Tarczyca – najczęstsze choroby
Zaburzenia funkcjonowania gruczołu tarczowego to jeden z najpowszechniejszych i wciąż narastających problemów współczesnego świata. Szacuje się, że w Polsce w 2009 roku na choroby tarczycy cierpiało blisko 1 000 000 osób, a liczba ta stale wzrasta. Jaką rolę w organizmie człowieka odgrywa gruczoł tarczowy? Jakie są najczęstsze jednostki chorobowe związane z jego nieprawidłową pracą? W jaki sposób wesprzeć funkcjonowanie tarczycy? Na te i inne pytania znajdziecie odpowiedź w niniejszym artykule.
SPIS TREŚCI:
1. Tarczyca – krótka charakterystyka
2. Tarczyca – hormony
3. Tarczyca – najczęstsze choroby
4. Tarczyca – dietetyczne wsparcie
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Tarczyca – krótka charakterystyka
Tarczyca jest nieparzystym, jednym z największych gruczołów dokrewnych. Znajduje się na przedniej powierzchni szyi, przed tchawicą i krtanią. Obejmuje tzw. przewód krtaniowo-tchawiczy i jest bogato unaczyniona przez cztery tętnice tarczowe. Prawidłowo rozwinięta, swoim kształtem przypomina literę H. Zbudowana jest z dwóch symetrycznych płatów połączonych cieśnią. W całości pokryta jest podwójną, łącznotkankową torebką zespoloną z miąższem, mieszczącą zarówno większe naczynia krwionośne, jak i gruczoły przytarczyczne. Strukturami tworzącymi gruczoł tarczowy są zraziki, pęcherzyki gruczołowe, komórki cylindryczne, pęcherzykowe oraz okołopęcherzykowe komórki C.
Gruczoł tarczowy ma złożoną budowę anatomiczną oraz odgrywa istotną rolę w naszym organizmie. Wraz z gruczołami przytarczycznymi zapewnia prawidłowe funkcjonowanie ludzkiego ustroju. Odpowiedzialny jest za wydzielanie hormonów, których deficyt bądź nadwyżka mają niebagatelny wpływ na stan zdrowia. Gruczoł tarczowy jest strukturą decydującą już w życiu płodowym o jakości naszego przyszłego życia. Wytwarzane przez niego inkrety regulują najważniejsze procesy życiowe. Zatem zaburzenia w funkcjonowaniu tarczycy, a co za tym idzie – nieprawidłowości w wydzielaniu hormonów, mają znaczący wpływ na zdrowie i rozwój człowieka. W niektórych przypadkach prowadzą nawet do ciężkiego upośledzenia umysłowego zwanego matołectwem.
2. Tarczyca – hormony
Zjawisko wytwarzania hormonów przez tarczycę jest ściśle powiązane z tzw. ujemnym sprzężeniem zwrotnym zachodzącym pomiędzy podwzgórzem, przysadką a tarczycą. W mechanizmie tym uczestniczą tyreoliberyna oraz tyreotropina (TSH). Do hormonów wydzielanych przez gruczoł tarczowy zalicza się trijodotyroninę (T3) oraz tetrajodotyroninę (T4), zwaną również tyroksyną.
Zarówno nadmiar, jak i niedobór tyreotropiny wiążą się z nieprawidłowościami w funkcjonowaniu tarczycy. Do czynników regulujących wytwarzanie tego hormonu i hamujących jego sekrecję należą trijodotyronina, dopamina, somatotropina oraz estrogeny. Przeciwnie natomiast działają kortyzol i noradrenalina.
Hormony tarczycy są niezbędne do utrzymania właściwej czynności procesów metabolicznych. Wpływają na układ kostny, ośrodkowy układ nerwowy, regulują metabolizm tłuszczów, węglowodanów i białek. Co więcej, mają wpływ na przemiany kreatyny w mięśniach, prawidłowe funkcjonowanie gospodarki wapniowej i wodno-elektrolitowej, regulują skurcze mięśni szkieletowych, a także wpływają na procesy dojrzewania skóry, syntezę i wykorzystanie witamin oraz czynność układu krwiotwórczego.
Do skutków niedoboru trijodotyroniny i tetrajodotyroniny zalicza się m.in. przyrost masy ciała, zaparcia, obniżenie ciepłoty ciała, niski wzrost, upośledzenie umysłowe, żółtawe zabarwienie skóry spowodowane nagromadzeniem w niej karotenoidów, niedobór witaminy B12, niedokrwistość, obrzęki, hipoglikemię oraz hipercholesterolemię. Natomiast konsekwencjami nadmiaru hormonów tarczycy są spadek masy ciała pomimo wzmożonego łaknienia, wzrost ciepłoty ciała, luźne stolce, wysoki wzrost, stany nadmiernego wychudzenia i wyniszczenia organizmu, uszkodzenie mięśni szkieletowych i mięśnia sercowego, hipocholesterolemia, hiperglikemia, wzmożona diureza, wzrost zapotrzebowania na witaminy B1 i C oraz osteoporoza.
