Te produkty pomogą pozbyć się toksyn z organizmu
Diety oczyszczające wciąż zyskują na popularności. Producenci tego typu rozwiązań często obiecują oczyszczenie organizmu oraz utratę zbędnych kilogramów. Czy jest to jednak możliwe? A może to jedynie dobry chwyt marketingowy?
SPIS TREŚCI:
1. Toksyny – czym są i gdzie się znajdują?
2. Toksyny – czy jest się czego bać?
3. Produkty, które wspomagają oczyszczanie organizmu
4. Detoks – czy warto stosować?
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Toksyny – czym są i gdzie się znajdują?
Toksyny to obce substancje chemiczne, które wytwarzane są przez żywe organizmy i mają właściwości trujące dla innego organizmu. W żywności do grupy niebezpiecznych naturalnych toksyn zaliczyć możemy mykotoksyny, czyli produkty wtórnego metabolizmu grzybów strzępkowych (J. Pleadin, J. Frece, K. Markov 2019). W dosłownym tłumaczeniu mycos oznacza w języku greckim „grzyb”, zaś toxicum w języku łacińskim to „trucizna”.
Mykotoksyny najczęściej znajdują się w zbożach i jego przetworach, produktach pochodzenia zwierzęcego (mięsie, mleku), warzywach, orzechach oraz kawie czy herbacie. W żywności najniebezpieczniejsze dla zdrowia człowieka są: ochratoksyna A, dioksyniwalenol (trichoteceny), patulina, fumonizyny, luteoskiryna oraz aflatoksyna. Choć do zatruć mykotoksynami dochodzi rzadko, mogą one przyczyniać się do powstawania chorób nerek, chorób neurologicznych czy nowotworowych. Trujące dla człowieka są pleśnie wyprodukowane przede wszystkim przez tzw. grzyby nitkowate. Znajdują się one w spleśniałej żywności – pokrywają ją charakterystycznym białym, szarym czy zielonym nalotem.
Gdy mowa o detoksie, często wspomina się również o zatruciu metalami ciężkimi. W największym stopniu człowiek narażany jest na podwyższone ilości kadmu czy ołowiu. Metale ciężkie mogą przedostawać się do organizmu drogą pokarmową lub przez skórę. Najczęściej powodują zmiany w syntezie białka, w wyniku czego może dochodzić do zmian chorobowych (niewydolności oddechowej, rozedmy płuc, zaburzeń krążenia, uszkodzenia wątroby, nerek czy centralnego układu nerwowego), a nawet nowotworowych. Atakują zazwyczaj te narządy, które odpowiadają za detoksykację, czyli wątrobę oraz nerki.
Gdzie znajdują się metale ciężkie? W papierosach obecny jest kadm, który został uznany przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem jako związek rakotwórczy, przyczyniający się do powstawania raka prostaty, jąder i nowotworów układu krwionośnego. Źródłem rtęci są natomiast ryby – szczególnie długowieczne, takie jak marlin, makrela królewska, rekin, miecznik, tuńczyk, szczupak czy węgorz. Z przeprowadzonego w Polsce w 2017 r. badania wynika, iż spożywanie 800 g ryb na tydzień spowodowało pobranie 0,62 µg rtęci/kg mc. Stężenie to nie przekraczało maksymalnych dopuszczalnych stężeń w pokarmie określonych w Rozporządzeniu Komisji Europejskiej (WE/1881/2006). W związku z tym ryzyko niekorzystnych skutków rtęci oszacowano jako niskie (R. Kuras i wsp. 2017).
Z kolei na zatrucie ołowiem najbardziej narażeni są pracownicy drukarń, fabryk akumulatorów oraz fabryk farb ołowiowych. Zatrucie ołowiem wynika z przenikania metali do organizmu przez układ oddechowy oraz skórę i może objawiać się poprzez porażenie mięśni, problemy z pamięcią czy zaburzenia neurologiczne i psychiczne. Ołów ma również wpływ na metabolizm wapnia, co może przyczyniać się do jego nadmiernej kumulacji w organizmie oraz powodować deformację kości.
