silnych właściwościach uspokajających i nasennych. Badania prowadzone przez naukowców wykazały, że linalol zwiększa długość i jakość snu bez wpływu na czynności motoryczne i umysłowe. Oznacza to, że jest bezpieczny dla zdrowia i nie „ogłupia” pacjentów tak jak większość farmaceutyków o działaniu uspokajająco-nasennym.
4. Bazylia – właściwości lecznicze i zastosowanie
Składniki aktywne występujące w liściach bazylii działają kojąco na układ pokarmowy. Już niewielki dodatek bazylii w posiłku powoduje wzrost produkcji śliny i zwiększenie ilości soku żołądkowego. Pomaga również w zaburzeniach motorycznych żołądka i jelit, gdyż ma właściwości rozkurczające.
Bazylia zwiększa również apetyt. Jest ziołem cenionym w dietoterapii osób z nowotworami. Roślina odgrywa znaczną rolę we wspomaganiu terapii pacjentów wyniszczonych chemio- i radioterapią. Chorzy powinni stosować bazylię ze względu na jej przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze działanie. Jest to niezwykle ważne, ponieważ radioterapia powoduje migrację szczepów bakteryjnych z układu pokarmowego. Czynnikiem sprzyjającym takiej infekcji jest niska odporność pacjentów w trakcie lub po przebyciu specjalistycznego leczenia. Stan taki może bezpośrednio zagrażać życiu chorego.
Bazylia jest ziołem wykorzystywanym także w terapii chorób układu oddechowego. Przynosi ulgę pacjentom z astmą oraz zapaleniem zatok. Rozrzedza gęstą i lepką wydzielinę, dzięki czemu ułatwia jej wykrztuszanie. Aby wykorzystać leczniczą moc bazylii w chorobach układu oddechowego, należy wypijać 3–4 szklanki naparu z 12 g liści bazylii w ciągu doby. Ważne, aby pić ten napar małymi porcjami i często.
Bazylia z powodzeniem znajduje również miejsce w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego. Zawarta w niej witamina A ma silne właściwości antyoksydacyjne. Chroni naczynia przed szkodliwym działaniem wolnych rodników. Zapobiega inwazyjnym przemianom cholesterolu, które prowadzą do powstawaniu płytek miażdżycowych. Konsekwencje chorób sercowo-naczyniowych mogą stanowić bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia. Do stanów takich możemy zaliczyć zawał mięśnia sercowego czy udar mózgu.
Olejek eteryczny otrzymywany z bazylii jest surowcem o szczególnych właściwościach zdrowotnych. Ma jasnozieloną lub jasnożółtą barwę i świeży ziołowo-imbirowy zapach. Jego głównymi składnikami aktywnymi biologicznie są linolol, eugenol, geranial i neral. Oprócz nich występują również setki innych substancji mających wpływ na właściwości lecznicze bazylii.
Olej eteryczny z ziela bazylii wspiera odporność organizmu. Zawiera substancje, które mają silne działanie przeciwbakteryjne (zarówno w stosunku do bakterii Gram-dodatnich, jak i Gram-ujemnych). Oprócz tego hamuje rozwój grzybów, stymuluje układ immunologiczny i ma silne działanie antyoksydacyjne. Wszystkie te właściwości powodują, że zaleca się jego stosowanie w okresie jesienno-zimowym, kiedy odporność naszego organizmu jest najniższa. Olej zalecany jest również jako składnik mikstury do inhalacji. Pomaga oczyścić zatoki, a także poprawia kondycję gardła podczas grypy czy przeziębienia. Inne zalety takiej aromaterapii to usunięcie zmęczenia psychicznego i ukojenie nerwów.
Bazylia to powszechnie stosowane i lubiane zioło. Jest cenione ze względu na łatwość uprawy i dostępność. Aby zawsze mieć pod ręką świeże i aromatyczne liście, możemy wyhodować bazylię we własnej kuchni. Zapewni nam to dostęp do najlepszej jakości liści, które można wykorzystywać nie tylko jako przyprawę do śródziemnomorskich potraw.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa 2014, 335–338.
Nurzyńska-Wierdak R., Ocimum basilicum L. Wartościowa roślina przyprawowa, lecznicza i olejkodajna. Praca przeglądowa, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska” 2012, 22(1), 21–30.
Bremness L., Wielka Księga Ziół, Warszawa, 2003, 22–24, 235–236.
Szejk M., Kołodziejczyk-Czepas J., Żbikowska H.M., Radioprotektory w radioterapii – postępy w dziedzinie możliwych do wykorzystania fitozwiązków, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2016, 70, 722–734.
Różalski H., Bazylia święta – Ocimum sanctum Linne w fitoterapii współczesnej, rozanski.li/966/bazylia-swieta-ocimum-sanctum-linne-w-fitoterapii-wsplczesnej/ (24.11.2017).
