IBS – dolegliwość, na którą lekarze najczęściej wypisują L4
Życie w ciągłym biegu, źle zbilansowana dieta, brak aktywności fizycznej czy przewlekły stres mogą odbijać się na zdrowiu, a w szczególności na pracy jelit. Wszelkie dolegliwości ze strony układu pokarmowego utrudniają codzienne funkcjonowanie. Biegunki, zaparcia, ból brzucha często uniemożliwiają wyjście do pracy. Istotne jest rozpoznanie i zrozumienie przyczyny problemu. Jedną z nich może być IBS. Czym jest i jak sobie z nim radzić?
SPIS TREŚCI:
1. Czym jest zespół jelita nadwrażliwego
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym jest zespół jelita nadwrażliwego
Zespół jelita nadwrażliwego (IBS, irritable bowel syndrome) to zaburzenie czynnościowe jelit, w którym nawracający ból brzucha występuje średnio przez co najmniej 1 dzień w tygodniu przez ostatnie 3 miesiące i spełnione są minimum 2 z poniższych kryteriów:
1) ma związek z wypróżnieniem,
2) ma związek ze zmianą częstotliwości wypróżnień,
3) ma związek ze zmianą uformowania (wyglądu) stolca.
Dawniej IBS nie był uznawany za odrębną jednostkę chorobową. Aktualnie rozpoznaje się go przy pomocy tzw. Kryteriów Rzymskich IV. Wyróżnia się IBS z biegunkami, zaparciami, postać mieszaną lub niesklasyfikowaną. Diagnozę stawia lekarz gastroenterolog.
Zespół jelita nadwrażliwego występuje w całej światowej populacji, ale szczególnie w krajach wysokorozwiniętych. Może być to ściśle związane z niewłaściwym stylem życia. IBS zwykle jest częściej rozpoznawany u kobiet niż u mężczyzn, szczególnie w wieku 20–40 lat. Choroba może, ale nie musi występować rodzinnie. Zespół jelita nadwrażliwego nie tylko pogarsza jakość życia pacjentów, ale także wpływa na sytuację ekonomiczną w systemie opieki zdrowotnej. W przeglądzie badań z 2003 r. stwierdzono, że IBS jest jednym z najczęstszych powodów wizyt w poradniach gastroenterologicznych i co ważniejsze – wypisywania zwolnień przez lekarzy internistów (J.M. Inadomi, M.B. Fennerty, D. Bjorkman 2003).
2. Objawy IBS
Podstawowe objawy IBS to ból brzucha i uczucie ogólnego dyskomfortu związane z wypróżnianiem. Ból może mieć zmienną lokalizację, jednak zazwyczaj umiejscawia się w podbrzuszu. Oprócz bólu często występują nadmierne gazy, uczucie przelewania w brzuchu, biegunki i/lub zaparcia. Objawy mogą być zależne od przyjmowanego posiłku. Reakcja organizmu jest jednak kwestią indywidualną.
Objawy spoza układu pokarmowego to:
– ból głowy,
– bóle mięśniowe,
– ciągłe zmęczenie,
– zaburzenia snu,
– problemy psychologiczne.
Dolegliwości nie powinny być bagatelizowane, gdyż w przyszłości mogą doprowadzić do poważnych zaburzeń. Naprzemienne okresy biegunek i zaparć czasami przyczyniają się do wystąpienia żylaków odbytu, czyli tzw. hemoroidów, lub innych chorób jelit. IBS znacznie pogarsza też kondycję psychiczną pacjentów –może powodować zaburzenia nastroju, a nawet depresję.
3. Stres i inne przyczyny IBS
Przyczyny powstawania zespołu jelita nadwrażliwego są złożone i nie do końca jasne. Wiadomo jednak, że nie ma jednego konkretnego czynnika wyzwalającego objawy.
