Niedoczynność tarczycy – choroba cywilizacyjna?
Niedoczynność tarczycy jest coraz częściej diagnozowanym zaburzeniem pracy tarczycy. Charakteryzuje się niedoborem lub nieprawidłowym działaniem hormonów tarczycy, prowadzącym do spowolnienia procesów metabolicznych w organizmie. Szacuje się, że niedoczynność tarczycy dotyka 1–6% osób przed 60. rokiem życia, a częstotliwość jej występowania rośnie wraz z wiekiem. Niedoczynność tarczycy znacznie częściej dotyka kobiety niż mężczyzn. Jej przebieg czasami jest „podstępny”, z mało specyficznymi i licznymi objawami, dlatego bardzo istotne jest jej wczesne zdiagnozowanie i wprowadzenie odpowiedniej terapii.
SPIS TREŚCI:
1. Niedoczynność tarczycy – czym jest?
2. Przyczyny niedoczynności tarczycy
3. Objawy niedoczynności tarczycy
4. Diagnostyka niedoczynności tarczycy
5. Leczenie niedoczynności tarczycy
6. Dieta w niedoczynności tarczycy
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Niedoczynność tarczycy – czym jest?
Tarczyca jest nieparzystym gruczołem dokrewnym o masie 15–30 g. U kobiet gruczoł ten jest większy niż u mężczyzn. Znajduje się w przednio-dolnej części szyi i odpowiada za wydzielanie hormonów: trójjodotyroniny, tyroksyny i kalcytoniny.
Niedoczynność tarczycy jest spowodowana niedoborem hormonów tarczycy, T3 – trójjodotyroniny i T4 – tyroksyny, lub opornością komórek na ich działanie, co skutkuje spowolnieniem metabolizmu. Hormony gruczołu tarczowego wpływają na metabolizm węglowodanów, białek, tłuszczów i cholesterolu. Dodatkowo odgrywają ważną rolę w pobudzaniu mięśnia sercowego i pracy układu nerwowego, w tym mózgu.
2. Przyczyny niedoczynności tarczycy
Istnieje kilka klasyfikacji niedoczynności tarczycy w zależności od lokalizacji, czasu wystąpienia i czasu trwania.
Klasyfikacja niedoczynności tarczycy w zależności od lokalizacji:
– pierwotna niedoczynność tarczycy – uszkodzenie tarczycy,
– wtórna niedoczynność tarczycy – uszkodzenie przysadki lub podwzgórza.
Klasyfikacja niedoczynności tarczycy w zależności od czasu wystąpienia:
– wrodzona – aplazja (niewykształcenie) tarczycy, ektopia (występowanie w innym miejscu niż fizjologiczne),
– nabyta – choroba Hashimoto, poporodowe zapalenie tarczycy, urazy tarczycy, przewlekły niedobór jodu w diecie, napromieniowanie okolic szyi przy występowaniu choroby nowotworowej, usunięcie gruczołu tarczowego.
Klasyfikacja niedoczynności tarczycy w zależności od czasu trwania:
– trwała,
– przemijająca.
3. Objawy niedoczynności tarczycy
Czasem przez wiele lat przed zdiagnozowaniem choroby występują słabo nasilone objawy, tzw. objawy subkliniczne: pogorszenie nastroju, depresja, podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego i LDL.
Najczęściej występującymi objawami zaawansowanej niedoczynności tarczycy są senność, brak energii, zmniejszona tolerancja na wysiłek, pogorszenie sprawności intelektualnej, zaburzenia koncentracji, stany depresyjne, zmniejszona wrażliwość na zimno, spowolniona akcja serca (bradykardia), suchość i rogowacenie skóry, chrypka, zaparcia, zaburzenia miesiączkowania, niepłodność, osłabienie słuchu i obrzęki stawów.
Niedoczynność tarczycy związana jest także z większym ryzykiem wystąpienia nadwagi, otyłości, zaburzeń lipidowych i chorób sercowo-naczyniowych.
4. Diagnostyka niedoczynności tarczycy
Niedoczynność tarczycy jest diagnozowana na podstawie badania lekarskiego, oceny występujących objawów, badań laboratoryjnych i obrazowych.
W pierwszej kolejności wykonywane jest badanie poziomu hormonu TSH – tyreotropiny, które ocenia hormonalną czynność tarczycy. Za prawidłowe stężenie TSH przyjmuje się wartości w zakresie 0,2–4,5 IU/ml. Jeśli wartości są wyższe niż norma, może to wskazywać na pierwotną niedoczynność tarczycy, gruczolaka przysadki mózgowej lub nadczynność podwzgórza.
Istotną rolę odgrywa wykonanie badań hormonów tarczycy FT3 i FT4, żeby rozpoznać rodzaj zaburzeń hormonalnych – niedoczynność lub nadczynność. W praktyce klinicznej badanie to jest wykonywane w momencie stwierdzenia nieprawidłowego poziomu TSH. Prawidłowe wartości dla FT3 to 1,5–4,0 ng/l, a dla FT4 8–20 ng/l.
W diagnostyce laboratoryjnej bardzo ważne jest także oznaczenie przeciwciał przeciwtarczycowych anty-TPO i anty-TG. Badanie pozwala na zdiagnozowanie chorób autoimmunologicznych tarczycy, np. Hashimoto.