3. Tarczyca – najczęstsze choroby
Poniżej wymieniono najczęściej występujące jednostki chorobowe gruczołu tarczowego.
Choroba Hashimoto – przewlekłe schorzenie nazywane też autoimmunologicznym lub limfocytarnym zapaleniem tarczycy. Ze względu na fakt, że daje nikłe objawy kliniczne, często pozostaje niezdiagnozowane.
Choroba Hashimoto jest wynikiem zaburzeń w układzie immunologicznym. Charakteryzuje się powstawaniem twardego wola, zmian zapalnych w obrębie gruczołu oraz wytwarzaniem przeciwciał, które niszczą tarczycę. U chorych obserwuje się obecność przeciwciał przeciw peroksydazie tarczycy (anty-TPO) oraz przeciw tyreoglobulinie (anty-Tg), u niektórych osób także przeciwciał blokujących wiązanie z receptorem dla TSH lub autoprzeciwciał skierowanych przeciwko komórkom okładzinowym żołądka, czynnikowi Castle’a czy korze nadnerczy. Przebieg choroby jest zróżnicowany i początkowo może wiązać się z występowaniem objawów nadczynności tarczycy, a wraz z rozwojem choroby może prowadzić do niedoczynności tarczycy. Alarmującymi symptomami sugerującymi konieczność wykonania badań w kierunku zdiagnozowania Hashimoto mogą być lekkie pobolewanie w okolicy szyjnej lub bolesne powiększenie tarczycy, ból podczas przełykania, osłabienie i stan podgorączkowy.
Niedoczynność tarczycy – zwana również hipotyreozą. Jest to choroba związana z zaburzeniami sekrecji, a konkretniej z niedostatecznym wydzielaniem hormonów tarczycy oraz występowaniem stanów patologicznych wynikających z ich niedoboru bądź braku.
Hipotyreozę można podzielić na pierwotną i wtórną oraz wrodzoną i nabytą. Pierwotna postać może być wywołana m.in. opisaną wcześniej chorobą Hashimoto, rozległą resekcją miąższu tarczycy, radioterapią gruczołu, wrodzonym deficytem syntezy hormonów tarczycowych czy znacznym nadmiarem jodków. Wtórna postać natomiast może wynikać z zaburzeń w obrębie przysadki mózgowej czy podwzgórza. Niedoczynność tarczycy diagnozowana jest zazwyczaj w zaawansowanym stadium, kiedy objawy są bardzo łatwo zauważalne. Symptomów tejże choroby jest wiele i dotyczą licznych układów. Do tych, które w szczególny sposób powinny zwrócić naszą uwagę i skłonić do wykonania badań, należą: zwiększenie masy ciała przy miernym łaknieniu, suchość i łuszczenie skóry, ciągłe uczucie zmęczenia, senność, uporczywe zaparcia, bóle wieńcowe oraz osłabienie pamięci.
Nadczynność tarczycy – zwana także hipertyreozą. Jest zespołem objawów klinicznych wynikających z nadmiaru trijodotyroniny i tetrajodotyroniny w ustroju. Istnieje wiele czynników wpływających na powstanie hipertyreozy. Za najczęstsze uznaje się choroby Gravesa-Basedowa, Plummera oraz Goetscha. Oprócz objawów będących specyficznymi symptomami dla określonej choroby przebiegającej z nadczynnością tarczycy wyróżnia się także szereg innych, typowych dla stanu nadmiernej sekrecji hormonów tarczycowych. Do najczęstszych zalicza się: arytmię, kołatanie serca, tzw. bóle stenokardialne, zmniejszenie masy ciała przy wzmożonym łaknieniu, nadpobudliwość, bezsenność, drżenie rąk, ciepłą, wilgotną i aksamitną skórę.
