Biegunka – charakterystyka, przyczyny, powikłania
Biegunka to obok zaparć, wzdęć, niestrawności czy bólów brzucha jedno z najczęściej występujących zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego. Pozornie zwykły, niegroźny, czasem wstydliwy problem, w rzeczywistości może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia, a w niektórych przypadkach nawet życia. Kiedy można mówić o biegunce? Jakie są jej przyczyny? Jak ją leczyć i jak jej zapobiegać?
SPIS TREŚCI:
1. Biegunka – definicja i podział
2. Biegunka – biegunka podróżnych
3. Biegunka – przyczyny
4. Biegunka – powikłania
5. Biegunka – zapobieganie i leczenie
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Biegunka – definicja i podział
Biegunkę występującą u osób dorosłych definiuje się jako stan oddawania co najmniej jednego płynnego stolca na dobę. W grupie noworodków i niemowląt nieprawidłowość tę określa się nieco inaczej. Wynika to z tego, że mogą one oddawać nawet do siedmiu stolców na dobę o nieforemnej konsystencji, co ma związek ze sposobem karmienia.
Biegunkę można podzielić ze względu na czas trwania, mechanizm powstawania oraz czynnik etiologiczny. Przy dokonywaniu podziału według czasu trwania tego zaburzenia wyróżnia się biegunkę ostrą, trwającą od 7 do 14 dni, przewlekającą się, trwającą od 14 do 30 dni, oraz przewlekłą, utrzymującą się ponad 30 dni.
Mechanizm powstawania pozwala wyróżnić biegunkę osmotyczną, która ustępuje po zastosowaniu restrykcji dietetycznych, sekrecyjną, nieustępującą po wstrzymaniu doustnej podaży pokarmów i płynów, oraz związaną z zaburzeniami motoryki jelit.
Ostatni sposób podziału, czyli ten zależny od czynnika etiologicznego, umożliwia wyodrębnienie biegunki infekcyjnej (zakaźnej), która może przebiegać wraz z gorączką, obecnością krwi w stolcu, nudnościami bądź wymiotami i może być związana z antybiotykoterapią, oraz biegunki nieinfekcyjnej.
2. Biegunka – biegunka podróżnych
Biegunka podróżnych to patologiczny stan definiowany jako oddawanie trzech lub więcej luźnych stolców na dobę przy jednoczesnym występowaniu przynajmniej jednego objawu chorobowego takiego jak ból brzucha, wymioty, nudności, parcie na stolec czy gorączka. Ten typ biegunki zwykle trwa ok. 3–4 dni, może mieć charakter zarówno ostry, jak i przewlekły. Stan ten wynika z zakażenia przewodu pokarmowego, do którego dochodzi wskutek spożycia zakażonej wody, pokarmu czy niewłaściwej higieny rąk. Problem biegunki podróżnych dotyczy przede wszystkim osób podróżujących do krajów o niskich standardach sanitarnohigienicznych. Sposób jej leczenia nie różni się od tego, który jest stosowany w innych postaciach biegunek.
3. Biegunka – przyczyny
Biegunka osmotyczna, biegunka sekrecyjna, biegunka wynikająca z zaburzeń motoryki jelit, biegunka zakaźna oraz biegunka nieinfekcyjna mogą mieć charakter ostry bądź przewlekły. Każda z nich jest związana z zaburzeniem mechanizmów wchłaniania elektrolitów i wody oraz nasilonej sekrecji, przy czym te czynniki nie muszą występować jednocześnie.
Przyczyną biegunki osmotycznej jest zachwianie równowagi pomiędzy składnikami odżywczymi dostarczonymi do przewodu pokarmowego a zdolnością do ich strawienia i wchłonięcia. Najczęstszymi przyczynami biegunki osmotycznej są np. uszkodzenia błony śluzowej jelit czy wszelkiego rodzaju nietolerancje pokarmowe, np. nietolerancja laktozy czy glutenu.
Biegunka sekrecyjna związana jest z nadmiernym wydzielaniem wody i elektrolitów do światła jelita. Do jej przyczyn zalicza się m.in. toksyny bakteryjne, wirusy – wśród nich najbardziej znany rotawirus – enterotoksyczne szczepy Escherichia coli, czy wydzielanie hormonów przewodu pokarmowego takich jak np. wazoaktywny peptyd jelitowy czy gastryna. Powodem biegunki sekrecyjnej może być także zaburzenie transportu jelitowego, jednak zdarza się to rzadko.
Kolejny rodzaj biegunki, czyli ten związany z upośledzeniem motoryki, jest wynikiem zaburzenia pracy jelit. Na skutek tego dochodzi do rozrostu bakteryjnego, a w dalszym etapie – do powstania nieprawidłowości w trawieniu tłuszczów i biegunek tłuszczowych. Natomiast w przypadku gdy jelita pracują zbyt aktywnie, dochodzi do maksymalnego skrócenia czasu trawienia dostarczanych składników pokarmowych, co z kolei prowadzi do zwiększenia liczby wypróżnień, czyli biegunki.
Należy również wspomnieć o uszkodzeniu kosmków jelitowych oraz upośledzeniu mechanizmów transportowych. Te bowiem uznaje się za przyczyny biegunki infekcyjnej.
Oczywiście biegunka może współwystępować z wieloma różnymi chorobami jako ich objaw. Najczęstszymi jednostkami chorobowymi, w przebiegu których można ją zaobserwować, są m.in. różnego rodzaju choroby trzustki przebiegające ze znacznym upośledzeniem funkcji tego narządu (np. rak, przewlekłe zapalenie trzustki czy mukowiscydoza), choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, celiakia, niedoczynność tarczycy (bardzo powszechna), zespół jelita drażliwego, stany po resekcji żołądka, zespół utraty kwasów żółciowych, zaburzenia hormonalne oraz wiele innych.