Mimo to można wyróżnić kilka potencjalnych powodów jego powstawania:
– zaburzenia osi jelito–mózg, czyli sieci komórek nerwowych, które łączą układ pokarmowy z centralnym układem nerwowym;
– dysbioza, czyli zaburzenia równowagi mikrobiologicznej w jelitach; dochodzi do zmiany w składzie bakterii – zmniejszenia liczby bakterii z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium, a zwiększenia liczby bakterii Eschericha coli i Pseudomonas spp.; zmienia się też proporcja między liczbą bakterii z rodzaju Bacteroidetes a Firmicutes;
– infekcje żołądkowo-jelitowe, które prowadzą do tzw. poinfekcyjnego zespołu jelita nadwrażliwego (IBS – PI, post-infectious irritable bowel syndrome);
– nadwrażliwość trzewna, czyli zwiększone odczucie bólu w obrębie przewodu pokarmowego;
– czynniki genetyczne;
– czynniki psychospołeczne.
Jedną z przyczyn jest również stres, który może zarówno wyzwalać objawy IBS, jak i je nasilać. Wyróżnia się dwa rodzaje stresu: krótkotrwały, który powoduje wydzielanie adrenaliny i mobilizuje organizm do „walki i ucieczki”, oraz długotrwały, przewlekły.
Pierwszy z nich jest niezbędny do codziennego funkcjonowania, natomiast drugi negatywnie wpływa na zdrowie i może przyczyniać się do powstawania IBS. Silne emocje, traumatyczne doświadczenia, depresja czy stany lękowe zwykle prowadzą do nasilenia objawów zespołu jelita nadwrażliwego. W dzisiejszych czasach trudno całkowicie uniknąć narażenia na stres, dlatego dużo mówi się o jego redukcji i skupieniu się na technikach, które pozwolą sobie z nim radzić.
4. Diagnoza i co dalej
Lekarz stawia diagnozę po zebraniu wywiadu, badaniu fizykalnym, ocenie objawów i wykonaniu niezbędnych badań laboratoryjnych. IBS bywa czasem błędnie mylony z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit (IBD, inflammatory bowel disease), do których zalicza się głównie wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz chorobę Leśniowskiego-Crohna. Choroby te, w przeciwieństwie do IBS, mają podłoże organiczne. W diagnostyce różnicowej IBS i IBD problematyczne są podobne objawy, zwłaszcza w początkowej fazie nieswoistych chorób zapalnych jelit.
Leczenie zespołu jelita nadwrażliwego wymaga kompleksowego podejścia. W terapii należy skupić się na usuwaniu uciążliwych objawów i potencjalnych czynników ryzyka. Leczenie farmakologiczne wyłącznie objawów choroby nie powinno być celem samym w sobie. W zależności od występujących dolegliwości stosuje się leki przeciwbiegunkowe, przeczyszczające lub rozkurczowe, a nierzadko też przeciwdepresyjne. Ich stosowanie powinno być dopasowane indywidualnie i mieć charakter doraźny (w przypadku zaostrzenia objawów).
Każdy pacjent powinien być traktowany indywidualnie. Dobra relacja pacjent–lekarz odgrywa tutaj kluczową rolę. Specjalista musi wykazać się empatią i zrozumieniem, natomiast pacjent powinien być otwarty na wszelkie sposoby leczenia i rzetelnie stosować się do zaleceń. W leczeniu mogą brać udział gastroenterolog, dietetyk, psycholog, fizjoterapeuta, a także trener personalny. Tylko takie podejście pozwoli na eliminację objawów.
Należy zacząć od zmiany stylu życia i stosowania się do zaleceń dietetycznych. W niektórych przypadkach warto włączyć suplementację, w tym probiotykoterapię. Probiotyki to żywe drobnoustroje, które podawane w odpowiednich ilościach wywołują korzystny efekt zdrowotny. Nie ma jednoznacznych zaleceń dotyczących stosowania określonych szczepów bakteryjnych. Prawdopodobnie korzystny efekt uzyskuje się podczas przyjmowania Lactobacillus plantarum 299v, Saccharomyces boulardii i Bifidobacterium infantis. Rodzaj stosowanego probiotyku powinien być zawsze skonsultowany ze specjalistą – lekarzem lub dietetykiem.
