Atopowe zapalenie skóry – objawy, leczenie, dieta
Skóra jest narządem, który chroni organizm człowieka przed negatywnym wpływem czynników środowiskowych. Zabezpiecza przed zakażeniem bakteriami, wirusami, promieniowaniem świetlnym czy czynnikami mechanicznymi. Coraz częściej diagnozowane są jednak alergie skórne, czyli niepożądane reakcje układu odpornościowego na dany czynnik – pokarm, lek, pyłek. Alergie skórne i pokarmowe mogą być ze sobą powiązane. Do najczęściej diagnozowanych alergii skórnych zalicza się pokrzywkę, atopowe zapalenie skóry (AZS) i kontaktowe zapalenie skóry.
SPIS TREŚCI:
1. Czym jest atopowe zapalenie skóry
2. Fazy atopowego zapalenia skóry
3. Alergie pokarmowe i wziewne u osób z atopowym zapaleniem skóry
4. Diagnostyka atopowego zapalenia skóry
5. Leczenie atopowego zapalenia skóry
6. Dieta w atopowym zapaleniu skóry
7. Atopowe zapalenie skóry a nietolerancja histaminy
Indywidualne plany
dietetyczne i treningowe już od 42 zł / mies.
1. Czym jest atopowe zapalenie skóry
Atopowe zapalenie skóry jest uznawane za chorobę cywilizacyjną. To przewlekła zapalna choroba skóry, która może nawracać. Występuje u ok. 10–30% dzieci i 1–3% osób dorosłych, częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Częstotliwość występowania AZS zmniejsza się wraz z wiekiem.
Rozwój AZS zależy od czynników genetycznych, środowiskowych i psychologicznych. Predyspozycje genetyczne odgrywają główną rolę w pojawieniu się i przebiegu AZS. Jeśli w rodzinie rozpoznano AZS, ryzyko wystąpienia tego schorzenia u dziecka zwiększa się o 30–70%. Czynnikami środowiskowymi, które również mają wpływ na rozwój choroby, są alergeny pokarmowe, alergeny wziewne, warunki klimatyczne i zaburzenia hormonalne.
Głównym czynnikiem psychologicznym wpływającym na wystąpienie AZS jest stres. Układ odpornościowy nieprawidłowo reaguje na kontakt z alergenami, a to wywołuje charakterystyczne objawy. AZS najczęściej pojawia się w dzieciństwie i przebiega z okresami remisji (uśpienia i złagodzenia objawów) i zaostrzeń.
Najbardziej charakterystycznym objawem AZS jest suchość skóry, która wynika z nieprawidłowych przemian biochemicznych zachodzących w naskórku. Skóra jest bardziej podatna na podrażnienia i pękanie w wyniku niedoborów naturalnych substancji natłuszczających – ceramidów, lipidów i mocznika. Jest również bardziej podatna na wnikanie alergenów, w okresie zaostrzenia choroby może być objęta permanentnym stanem zapalnym.
2. Fazy atopowego zapalenia skóry
Niemowlęca i wczesnodziecięca
– Najczęściej zaczyna się w 3. miesiącu życia
– Pierwsze objawy to rumieniowe plamy pojawiające się najczęściej na policzkach
– Świąd może wpływać na zachowanie dziecka, powodować rozdrażnienie i zmniejszenie apetytu
Dziecięca
– Występuje między 4. a 12. rokiem życia
– Objawami są świąd oraz zmiany skórne na zgięciach łokci i kolan oraz na twarzy
– Może dochodzić do występowania zaburzeń snu i koncentracji
Okresu dojrzewania i wieku dorosłego
– Występuje po 12. roku życia
– Zaczerwienie skóry połączone jest ze świądem – na twarzy, szyi i górnej części klatki piersiowej
– Zmiany skórne nasilają się pod wpływem stresu
U 80% osób z AZS dochodzi do samoistnej remisji ok. 7 roku życia.
