Bezdech senny – czym jest i jak sobie z nim radzić
Zaburzenia snu zazwyczaj kojarzą się z bezsennością. Warto jednak wiedzieć, że problemy ze snem i częste wybudzanie się w nocy mogą być jednak spowodowane również przez nieprawidłowości w zakresie oddychania. Czym jest bezdech senny, jak go zdiagnozować i czy jego występowanie może nieść za sobą poważne skutki dla zdrowia?
SPIS TREŚCI:
2. Przyczyny i czynniki ryzyka bezdechu sennego
5. Jak rozpoznać bezdech senny
6. Czy można wyleczyć bezdech senny
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
1. Czym jest bezdech senny
Pojęcie bezdechu sennego odnosi się do problemów powodujących zaburzenie oddychania w trakcie snu. Bezdechem określa się stan, w którym dochodzi do zaniku przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Przerwa w oddychaniu trwa przeważnie co najmniej 10 sekund, choć może być dłuższa. Bezdech może doprowadzić do upośledzenia wymiany gazowej i zaburzenia oddychania tkanek, co może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia.
Bezdech senny występuje w dwóch formach:
– centralny bezdech senny (central sleep apnea – CSA) polega na całkowitym ograniczeniu przepływu powietrza przez drogi oddechowe w trakcie snu, któremu towarzyszy zatrzymanie ruchów oddechowych klatki piersiowej i brzucha;
– obturacyjny bezdech senny (obstacle sleep apnea – OSA) to z kolei powtarzające się epizody niedrożności dróg oddechowych, które skutkują bezdechami lub spłyceniem oddychania. Jednak w przeciwieństwie do CSA organizm zachowuje ruchy oddechowe brzucha i klatki piersiowej – mowa o tzw. wysiłku oddechowym.
2. Przyczyny i czynniki ryzyka bezdechu sennego
Przyczyną centralnego bezdechu sennego jest najczęściej ciężka niewydolność mięśnia sercowego. CSA może też stanowić rezultat różnych chorób lub uszkodzeń układu nerwowego, np. udaru mózgu, schorzeń nerwowo-mięśniowych czy też zespołów hipowentylacji centralnej. Ponadto czynnikami ryzyka sprzyjającymi jego rozwojowi są leczenie środkami opioidowymi czy też osłabienie mięśni oddechowych, np. wskutek długotrwałej hospitalizacji.
Zgoła inaczej jest w przypadku obturacyjnego bezdechu sennego. OSA jest wynikiem zwężenia lub całkowitego zamknięcia światła dróg oddechowych, przeważnie na poziomie gardła. Problem ten może mieć różne podłoże – nierzadko przyczyną są zmiany w obrębie górnych dróg oddechowych, np. przerost migdałków podniebiennych lub podniebienia miękkiego, polipy, zbyt duży rozmiar języka, skrzywienie przegrody nosa.
Istnieją też inne równie istotne czynniki ryzyka pojawienia się OSA:
– otyłość,
– cukrzyca typu 2,
– palenie papierosów,
– cofnięcie żuchwy (retrognacja),
– spożywanie alkoholu przed snem,
– farmakoterapia środkami nasennymi lub miorelaksacyjnymi (rozluźniającymi mięśnie).
Warto też zaznaczyć, że OSA o wiele częściej występuje u mężczyzn niż kobiet. Kobiety są narażone na występowanie obturacyjnego bezdechu sennego po 50. roku życia, co jest związane z menopauzalnymi zmianami hormonalnymi.
3. Objawy bezdechu sennego
CSA i OSA różnią się także objawami. W przypadku centralnego bezdechu choremu towarzyszą uczucie duszności i zmiany nastroju. Ponadto skarży się na trudności z koncentracją, poranny ból głowy, utrzymującą się senność i częste, gwałtowne wybudzenia ze snu. Co istotne, u osób z CSA niekoniecznie musi występować chrapanie.
Z kolei objawy obturacyjnego bezdechu sennego można podzielić na dwie grupy. Pierwszą są symptomy nocne, m.in. głośne i nieregularne chrapanie, nadmierna potliwość, wielokrotne bezdechy w trakcie snu, wybudzanie się w nocy w celu oddania moczu, nadmierna suchość śluzówki jamy ustnej, częste przebudzenia z wrażeniem duszności lub dławienia. Drugą grupą są objawy dzienne, do których należą: ból głowy i pogorszone skupienie, rozdrażnienie, uczucie niepokoju, nadmierna senność, poranne zmęczenie.
4. Bezdech senny – skutki
Bezdech senny, zwłaszcza jego obturacyjna postać, przyczynia się do regularnego niedotlenienia tkanek. W dłuższej perspektywie może to prowadzić do szeregu niebezpiecznych skutków dla zdrowia. Przede wszystkim bezdech może powodować rozwój chorób serca i układu krążenia, m.in. udaru mózgu, nadciśnienia tętniczego, zmian niedokrwiennych i niewydolności serca. Równie częstym problemem jest zwiększone ryzyko występowania zaburzeń rytmu serca, np. migotania przedsionków. Warto podkreślić, że OSA nierzadko towarzyszy przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc (POChP), co też tłumaczy występowanie powikłań sercowo-naczyniowych.