Zagrożenie dla zdrowia może stanowić również arsen. Szczególnie narażone są osoby będące na diecie bezglutenowej czy roślinnej, które spożywają duże ilości ryżu. Arsen może przyczyniać się do powstawania raka płuc, choroby niedokrwiennej serca, uszkodzenia wątroby, nadciśnienia tętniczego czy powodować zaburzenia w gospodarce węglowodanowej organizmu, skutkując rozwojem cukrzycy. Aby zminimalizować ryzyko narażenia na arsen, należy dbać o urozmaicenie diety. Zaleca się również płukanie ryżu przed ugotowaniem i po nim. Warto także do gotowania używać większej ilości wody – im więcej, tym lepiej. Należy zaznaczyć, że ryż brązowy cechuje się wyższą zawartością szkodliwego pierwiastka.
Przeprowadzono badania, których celem była ocena narażenia ludności w Polsce na toksyczne działanie arsenu obecnego w ryżu oraz produktach ryżowych. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, że poziom arsenu całkowitego oraz nieorganicznego w badanych próbkach nie stanowił zagrożenia dla zdrowia (M. Mania i wsp. 2017).
Neurotoksyczne i rakotwórcze działanie wykazuje również akrylamid (produkt reakcji Maillarda) powstający w wyniku termicznej obórki produktów skrobiowych, a także występujący w dymie papierosowym. W 1994 r. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem uznała akrylamid za związek rakotwórczy dla ludzi. Naukowcy sugerują również, że działa on genotoksycznie i teratogennie (M. Bušová i wsp. 2020).
Akrylamid może występować naturalnie w żywności oraz powstawać podczas procesów termicznych przebiegających w temperaturze powyżej 120°C (pieczenie, smażenie, grillowanie) w produktach bogatych w węglowodany. Najwięcej akrylamidu znajduje się w chipsach, frytkach, ciastkach, herbatnikach czy chlebie. Unia Europejska ustanowiła środki łagodzące i poziomy odniesienia mające na celu jego ograniczenie w żywności. Zwraca się uwagę na dobór właściwych składników i sposób uprawy roślin (wybór odpowiednich odmian, czas przechowywania płodów rolnych). Akrylamid usuwa się również poprzez odparowanie lub stosowanie zabiegów próżniowych. Producenci wykorzystują także metody chemiczne (polegające na obniżaniu pH produktu czy wykorzystaniu antyoksydantów) oraz fizyczne (np. regulacja temperatury podczas przyrządzania potrawy).
2. Toksyny – czy jest się czego bać?
Mykotoksyny mogą być bardzo szkodliwe dla zdrowia człowieka. Występują w produktach już na etapie produkcji (w glebie, zbożach, paszach), podczas transportu czy przechowywania żywności. Jak możemy zatem ograniczyć narażenie na mykotoksyny? Należy pamiętać, że pleśnie powstałe na produktach żywnościowych są niebezpieczne, nawet gdy usuniemy je z powierzchni produktu. Strzępki grzybni przedostają się bowiem w głąb żywności, a ich metabolity przetrwają w wysokich temperaturach. Dlatego tak ważne jest, aby nigdy nie spożywać ani nie poddawać obróbce kulinarnej produktów pokrytych pleśnią.
Toksyczne metale ciężkie z żywności usuwa się poprzez stosowanie metod: fizycznych, chemicznych i biologicznych w procesach produkcji żywności. Co możemy zrobić, aby ograniczyć narażenie na metale ciężkie? Jeśli tylko mamy taką możliwość, warto hodować produkty spożywcze w domowym ogrodzie lub kupować je od lokalnych rolników. Nie należy również zapominać o dokładnym myciu warzyw, owoców, a także mięsa. Warto podkreślić, że toksyczne działanie uzależnione jest w dużym stopniu od dawki danego pierwiastka i jego związków, jego postaci chemicznej, czasu ekspozycji oraz odporności organizmu. Poza tym człowiek posiada dobrze funkcjonujące mechanizmy homeostazy chemicznej, które pozwalają na inaktywację metali ciężkich m.in. poprzez ograniczenie ich wchłaniania.