Badanie USG tarczycy jest nieodłącznym elementem diagnostyki chorób tarczycy umożliwiającym wykrycie zmian, m.in. guzków i wola. Czasami istnieje konieczność wykonywania także scyntygrafii gruczołu tarczowego i biopsji cienkoigłowej tarczycy.
5. Leczenie niedoczynności tarczycy
Lekarz indywidualnie dobiera odpowiednią dla pacjenta kurację, która ma na celu regularne dostarczanie hormonów tarczycy, których niedobór występuje w organizmie. Głównie stosowane są preparaty zawierające lewoskrętną tyroksynę. Uzupełnieniem terapii hormonalnej są odpowiednio zbilansowana dieta oraz aktywność fizyczna. Podczas leczenia należy systematycznie wykonywać badania TSH, FT4 i FT3 (na czczo przed przyjęciem dawki leku).
6. Dieta w niedoczynności tarczycy
Dieta dla osób z niedoczynnością tarczycy powinna składać się z 4–5 posiłków spożywanych regularnie. Pierwszy posiłek powinien być zjedzony do godziny po przebudzeniu, zaś ostatni 2–3 godziny przed snem. Regularne spożywanie urozmaiconych posiłków w ciągu dnia jest bardzo ważne, by przyspieszyć procesy metaboliczne.
Podaż kaloryczna powinna być indywidualnie dostosowana do danej osoby i uwzględniać wiek, płeć, masę ciała, wzrost, aktywność fizyczną, stan fizjologiczny i choroby współwystępujące. Zbyt duże restrykcje kaloryczne mogą wpłynąć na spowolnienie metabolizmu i wzrost stężenia TSH. Zalecana jest racjonalna dieta dostarczająca do organizmu wszystkich składników odżywczych, by wspomóc prawidłowe funkcjonowanie tarczycy oraz przywrócić dobre samopoczucie.
Dieta dla osób z niedoczynnością tarczycy powinna uwzględniać zwiększoną podaż pełnowartościowego białka pochodzącego z produktów zwierzęcych (mięso, ryby, jaja, mleko i produkty mleczne niskotłuszczowe).
Węglowodany powinny być dostarczane w postaci pełnoziarnistych produktów zbożowych, gdyż mają one niższy indeks glikemiczny, więcej składników mineralnych, witamin i błonnika pokarmowego niż ich oczyszczone odpowiedniki. Jadłospis powinien być bogaty w warzywa i owoce jako źródło witamin, składników mineralnych, błonnika pokarmowego i przeciwutleniaczy. Produkty będące źródłem cukrów prostych powinny zostać wyeliminowane z diety lub ograniczone do minimum (ciastka, ciasta, cukier, dżemy, owoce kandyzowane), gdyż zwiększają ryzyko pojawienia się otyłości, cukrzycy, insulinooporności, a nawet nowotworów.
Tłuszcze w diecie osób z niedoczynnością tarczycy odgrywają bardzo ważną rolę, ale warto zwrócić uwagę na ich ilość oraz jakość. Ograniczyć należy nasycone kwasy tłuszczowe znajdujące się w produktach pochodzenia zwierzęcego – masło, smalec, łój i pełnotłuste produkty mleczne. Zalecane jest zwiększenie podaży produktów zawierających nienasycone kwasy tłuszczowe – olej lniany, rzepakowy, oliwa z oliwek, awokado, orzechy, nasiona, pestki, a także ryby, w szczególności morskie – łosoś, makrela, śledź, tuńczyk, dorsz.
W codziennej diecie należy ograniczyć spożycie tzw. substancji wolotwórczych, które znajdują się w kapuście, brukselce, brokułach, kalafiorze, szpinaku, jarmużu, rzodkiewce – należą do silnych goitrogenów (zaleca się spożywanie nie więcej niż jednej porcji na tydzień). Goitrogeny znajdziemy również w truskawkach, prosie, gorczycy, orzeszkach ziemnych – słabsze goitrogeny, które zaleca się spożywać w ilości ok. ¾ porcji na tydzień. W diecie osób z chorobami tarczycy zaleca się ograniczenie spożycia soi. Nie jest zalecane całkowite wykluczenie tych produktów z diety, lecz ich ograniczenie oraz prawidłowe przygotowanie – obróbka termiczna zmniejsza zawartość substancji goitrogennych o około 30%.
Osoby z niedoczynnością tarczycy terapię hormonalną powinny uzupełnić o odpowiednio zbilansowaną dietę, która będzie usprawniała funkcjonowanie gruczołu tarczowego. Holistyczne podejście uwzględniające zmianę trybu życia, wdrożenie odpowiednich leków oraz diety jest skuteczną metodą leczenia niedoczynności tarczycy.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Gietka-Czernel M., Niedoczynność tarczycy a układ sercowo-naczyniowy, „Postępy Nauk Medycznych” 2012, 25(11), 876–880.
Jarosz M., Stolińska H., Wolańska D., Żywienie w niedoczynności tarczycy, Warszawa 2014.
Ponichtera A., Borowiak E., Choroby tarczycy jako poważny problem medyczny w Polsce, „Problemy Pielęgniarstwa” 2008, 16(1–2), 192–198.
Ratajczak A.E., Moszak M., Grzymisławski M., Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne” 2017, 7(4), 305–311.
Szwajkosz K. et al., Niedoczynność tarczycy jako skutek przewlekłego autoimmunologicznego zapalenia gruczołu tarczowego, „Journal of Education, Health and Sport” 2017, 7(5), 41–54.