Warto jednak zwrócić uwagę, że bezdech senny może prowadzić do powikłań, które nie dotyczą układu krążenia. Wśród nich należy wymienić m.in. nadciśnienie płucne, cukrzycę typu 2, refluks żołądkowo-przełykowy, zespół metaboliczny, osłabienie potencji i problemy z erekcją.
Bezdech senny ma także istotne znaczenie dla zdrowia psychicznego. U wielu pacjentów borykających się z bezdechem może dojść do rozwoju:
– depresji,
– zaburzeń lękowych,
– otępienia naczyniowego,
– chwiejności emocjonalnej, która może wiązać się z podwyższonym ryzykiem prób samobójczych.
Trzeba też podkreślić, że obturacyjny bezdech senny potęguje ryzyko spowodowania wypadków komunikacyjnych. Przyczyn należy dopatrywać się w dwóch aspektach. Po pierwsze osoby z bezdechem cierpią na przewlekłe zmęczenie i nadmierną senność w trakcie dnia. Po drugie u wielu chorych obserwuje się osłabienie czynności poznawczych, np. rozkojarzenie, wolniejszy czas reakcji. Tym samym czujność kierowcy jest wyraźnie ograniczona. Co więcej, w niektórych przypadkach może dojść do wystąpienia sporadycznych epizodów zasypiania za kółkiem.
5. Jak rozpoznać bezdech senny
Podejrzenie bezdechu sennego wymaga przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki. Warto zacząć od badania podmiotowego (wywiadu), w którym przeważnie wykorzystuje się dwa formularze:
– Kwestionariusz Berliński (BQ) pozwalający na określenie ryzyka OSA,
– Epworth Sleepiness Scale (ESS) służący do oceny nasilenia senności dziennej.
Kluczową rolę w diagnostyce bezdechu sennego odgrywa badanie polisomnograficzne, które wykonuje się w warunkach szpitalnych. Coraz częściej jest ono ograniczone wyłącznie do analizy poligraficznej, co polega na sprawdzeniu: EKG, tętna, oksymetrii, problemów z chrapaniem, ruchomości brzucha i klatki piersiowej, efektywności przepływu powietrza przez drogi oddechowe.
W diagnostyce OSA wykorzystuje się specjalny parametr AHI, który odnosi się do liczby bezdechów i epizodów hipowentylacji w trakcie godziny snu.
Wartość AHI pozwala nie tylko na rozpoznanie bezdechu, ale i określenie stopnia jego nasilenia:
– postać łagodna – AHI = 5–15/h,
– postać umiarkowana – AHI = 16–30/h,
– postać ciężka – AHI > 30/h.
6. Czy można wyleczyć bezdech senny
Ważną rolę w przeciwdziałaniu bezdechowi odgrywa zmiana stylu życia. U większości chorych konieczne jest wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej dla poprawy wydolności i zachowania prawidłowej masy ciała. Niezbędne jest także przestrzeganie zasad związanych z higieną snu, co pozwoli na wyregulowanie zaburzonego rytmu snu i czuwania. Poleca się także zrezygnować z palenia papierosów.
W przypadku bezdechu uwarunkowanego nieprawidłowościami anatomicznymi konieczne jest przeprowadzenie leczenia operacyjnego lub ortodontycznego, m.in. chirurgicznej korekcji przegrody nosowej lub założenie aparatu ortodontycznego, który pozwoli na regulację nieprawidłowego ustawienia żuchwy.
Ciężka postać obturacyjnego bezdechu sennego, której towarzyszą poważne objawy kliniczne, może być leczona przy pomocy terapii CPAP. Ta forma leczenia polega na wykorzystaniu dodatniego ciśnienia w drogach oddechowych, co ma na celu ograniczenie dziennych objawów OSA oraz zminimalizowanie ryzyka jego niebezpiecznych następstw, m.in. udaru mózgu bądź zawału serca. W CPAP stosuje się specjalne protezy powietrzne pozwalające na generowanie ciśnienia na stałym poziomie. Niekiedy można też zastosować zestawy auto-CPAP pozwalające na automatyzację poziomu ciśnienia.
Niewskazane jest stosowanie preparatów, które mogą być polecane jako sposób na walkę z głośnym i uciążliwym chrapaniem. Niejednokrotnie w ich składzie znajdują się substancje o właściwościach miorelaksacyjnych, co może prowadzić do pogłębienia bezdechu i tym samym nasilić proces niedotlenienia tkankowego.
Bibliografia
Ciuba I., Obturacyjny bezdech senny, „Fizjoterapia” 2011, 1(34), 109–115.
Dempsey J.A. et al., Pathophysiology of sleep apnea, „Physiological Reviews” 2010, 90(1), 47–112.
Domaradzki D. et al., Obturacyjny bezdech senny – diagnostyka i postępowanie terapeutyczne, „Folia Cardiologica” 2016, 11(3), 253–259.
Gałecki P. et al., Psychiatryczne i psychologiczne powikłania zespołu obturacyjnego bezdechu sennego, „Pneumonologia i Alergologia Polska” 2011, 79(1), 26–31.
Hasiec A., Szumowski Ł., Walczak F., Obturacyjny bezdech senny – senny zabójca, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2012, 6(3), 103–114.
Kiciński P. et al., Obturacyjny bezdech senny – zasady diagnostyki i leczenia, „Forum Medycyny Rodzinnej” 2012, 6(5), 228–235.