3. Alergie pokarmowe i wziewne u osób z atopowym zapaleniem skóry
U osób z AZS mogą występować również alergie wziewne, pokarmowe i kontaktowe. Alergie pokarmowe występują u 15–40% osób chorych. W badaniach stwierdza się podwyższone miano immunoglobulin (przeciwciał) IgE na badany czynnik.
Alergenami wziewnym najczęściej występującymi u osób z AZS są:
– pyłki roślin,
– roztocza kurzu,
– zarodniki pleśni,
– naskórek zwierząt.
Alergenami pokarmowymi najczęściej diagnozowanymi u osób z AZS są:
– białka mleka krowiego,
– jaja kurze,
– pszenica,
– soja,
– kakao,
– ryby,
– skorupiaki,
– owoce (zwłaszcza cytrusowe),
– orzechy ziemne,
– barwniki,
– konserwanty,
– substancje wzmacniające smak i zapach.
Innymi czynnikami alergicznymi w AZS są bakterie Staphylococcus aureus, Streptococcus oraz grzyby Trichophyton, Malassezia, Candida.
4. Diagnostyka atopowego zapalenia skóry
Podstawą jest odpowiednia diagnostyka, której bardzo ważnymi elementami są wnikliwy wywiad i obraz kliniczny. Dodatni wywiad rodzinny stwierdza się u 60% pacjentów. Do stwierdzenia występowania AZS potrzebne jest rozpoznanie 3 większych i 3 mniejszych kryteriów (objawów) według klasyfikacji Hanifina i Rajki.
Kryteria AZS według Hanifina i Rajki
| Kryteria większe | Kryteria mniejsze |
| przewlekły, nawrotowy charakter, świąd, charakterystyczna morfologia zmian, osobniczy lub rodzinny wywiad atopowy. | rybia łuska, suchość skóry, natychmiastowe reakcje skórne, skłonność do nawrotowych zakażeń skóry, podwyższony poziom IgE, nawrotowe zapalenie spojówek, świąd po spoceniu, nietolerancja wełny, nietolerancja pokarmów, zaostrzenia po zdenerwowaniu, rumień twarzy, akcentacja mieszków włosowych, wczesny wiek występowania zmian, nieswoisty wyprysk rąk/stóp, wyprysk sutków, zapalenie czerwieni i warg, zacienie wokół oczu, stożek rogówki, zaćma, fałd Dennie-Morgana, łupież biały, fałd szyjny, biały dermografizm. |
Źródło: Silny W., Atopowe zapalenie skóry, Poznań 2012.
Dodatkowo warto wykonać testy skórne na alergeny pokarmowe i wziewne, by ustalić, co jest czynnikiem nasilającym objawy choroby. U osób z podejrzeniem AZS zalecane jest wykonanie badania przeciwciał IgE, gdyż ich stężenie w przypadku tej choroby jest powyżej normy. Na ten moment na rynku brakuje testów swoistych dla AZS, dzięki którym można stwierdzić występowanie tego schorzenia.
5. Leczenie atopowego zapalenia skóry
Zalecenia ogólne
Skóra jest narządem istotnym dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Każde naruszenie jej ciągłości może prowadzić do zakażeń lub infekcji. Skóra atopowa jest bardziej narażona na wnikanie alergenów ze środowiska i wystąpienie reakcji zapalnej.
Szybka diagnoza lekarska oraz wprowadzenie odpowiedniego leczenia wpłyną na poprawę jakości życia osoby chorej i pozwolą wprowadzić chorobę w stan remisji. AZS można leczyć różnymi sposobami w zależności od postaci i występujących objawów.
Niezwykle istotna jest odpowiednia pielęgnacja skóry. W postaciach łagodnych zastosowanie odpowiednich kosmetyków będzie wystarczające. Warto jednak podkreślić, że jeśli produkty zostaną dobrane w nieodpowiedni sposób, stan skóry może znacznie się pogorszyć. Należy unikać preparatów, które zawierają substancje zapachowe, konserwanty, alkohol i detergenty. Bardzo ważne jest stosowanie emolientów, czyli preparatów, które nawilżają i natłuszczają skórę.