Korzystny rezultat w zmniejszaniu objawów może przynieść suplementacja witaminą D. Dawkę należy dobrać indywidualnie po oznaczeniu jej stężenia we krwi. Pojawiają się różne doniesienia dotyczące roli suplementacji witaminą D w łagodzeniu objawów IBS, natomiast wymaga to dalszych badań.
Aktywność fizyczna jest niezbędna. Zaleca się regularne ćwiczenia o umiarkowanej intensywności, które pobudzają pracę jelit. Świetnie sprawdzą się joga, pływanie i spacery. Konieczne są także techniki relaksacyjne, a w razie potrzeby – terapia psychologiczna, np. poznawczo-behawioralna. Wielu pacjentów decyduje się na stosowanie metod niekonwencjonalnych. Niestety brakuje badań naukowych, które potwierdzałyby ich skuteczność. Mowa tu m.in. o akupunkturze czy przyjmowaniu preparatów zawierających olejek miętowy.
Zastosowanie się do wszystkich powyższych zaleceń bardzo często poprawia jakość życia pacjentów bez konieczności stosowania farmakoterapii.
5. Dieta w IBS
Prawidłowo zbilansowany jadłospis to ważny element leczenia zespołu jelita nadwrażliwego, ponieważ objawy mogą być zależne od stosowanej diety. Plan żywieniowy powinien być przygotowany indywidualnie, nie można zapominać o ogólnych zasadach zdrowego żywienia, czyli m.in. regularnym spożywaniu posiłków, ograniczeniu alkoholu i innych używek, unikaniu bardzo ostrych produktów i tłustych potraw. Dużą rolę odgrywa też właściwe nawodnienie organizmu.
W zespole jelita nadwrażliwego złotym standardem jest dieta L-FODMAP, która opiera się na żywności o niskiej zawartości fermentujących węglowodanów. Do grupy FODMAP zalicza się fruktozę, laktozę, fruktany, galaktooligosacharydy i alkohole polihydroksylowe (sorbitol, mannitol, ksylitol).
Dieta składa się z trzech faz: eliminacji, reintrodukcji i stabilizacji. Pierwsza faza diety trwa zazwyczaj 6–8 tygodni i polega na unikaniu produktów bogatych w FODMAP. Faza druga to ponowne wprowadzania produktów z wysoką zawartością FODMAP w celu ustalenia tolerancji. Trwa do momentu przetestowania wszystkich produktów i rozszerzenia diety. Ostatni etap trwa przez resztę życia i ma na celu spożywanie jedynie tolerowanych produktów. Dietoterapia powinna być stosowana pod nadzorem dietetyka, gdyż nieprawidłowo zbilansowany jadłospis może prowadzić do niedoborów pokarmowych.
E. Halmos i wsp. opublikowali badanie, w którym wzięło udział 30 pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego i 9 zdrowych osób. Uczestnicy przez 21 dni stosowali dietę o niskiej zawartości FODMAP lub dietę klasyczną. 70% pacjentów z IBS zgłosiło poprawę samopoczucia podczas stosowania diety o niskiej zawartości FODMAP. Po 7 dniach jej stosowania objawy były znacznie mniej nasilone (E. Halmos i wsp. 2014).
Modyfikacje żywieniowe dobiera się w zależności od współistniejących objawów, takich jak wzdęcia, biegunki czy zaparcia. W przypadku zaparć należy zastosować dietę bogatą w błonnik pokarmowy. Szczególną rolę odgrywa frakcja błonnika nierozpuszczalnego w wodzie.