Głównym powikłaniem wszelkiego rodzaju biegunek jest postępujące odwodnienie organizmu. Niekiedy zdarza się, że następstwem tego zaburzenia jest także kwasica metaboliczna. U części cierpiących z powodu biegunki dochodzi również do spadku ciśnienia tętniczego krwi oraz pogorszenia jej przepływu, a co za tym idzie – niedokrwienia ważnych narządów takich jak mózg, nerki, serce czy wątroba. Wszystko to może skutkować wystąpieniem tzw. wstrząsu oligowolemicznego.
Stan odwodnienia jest szczególnie niebezpieczny dla niemowląt, dzieci i osób w podeszłym wieku. Niezwykle istotna jest ocena stopnia odwodnienia organizmu, gdyż pozwala na wybranie najbardziej skutecznej formy terapii zarówno w warunkach ambulatoryjnych, jak i szpitalnych.
Technika interpretacji poziomu odwodnienia, oparta na towarzyszących mu objawach, została przedstawiona w poniższej tabeli.
| Procent odwodnienia | Objawy kliniczne |
| 2–3% | Pragnienie, zmniejszenie oddawania moczu |
| 5% | Powyższe objawy oraz niewielka utrata napięcia skóry (fałd skórny rozprostowuje się powoli), nieznaczne zapadnięcie gałek ocznych, zmniejszenie ciśnienia śródgałkowego, zapadnięcie ciemiączka u niemowląt |
| 7–8% | Powyższe objawy oraz duża utrata napięcia skóry (fałd skóry rozprostowuje się bardzo powoli) i tkanek, zapadnięte gałki oczne, duży spadek ciśnienia śródgałkowego, niewielkie ilości oddawanego moczu, duże pragnienie, niepokój ruchowy |
| > 10% | Powyższe objawy oraz dodatkowo skurcz naczyń obwodowych, niskie ciśnienie krwi, sinica, czasami wysoka gorączka, apatia |
Praktyczny podręcznik dietetyki, pod red. Jarosza M., Warszawa 2012.
Poza oceną czasu nawrotu włośniczkowego, stopnia napięcia skóry czy prawidłowości procesów oddechowych skutecznym sposobem rozpoznania stanu chorego może być określenie zmian masy ciała. Już minimalne odwodnienie wiąże się z utratą do 3% masy ciała, łagodne lub umiarkowane od 3% do 9%, a ciężkie ponad 9%.
5. Biegunka – zapobieganie i leczenie
Biegunkom można zapobiegać poprzez utrzymanie higieny życia i żywienia. Jednak mimo stosowania się do tych zaleceń nie można całkowicie wyeliminować niebezpieczeństwa zachorowania. Leczenie biegunki opiera się przede wszystkim na zwalczeniu odwodnienia i zastosowaniu dietoterapii.
Uzupełnianie płynów może odbywać się na trzy sposoby – drogą doustną, dożylną lub przy zastosowaniu zgłębnika nosowo-żołądkowego. Dużą skuteczność wykazują tzw. doustne płyny nawadniające, jednak ze względu na niskie walory smakowe dzieci rzadko chcą je przyjmować. Nawadnianie przy użyciu zgłębnika nosowo-żołądkowego jest wykorzystywane w momencie niepowodzenia nawadniania doustnego. W Polsce metoda ta jest bardzo rzadko stosowana. Dożylne uzupełnienie płynów stosuje się natomiast w sytuacji skrajnego odwodnienia, w stanach bezpośredniego zagrożenia życia. Sposób żywienia mający na celu zapobiegnięcie biegunce jest uzależniony od jej rodzaju. Generalne zalecenia opierają się na wdrożeniu diety lekkostrawnej.
Biegunki można także leczyć farmakologicznie. Farmakoterapia tego schorzenia obejmować może podaż leków przeciwwymiotnych, hamujących wydzielanie wody i elektrolitów do światła jelita (np. racekadotryl), absorpcyjnych (np. smektyn dwuoktanościenny), probiotyków i prebiotyków, synbiotyków, cynku (jedynie w przypadku jego niedoborów), loperamidu (niewskazany dla dzieci) oraz w niektórych przypadkach również antybiotyków (azytromycyna).
Biegunka to poważny problem kliniczny, którego z pewnością nie należy bagatelizować. Warto pamiętać o zachowaniu wszelkich środków ostrożności, jak odpowiednia higiena rąk, mycie warzyw i owoców czy picie wody ze sprawdzonych źródeł. Trzeba pamiętać o obserwowaniu swojego organizmu i kontrolowaniu stopnia nawodnienia, a w razie konieczności udaniu się do lekarza.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Whyte L.A. et al., Guidelines for the management of acute gastroenteritis in children in Europe, „Archives of Disease in Childhood. Education and Practice Edition” 2015, 100(6), 308–312.
Krajewska J., Postępowanie w biegunkach, „Farmakoterapia” 2015, 25(1), 6–12.
Guarino A. et al., European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition/European Society for Pediatric Infectious Diseases Evidence-Based Guidelines for the Management of Acute Gastroenteritis in Children in Europe: Update 2014, „Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition” 2014, 59(1), 132–152.
Milewska J. et al., Biegunka podróżnych, „Lekarz Wojskowy” 2013, 3, 337–343.
Dzieniszewski J., Biegunka ostra i przewlekła, Praktyczny podręcznik dietetyki, pod. red. Jarosza M., Warszawa 2012, 232–245.