W Polsce przeprowadzono badania, których celem była ocena stopnia akumulacji arsenu, ołowiu, kadmu oraz rtęci w owocach (takich jak jabłka, brzoskwinie, nektarynki, śliwki oraz morele), mleku, tkance mięśniowej ryb i trzody chlewnej oraz w wątrobie wieprzowej. W każdej z prac wykazano, iż oceniane produkty nie stanowiły zagrożenia zdrowotnego, a normy zawartości metali ciężkich nie zostały przekroczone (M. Borowiec i wsp. 2009; P. Duma, M. Pawlos, M. Rudy 2012).
Tkanka tłuszczowa pełni wiele istotnych funkcji fizjologicznych, ale może również gromadzić toksyny. Dlatego szybka utrata masy ciała spowodowana stosowaniem detoksów sokowych, warzywno-owocowych czy innych diet bardzo niskoenergetycznych powoduje szybkie uwolnienie toksycznych związków do krwioobiegu (trwałych zanieczyszczeń organicznych, takich jak: pestycydy, aldryna, chlordan; chemikaliów przemysłowych, heksachlorobenzenu czy związków dioksynopodobnych, np. polichlorowanych bifenyli), wpływając tym samym negatywnie na parametry lipidowe oraz próby wątrobowe. Z pewnością nie jest to dobry i zdrowy sposób na utratę dodatkowych kilogramów, a już na pewno nie przyczynia się do oczyszczenia organizmu. Lepszym rozwiązaniem będzie odpowiednio zbilansowana dieta redukcyjna, w której spadek masy ciała będzie wolniejszy, ale przede wszystkim zdrowszy i pozwalający utrzymać prawidłowe parametry sylwetki na dłużej.
Gwarancję bezpieczeństwa stanowią odpowiednie regulacje prawne, takie jak ROZPORZĄDZENIE KOMISJI (WE) NR 1881/2006 z dnia 19 grudnia 2006 r., ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych. Monitoringiem żywności zajmują się także światowe i europejskie instytucje: Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). W Unii Europejskiej został powołany specjalny System Wczesnego Ostrzegania o Niebezpiecznej Żywności i Paszach – RASFF. W Polsce odpowiada za to Główny Inspektor Sanitarny.
Co pomaga zatem pozbyć się toksyn? Należy bardzo wyraźnie zaznaczyć, że organizm człowieka posiada własne złożone mechanizmy pozwalające na eliminację toksyn – niepożądane substancje usuwane są przez wątrobę, nerki, układ pokarmowy, płuca czy skórę.
3. Produkty, które wspomagają oczyszczanie organizmu
Niektóre badania sugerują istnienie produktów, które mogą wykazywać działanie detoksykujące (A.V. Klein, H. Kiat 2014). Kolendra, kwas jabłkowy (zawarty w winie, winogronach), kwas cytrynowy (obecny w owocach cytrusowych), kwas cynowy (znajdujący się w jabłkach i jagodach), pektyna cytrusowa (zawarta w skórce i miąższu owoców cytrusowych) oraz chlorella wykazują naturalne właściwości chelatujące. Wymienione produkty mogą być zatem przydatne w eliminacji toksycznych metali z organizmu.
W badaniach na pstrągu tęczowym zauważono, że dodanie 10 mg liofilizowanej kolendry do paszy zmniejszało gromadzenie się kadmu w rybach o 20–30% (H. Ren i wsp. 2006). Podobne właściwości zaobserwowano przy badaniu myszy. Podawanie 23 mg zawiesiny ze świeżej kolendry przez 25 dni spowodowało obniżenie stężenia ołowiu w kościach o ok. 22% w porównaniu z grupą kontrolną (M. Aga i wsp. 2001). Nie przeprowadzono takich badań na ludziach, trudno więc określić, na ile te wyniki są istotne dla człowieka. Sama kolendra wykazuje jednak właściwości przeciwutleniające, przeciwzapalne czy neuroprotekcyjne, dlatego jej spożywanie z pewnością przyniesie korzyści zdrowotne (V. Prachayasittikul i wsp. 2018).