W cięższych postaciach choroby stosowana jest farmakoterapia, np. glikokortykosteroidy, leki przeciwhistaminowe, metotreksat, cyklosporyny, a także fototerapia. Sposób leczenia dobiera lekarz – dermatolog i alergolog.
Zalecenia dla dzieci z AZS
Poza zaleceniami dotyczącymi pielęgnacji i żywienia warto zapewnić dziecku z AZS sprzyjające warunki otoczenia, tzn.:
– unikać roślin i zwierząt w pokoju dziecka,
– kupować zabawki pozbawione lateksu,
– zapewnić dziecku odpowiednią odzież – najlepiej bawełnianą (szczególnie unikać wełny, gdyż bardzo często podrażnia skórę i może wywoływać alergię),
– prać w ekologicznych środkach piorących przeznaczonych dla alergików,
– kupować pościel antyalergiczną, którą można prać,
– maksymalnie ograniczyć kurz (unikać nadmiernej ilości zabawek, zwłaszcza ułożonych na półkach),
– prasować ubrania dziecka – nieprasowane mogą być zbyt szorstkie i podrażniać skórę,
– nie narażać dziecka na kontakt z dymem tytoniowym, ponieważ może to zaostrzać objawy,
– zadbać o wietrzenie pokoju dziecka,
– regularnie nawilżać powietrze (np. specjalnym nawilżaczem) – zbyt suche powietrze może wysuszać śluzówki,
– strój dopasowywać odpowiednio do pogody – zbyt ciepłe ubranie będzie prowadzić do nadmiernego wydzielania potu, a to może powodować świąd i podrażnienia skóry dziecka,
– zapewnić dziecku bawełniane ręczniki do kąpieli,
– regularnie stosować kosmetyki do pielęgnacji atopowej skóry dziecka.
Istotne zarówno w przypadku dzieci, jak i dorosłych jest połączenie wszystkich trzech elementów – odpowiedniego leczenia, pielęgnacji i diety.
Kompleksowe działanie pomoże wprowadzić chorobę w stan remisji.
6. Dieta w atopowym zapaleniu skóry
Metodą leczenia i łagodzenia objawów AZS może być również odpowiednio skomponowana i zindywidualizowana dieta. Odpowiednio podjęte kroki prozdrowotne i suplementacyjne w okresie ciąży mogą być także elementem profilaktyki AZS.
Profilaktyka AZS
Niektórzy specjaliści zalecają stosowanie restrykcyjnych diet w ciąży w celu uniknięcia wystąpienia AZS u dziecka. Nie ma jednak dowodów naukowych, które potwierdzałyby, że takie działanie zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia choroby. W ciąży należy stosować zbilansowaną odżywczą dietę bez eliminacji. Elementem profilaktyki AZS jest także zakaz palenia tytoniu w ciąży – zarówno czynnego, jak i biernego. Pozwala to zmniejszyć ryzyko wystąpienia AZS u dziecka.
W okresie ciąży warto stosować probiotyki zawierające szczep Lactobacillus rhamnosus, gdyż badania wykazały, że regularna suplementacja u matki zmniejszyła o 50% występowanie AZS u dzieci (M. Kalliomäki i wsp. 2001, 2003, 2007). Dodatkowo suplementacja szczepami Lactobacillus Rhamnosus i Lactobacillus casei u dzieci z AZS i alergią na białka mleka krowiego przynosi korzyści. Doszło do poprawy stanu skóry i zmniejszenia objawów (B. Cukrowska 2021).
Dieta dziecka z AZS
U noworodków z grupy podwyższonego ryzyka warto przedłużyć okres karmienia piersią do minimum 6 miesięcy. Po tym czasie można stopniowo rozpocząć wprowadzanie nowych pokarmów. Należy robić to powoli i wprowadzać pojedyncze produkty. Warto zacząć od małych ilości, np. objętości odpowiadającej łyżeczce do herbaty.
Jeśli matka nie ma wystarczającej ilości mleka, a dziecko znajduje się w grupie ryzyka wystąpienia AZS, zalecane jest włączenie mieszanki hipoalergicznej u dziecka, która zawiera całkowicie lub częściowo zhydrolizowane białka o mniejszym stopniu alergenności.