4. Tarczyca – dietetyczne wsparcie
Funkcjonowanie gruczołu tarczowego można poprawić dzięki uwzględnieniu w diecie kilku ważnych witamin i składników mineralnych. Należą do nich:
jod – pierwiastek stanowiący integralną część trijodotyroniny i tyroksyny. Aż 80% tego składnika znajduje się w tarczycy. Niedobór jodu niesie za sobą wiele poważnych konsekwencji. Skutkuje m.in. znacznym obniżeniem stężenia wspomnianych hormonów tarczycy (T3, T4, TSH), powstawaniem wola oraz powiększeniem tarczycy. W celu dostarczenia odpowiedniej ilości jodu warto sięgać po takie produkty jak ryby morskie i owoce morza, niektóre warzywa, mleko i jego przetwory oraz produkty zbożowe;
selen – mikropierwiastek stanowiący składnik dejodynazy jodotyroniny, wpływającej na metabolizm hormonów tarczycy, uczestniczy w przemianie tyroksyny do trijodotyroniny. Deficyt selenu ma groźne skutki dla gruczołu tarczowego. Przyczynia się do pogorszenia przyswajania jodu, a co za tym idzie – nasila objawy hipotyreozy oraz powoduje obniżenie wytwarzania trijodotyroniny w tkankach i spadek jej stężenia we krwi. Ponadto może prowadzić również do oksydatywnego niszczenia tarczycy czy wzrostu zachorowalności na autoimmunologiczne zapalenie tarczycy lub wole obojętne tarczycy. Spożycie skorupiaków, ryb morskich, mleka i jego przetworów, jaj, grzybów, czosnku i roślin strączkowych zapewni odpowiednią podaż selenu;
żelazo – mikroelement uczestniczący w biosyntezie hormonów tarczycy. Niedobory tego pierwiastka mogą skutkować zmniejszeniem ich syntezy, wzmożonym wydzielaniem tyreotropiny oraz powiększeniem gruczołu tarczowego i powstaniem hipotyreozy. Dobrymi źródłami żelaza są podroby, natka pietruszki, rośliny strączkowe, mięso, jaja oraz produkty zbożowe;
cynk – mikroelement wpływający na metabolizm hormonów tarczycy. Jego niedobór wiąże się ze spadkiem stężenia trijodotyroniny i tyroksyny, a w efekcie z rozwojem objawów hipotyreozy. Cynk znajdziemy w mięsie, wątróbce, serach podpuszczkowych, ciemnym pieczywie, jajach oraz kaszy gryczanej;
witamina A – uczestniczy w metabolizmie hormonów tarczycowych. Ze względu na to, że trijodotyronina i tetrajodotyronina są niezbędne w procesie przemian β-karotenu w retinol oraz ułatwiają jego absorpcję, chorzy na niedoczynność tarczycy są szczególnie narażeni na jej niedobór. Witaminę A znajdziemy w marchwi, natce pietruszki, szpinaku, jarmużu, brokułach, morelach, brzoskwiniach, mleku i jego przetworach, maśle, jajach oraz podrobach;
witamina D – za jej główne zadanie uznaje się regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej. Jak wiadomo, stany chorobowe tarczycy mocno wiążą się z nieprawidłowościami w tkance kostnej, a hormony tarczycy są niezbędne do prawidłowego rozwoju kośćca. To właśnie dlatego witamina D jest taka istotna dla osób z problemami w obrębie gruczołu tarczowego. Należy pamiętać, że witamina ta w 80% syntetyzowana jest endogennie wskutek ekspozycji skóry na promienie słoneczne. Z żywności możemy pokryć jedynie ok. 10–20% zapotrzebowania na witaminę D, spożywając m.in. ryby, oleje roślinne, grzyby, orzechy czy obligatoryjnie wzbogacane tłuszcze do smarowania;
witamina E – jest istotna dla funkcjonowania gruczołu tarczowego, ponieważ stabilizuje błony komórkowe, dzięki czemu zapewnia łatwiejsze oddziaływanie trijodotyroniny i tyroksyny na komórki. Co więcej, witamina E wywiera wpływ na czynność wydzielniczą przedniego płata przysadki mózgowej, a tym samym również na sekrecję tyreotropiny. Dostarczymy ją, spożywając np. tłuszcze roślinne, orzechy, warzywa czy produkty zbożowe;
niacyna (witamina PP) – niezbędna do syntezy tyroksyny. Stosowana w leczeniu m.in. choroby Gravesa-Basedowa, wola obojętnego czy wola guzowatego. Niacynę znajdziemy np. w kurczaku, indyku, rybach, orzechach ziemnych czy produktach z pełnego ziarna.
Wpływ odżywiania na stan ludzkiego zdrowia jest bardzo duży, o czym w dzisiejszych czasach wiele się mówi. W przypadku chorób tarczycy warto wybrać się do dietetyka klinicznego. Ułoży on indywidualny plan żywieniowy, który z pewnością poprawi pracę tarczycy i wpłynie na jakość życia. Jeżeli jednak z jakichś powodów wizyta u dietetyka nie jest możliwa, warto uwzględnić w swoim jadłospisie opisane w artykule składniki odżywcze. Pamiętajcie jednak, że opłaca się inwestować w zdrowie, bo jest to najlepsza inwestycja, jakiej możecie dokonać.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Ratajczak E.A., Moszczak M., Grzymisławski M., Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” 2017, 7(4), 305–311.
Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, pod red. Jarosza M., Warszawa 2017.
Ratajczak M., Gietka-Czernel M., Rola selenu w organizmie człowieka, „Postępy Nauk Medycznych” 2016, 12, 929–933.
Gietka-Czernel M., Profilaktyka niedoboru jodu, „Postępy Nauk Medycznych” 2015, 12, 839–845.
Zakrzewska E., Zegan M., Michota-Katulska E., Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2015, 2, 117–127.
Jarosz M., Stolińska H., Wolańska D., Żywienie w chorobach tarczycy, Warszawa 2014.
Zagrodzki P., Kryczyk J., Znaczenie selenu w leczeniu choroby Hashimoto, „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2014, 68, 1129–1137.
Stolińska H., Wolańska D., Składniki pokarmowe istotne w niedoczynności tarczycy, „Żywienie Człowieka i Metabolizm” 2012, 39(3), 221–231.
Markiewicz-Żukowska R. et al., Zawartość witamin w dietach kobiet z chorobą Hashimoto, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna” 2011, 44(3), 539–543.