W kilku pracach zasugerowano również, iż suplementacja chlorellą, czyli zieloną słodkowodną algą, może zmniejszać stężenie neurotoksycznej rtęci w krwi oraz włosach. Potrzeba jednak przeprowadzić więcej dobrze zaprojektowanych badań na liczniejszej grupie osób (T. Uchikawa i wsp. 2009; T. Uchikawa i wsp. 2010; T. Uchikawa i wsp. 2011).
Najprostszym sposobem na regularne oczyszczanie organizmu jest spożywanie wody, gdyż pozwala ona usuwać zbędne produkty przemiany materii wraz z moczem. Ponadto pełni wiele ważnych funkcji w organizmie – zapewnia środowisko dla procesów życiowych, a także jest substratem lub produktem końcowym wielu reakcji biochemicznych. Z tego też powodu tak ważne jest odpowiednie spożycie wody, które powinno wynosić ok. 2,5 l/dobę.
4. Detoks – czy warto go stosować?
Obecnie nie ma przekonujących dowodów naukowych, które zalecałyby stosowanie diet detoksykujących w celu redukcji nadmiernej masy ciała i eliminacji toksyn (E. Ernst 2012). Z pewnością przynoszą one korzyści przedsiębiorcom, którzy promują tego typu rozwiązania, ale mogą również szkodzić konsumentom. Diety detoksykujące stanowią zagrożenie zdrowotne związane z niewystarczającą podażą energii, niedoborami żywieniowymi (białek, witamin, składników mineralnych) czy zaburzeniami wodno-elektrolitowymi. Mogą powodować bóle głowy, nudności, osłabienie oraz spadek odporności. Stosowanie detoksów przy pomocy suplementów diety niesie też za sobą ryzyko ich przedawkowania. Odnotowano przypadki śmierci po zastosowaniu soli Epsom w celu oczyszczenia wątroby (B. Sánchez i wsp. 2012).
Warto zadać sobie zatem pytanie, od czego ma być ten detoks? Czym jesteśmy zatruci? W stanach zatrucia z pewnością pomoże wizyta w szpitalu na oddziale toksykologii, a nie dieta oczyszczająca. Popularność tego typu diet może wynikać z obietnicy oczyszczenia czy odkupienia organizmu, które często są ideałami zakorzenionymi w psychologii człowieka. Mogą też kojarzyć się one z postami religijnymi. Nie ulega wątpliwościom, że wprowadzenie trwałych, prawidłowych nawyków żywieniowych przyniesie więcej korzyści zdrowotnych niż stosowanie diet detoksykujących.
Bibliografia
Aga M. et al., Preventive effect of Coriandrum sativum (Chinese parsley) on localized lead deposition in ICR mice, „Journal of Ethnopharmacology” 2001, 77(2–3), 203–208.
Bertazzi P.A. et al., IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans. Volume 60. Some Industrial Chemicals, Lyon 1994.
Borowiec M. et al., Ocena zawartości wybranych metali ciężkich w produktach spożywczych zgodnie z obowiązującym w Polsce prawodawstwem, „Proceedings of ECOpole” 2010, 3(2), 432–438.
Bušová M. et al., Risk of exposure to acrylamide, „Central Eurpean Journal of Public Health” 2020, 28, 43–46.
Dirtu A.C. et al., Dynamics of Organohalogenated Contaminants in Human Serum from Obese Individuals during One Year of Weight Loss Treatment, „Environmental Science & Technology” 2013, 47(21), 12441–12449.
Duma P., Pawlos M., Rudy M., Zawartość metali ciężkich w wybranych produktach spożywczych województwa podkarpackiego, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2012, 45(1), 94–100.