Dodatkowo warto prowadzić dzienniczek żywieniowy – zapisywać w nim, co zostało podane dziecku, oraz swoje obserwacje – np. czy u dziecka wystąpiły jakieś zmiany skórne po spożyciu danego produktu. Jeśli dziecko jest karmione piersią i występuje u niego alergia na dane produkty, należy wprowadzić dietę eliminującą alergeny u mamy. Bardzo ważne jest dokładne czytanie etykiet produktów, gdyż mogą występować w nich nietypowe alergeny. Produkt może zawierać ich śladowe ilości, a taka informacja musi być umieszczona na opakowaniu. Nie należy jednak eliminować z jadłospisu większej ilości produktów potencjalnie alergizujących z wyjątkiem tych, na które występuje alergia u dziecka lub matki. W przeciwnym wypadku może to prowadzić do niedoborów pokarmowych.
Przeprowadzone badanie na grupie dzieci z AZS w wieku 3–15 lat wykazało, że zastosowanie 3-miesięcznej diety eliminującej uczulające pokarmy wpłynęło pozytywnie na stan ich skóry (U. Toskiaki i wsp. 2008).
Jeśli badania potwierdzą występowanie alergii pokarmowej, należy wykluczyć uczulające produkty z diety dziecka. Warto pamiętać nie tylko o eliminacji danego produktu z diety, ale także o wprowadzeniu pełnowartościowego zamiennika, który będzie dostarczał równoważną ilość składników odżywczych.
Badanie przeprowadzone przez G. du Toit i wsp. na dzieciach z grupy wysokiego ryzyka alergii wykazało, że wczesne podanie orzeszków ziemnych może zapobiegać wystąpieniu alergii na orzeszki w przyszłości. Prawdopodobnie taka metoda może być wykorzystywana w przypadku innych alergenów pokarmowych, ale wymaga to dalszych badań.
Dieta dorosłego z AZS
Dieta osoby dorosłej z AZS powinna być oparta na produktach jak najmniej przetworzonych, bez konserwantów, barwników, substancji wzmacniających zapach i smak. Najlepiej stosować produkty sezonowe i lokalne. Warto także wyeliminować słodkie przekąski, słodzone napoje gazowane i dania gotowe.
U osób dorosłych z AZS występuje większe prawdopodobieństwo wystąpienia alergii na pokarmy i alergeny wziewne niż u osób zdrowych (S. Manam i wsp. 2014). Niektórzy lekarze zalecają każdej osobie z AZS wprowadzenie diety eliminacyjnej, jednak należy pamiętać o tym, że podstawą wdrożenia jadłospisu z eliminacją pokarmów jest wykonanie badań w kierunku alergii pokarmowej. Jeśli alergia zostanie potwierdzona w badaniu, wtedy należy wykluczyć z diety uczulające produkty.
Alergie pokarmowe mogą nasilać objawy AZS, dlatego zastosowanie diety eliminacyjnej ma pozytywny wpływ na skórę i złagodzenie objawów choroby, w szczególności u osób z ciężką postacią AZS.
7. Atopowe zapalenie skóry a nietolerancja histaminy
Do nasilenia objawów AZS u części osób może przyczynić się nietolerancja histaminy. Histamina jest aminą biogenną, która pełni w organizmie wiele funkcji. Jedną z nich jest uczestniczenie w wywoływaniu stanu zapalnego i odczynu alergicznego.
Badanie przeprowadzone przez B.Y. Chung i wsp. na 6-letnim chłopcu z AZS wykazały, że dieta z niską zawartością histaminy wpłynęła na poprawę jego zdrowia. Stan chłopca nie pogarszał się przez ponad 7 miesięcy. Zbilansowana dieta o niskiej zawartości histaminy może być pomocna dla pacjentów z AZS, u których występują objawy przypominające nietolerancję histaminy, ale testy w kierunku alergii pokarmowej są negatywne, a symptomy atopowego zapalenia skóry nasiliły się po spożyciu pokarmów bogatych w histaminę.