W jadłospisie powinny znaleźć się warzywa i owoce (gotowane lub surowe, w zależności od tolerancji), pieczywo razowe, kasze, płatki zbożowe i otręby, fermentowane produkty mleczne (np. kefir), pełnowartościowe białko, czyli chude mięso, ryby, nabiał i dodatkowo suche nasiona roślin strączkowych, jeśli nie nasilają objawów. Źródłem tłuszczu powinny być oleje roślinne, orzechy i pestki. Należy wypijać minimum 2 l płynów dziennie.
W leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego w postaci z dominującą biegunką stosuje się dietę łatwostrawną z ograniczeniem błonnika pokarmowego. W jadłospisie powinno się uwzględnić młode warzywa, dojrzałe owoce, pieczywo pszenne lub graham oraz drobne kasze (kuskus, manna, owsiana, kukurydziana). Źródłem białka powinny być chude mięso i ryby. U niektórych osób nabiał może nasilać biegunkę, co bywa związane z nietolerancją laktozy. Tłuszcze zwierzęce należy ograniczać na korzyść tłuszczów roślinnych. Oleje należy dodawać do potrawy po obróbce termicznej (np. dodać oliwę dopiero po upieczeniu ryby). Dozwoloną obróbką termiczną jest gotowanie na wodzie/parze lub pieczenie bez dodatku tłuszczu.
W IBS mieszanym i niesklasyfikowanym należy dobierać produkty w zależności od pojawiających się objawów. Zdarza się, że u pacjentów zmagających się z IBS występują dodatkowo alergie i nietolerancje pokarmowe. Wówczas plan żywieniowy powinien być ubogi w produkty, które powodują dolegliwości (np. laktoza, gluten).
6. Podsumowanie
Zespół jelita nadwrażliwego to jedna z najczęstszych chorób przewlekłych układu pokarmowego. Objawy IBS mogą uniemożliwiać wykonywanie codziennych czynności. Choroba może mieć swoje podłoże w psychice, dlatego należy zmienić cały swój dotychczasowy styl życia i podejść do niej w sposób kompleksowy. Nie wystarczy wzięcie jednej tabletki. Zastosowanie się do zaleceń lekarza, dietetyka i innych specjalistów pozwala zmniejszyć uciążliwe dolegliwości i lepiej funkcjonować w ciągu dnia.
Bibliografia
Adrych K., Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2018, 12, 224–233.
Grad S., Dumitrascu D.L., Irritable Bowel Syndrome Subtypes: New Names for Old Medical Conditions, „Digestive Diseases” 2020, 38, 122–127.
Halmos E. et al., A diet low in FODMAPs reduces symptoms of irritable bowel syndrome, „Gastroenterology” 2014, 146, 67–75.
Holtmann G.J., Ford A.C., Talley N.J., Pathophysiology of irritable bowel syndrome, „The Lancet Gastroenterology and Hepatology” 2016, 1, 133–46.
Inadomi J.M., Fennerty M.B., Bjorkman D., Systematic review: the economic impact of irritable bowel syndrome, „Alimentary Pharmacology & Therapeutics” 2003, 18, 671–682.
Schnabel L., Buscail C., Sabate J., Association between ultra – processed food consumption and functional gastrointestinal disorders: results from the French NutriNet - Santé Cohort, „The American Journal of Gastroenterology” 2018, 113, 1217–1228.
Simŕen M. et al., Intestinal microbiota in functional bowel disorders: a Rome foundation report, „Gut” 2013, 62, 159–176.
Williams C.E., Williams E.A., Corfe B.M., Vitamin D status in irritable bowel syndrome and the impact of supplementation on symptoms: what do we know and what do we need to know?, „European Journal of Clinical Nutrition” 2018.
Żelowski A. et al., Zespół jelita nadwrażliwego – podstawowe zasady rozpoznawania i leczenia, „Pediatria i Medycyna Rodzinna” 2013, 9, 250–255.