Ernst E., Alternative detox, „British Medical Bulletin” 2012, 101(1), 33–38.
Goluch-Koniuszy Z., Salmanowicz M., Wybrane substancje antyodżywcze występujące w żywności, „Vox Medici” 2017, 1, 9–13.
Kim M. et al., Fate and Complex Pathogenic Effects of Dioxins and Polychlorinated Biphenyls in Obese Subjects before and after Drastic Weight Loss, „Environmental Health Perspectives” 2011, 119(3), 377–383.
Kintziger K.W. et al., Wild Mushroom Exposures in Florida, 2003–2007, „Public Health Reports” 2011, 126(6), 844–852.
Klein A.V., Kiat H., Detox diets for toxin elimination and weight management: a critical review of the evidence, „Journal of Human Nutrition and Dietetics” 2015, 28(6), 675–686.
Kowalska G., Kowalski R., Kontrola obecności mykotoksyn w produktach rolniczych i żywności. Cz. I. Praca przeglądowa, „Agronomy Science” 2020, 75(3), 19–42.
Kuras R. et al., Assessment of Mercury Intake from Fish Meals Based on Intervention Research in the Polish Subpopulation, „Biological Trace Element Research” 2017, 179(1), 23–31.
List of Classifications, monographs.iarc.who.int/list-of-classifications/ (22.07.2022).
Mania M. et al., Exposure assessment of the population in Poland to the toxic effects of arsenic compounds present in rice and rice based products, „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny” 2017, 68(4), 339–346.
Ociepa-Kubicka A., Ociepa E., Toksyczne oddziaływanie metali ciężkich na rośliny, zwierzęta i ludzi, „Inżynieria i Ochrona Środowiska” 2012, 15(2), 169–180.
Pérez-Jiménez J. et al., Identification of the 100 richest dietary sources of polyphenols: an application of the Phenol-Explorer database, „European Journal of Clinical Nutrition” 2010, 64, 112–120.
Pleadina J., Frece J., Markov K., Mycotoxins in food and feed, „Advances in Food and Nutrition Research” 2019, 89, 297-345.
Prachayasittikul V. et al., Coriander (Coriandrum sativum): A promising functional food toward the well-being, „Food Research International” 2018, 105, 305–323.
Pyrzanowki K. et al., Charakterystyka metod biologicznych, chemicznych i fizycznych ograniczających obecność akrylamidu z żywności, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2013, 46(2), 216–224.
Ren H. et al., Effect of chinese parsley Coriandrum sativum and chitosan on inhibiting the accumulation of cadmium in cultured rainbow trout Oncorhynchus mykiss, „Fisheries Science” 2006, 72, 263–269.
Rozporządzenie Komisji (UE) 2017/2158 z dnia 20 listopada 2017 ustanawiające środki łagodzące i poziomy odniesienia służące ograniczeniu obecności akryloamidu w żywności, „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej” 2017, L304, 24–44.
Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1881/2006 z dnia 19 grudnia 2006 r. ustalające najwyższe dopuszczalne poziomy niektórych zanieczyszczeń w środkach spożywczych, „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej” 2006, L364, 5–24.
Sánchez B. et al., Fatal manganese intoxication due to an error in the elaboration of Epsom salts for a liver cleansing diet, „Forensic Science International” 2012, 223(1–3), 1–4.
Sohn E., Contamination:The toxic side of rice, „Nature” 2014, 514, 62–63.
Uchikawa T. et al., Parachlorella beyerinckii accelerates lead excretion in mice, „Toxicology and Industrial Health” 2009, 25(8), 551–556.
Uchikawa T. et al., The enhanced elimination of tissue methylmercury in Parachlorella beijerinckii-fed mice, „The Journal of Toxicological Sciences” 2011, 36(1), 121–126.
Uchikawa T. et al., The influence of Parachlorella beyerinckii CK-5 on the absorption and excretion of methylmercury (MeHg) in mice, „The Journal of Toxicological Sciences” 2010, 35, 101–105.