Dzieci i dorośli dotknięci AZS powinni unikać czynników, które nasilają u nich objawy (pyłki, roztocza, pokarmy, sierść zwierząt, dym papierosowy). Skrupulatne przestrzeganie zaleceń dotyczących pielęgnacji skóry atopowej, dietoterapia i leczenie farmakologiczne mogą wpłynąć na poprawę stanu zdrowia, samopoczucia i jakości życia. Wdrożenie technik relaksacyjnych u osób dorosłych także może być skuteczne w zmniejszaniu nasilenia choroby. Odpowiednio podejmowane kroki mające na celu wprowadzenie choroby w stan remisji pozwalają na zmniejszenie stanów zapalnych i świądu skóry.
Określ swój cel treningowy, a my pomożemy Ci go osiągnąć.
Bibliografia
Atopowe zapalenie skóry u dzieci. Praktyczny poradnik, haloatopia.pl/download/halo_atopia_publikacja.pdf (9.08.2021).
Barbarot S. et al., Epidemiology of atopic dermatitis in adults: Results from an international survey, „Allergy” 2018, 73(6), 1284–1293.
Caubet J.C., Eigenmann P.A., Czynniki alergiczne w atopowym zapaleniu skóry, „Dermatologia po Dyplomie” 2011, 2(1), 21–37.
Chung B.Y. et al., Treatment of Atopic Dermatitis with a Low-histamine Diet, „Annals of Dermatology” 2011, 1, 91–95.
Cukrowska B., Probiotyki w profilaktyce i leczeniu chorób alergicznych – przegląd piśmiennictwa, „Standardy Medyczne/Pediatria” 2013, 11, 191–201.
Cukrowska B. et al., The Effectiveness of Probiotic Lactobacillus rhamnosus and Lactobacillus casei Strains in Children with Atopic Dermatitis and Cow's Milk Protein Allergy: A Multicenter, Randomized, Double Blind, Placebo Controlled Study, „Nutrients” 2021, 13(4), 1169.
du Toit G. et al., Allergen specificity of early peanut consumption and effect on development of allergic disease in the Learning Early About Peanut Allergy study cohort, „The Journal of Allergy and Clinical Immunology” 2018, 141, 1343–1353.
Kalliomaki M. et al., Probiotics in primary prevention of atopic disease: a randomized placebo-controlled trial, „Lancet” 2001, 357, 1076–1079.
Kalliomaki M. et al., Probiotics and prevention of atopic disease: 4-year follow-up of a randomized placebo-controlled trial, „Lancet” 2003, 361, 1869–1871.
Kalliomaki M. et al., Probiotics during the first 7 years of life: a cumulative risk reduction of eczema in a randomized, placebo-controlled trial, „The Journal of Allergy and Clinical Immunology” 2007, 119, 1019–1021.
Karczewska J., Ukleja-Sokołowska N., Bartuzi1 Z., Alergia pokarmowa a atopowe zapalenie skóry. Aktualne poglądy i opinie, „Alergia. Astma. Immunologia” 2019, 24(4), 156–163.
Manam S. et al., The association between atopic dermatitis and food allergy in adults, „Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology” 2014, 14(5), 423–429.
Millan M., Mijas J., Atopowe zapalenie skóry – patomechanizm, diagnostyka, postępowanie lecznicze, profilaktyka, „Nowa Pediatria” 2017, 21(4), 114–122.
Placek W., Dieta w chorobach skóry, Lublin 2015, 47–70.
Silny W., Atopowe zapalenie skóry, Poznań 2012.
Toskiaki U. et al., Role of foods in irregular aggravation of skin lesions on children with atopic dermatitis, „The Journal of Dermatology” 2008, 35, 407–412.
Wollenberg A. et al., Consensus-based European guidelines for treatment of atopic eczema (atopic dermatitis) in adults and children: part I, „The Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology” 2018, 32, 657–682.
Wollenberg A. et al., Consensus-based European guidelines for treatment of atopic eczema (atopic dermatitis) in adults and children: part II, „The Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology” 2018, 32, 850–878.
